DOI Artikel:
Pencakowski, Paweł: Sztuka w hołdzie bohaterom: austriacko-węgierskie cmentarze wojenne z lat 1914 - 1918 w Galicji Zachodniej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.39127#0153
SZTUKA W HOŁDZIE BOHATEROM. AUSTRIACKO-WĘGIERSKIE CMENTARZE WOJENNE Z LAT 1914-1918...
151
27. Cmentarz w Rzuchowej. projekt Heinrich Scholz, fotografia. Archiwum Państwowe w Krakowie
szonych trzonach, przygniecionych ciężkim nasadnikiem, w Siemiechowie (nr 183) z zabijającym smoka
„Rycerzem Jerzym” na koniu, w Jodłowej (nr 231) z monumentalną kadzielnicą (il. 25)81. Efektowny jest
cmentarz w Janowicach (nr 190), którego surowy mur otwiera się szeroko w kierunku doliny, otaczając
ścianę pomnikową z wyobrażeniem ukrzyżowanego Chrystusa - herosa, rozpościerającego ramiona nad
mogiłami (il. 26).
Malownicze, przeskalowane nasadniki na filarach oraz fryzy ornamentalne w Nowym Żmigrodzie
(nr 8) i Woli Cieklińskiej (nr 11) zaczerpnięto z budownictwa wczesnobizantyńskiego (il. 28, 35)82.
Wnoszą one do architektury cmentarzy galicyjskich element postklasycznej sztuki pierwszego tysiąclecia.
Swoje miejsce w projektach krakowskiego Wydziału mają też „kombinatoryczne” inspiracje europej-
skimi stylami historycznymi, subtelnie łączone z wernakularyzmem o lokalnym pochodzeniu. Odniesienia
do architektury nowożytnej reprezentują centralne kaplice kopułowe: oktogonalna w Limanowej (nr 368),
otwarta, nawiązująca do typu barokowej konfesji (jednak ze „swojskim” dachem krytym gontem), w Lubczy
Szczepanowskiej (nr 192) (il. 29). Językiem takim przemawia niezrealizowany projekt kaplicy na cmenta-
rzu w Gorlicach, autorstwa Motki83. W dwukondygnacyjnej budowli, nawiązującej do odwiecznego typu
memorii, przewidziano kolumny doryckie w kondygnacji dolnej, a wyżej tambur z figurą rycerza i płasko-
rzeźbami pod smukłym ostrosłupowym dachem. Zbliżona w charakterze, ale „oczyszczona” z artykulacji
porządkowej jest budowla pomnikowa, która miała stanąć gdzieś nad Dunajcem84 (il. 9). Obie wykazują
luźny związek z kilkoma wieżami Bismarcka85.
81 Wykazuje podobieństwo do kilku wież Bismarcka, np. w Zwickau, Eschwege i Dessau. Zob. Seele, op. cit., s. 96-97, 135,
424, co może wynika z wykorzystania popularnego, klasycznego motywu.
82 B&H, s. 60. Motyw ten wraca w twórczości Jurkovića po latach (pomnik nagrobny profesora Żakavca z 1940 r. w Pradze).
Zbliżone w bryle wielkie nasadniki na czworobocznych filarach proponowali architekci Joseph Hoffmann i Richard Bemdl w modelowych
studiach pomnika żołnierskiego z 1915 r. Rysunek Hoffmanna reprodukują Gm e i ner. Pirhofer, op. cit., s. 47, il. 37.
83 B&H, il. 36 na s. 427.
84 B&H, il. 40 na s. 428. Zamiast kolumn doryckich są tu cylindryczne słupy.
85 Inspirowanymi grobowcem Teodoryka w Rawennie. Np. wieże w Jenie (1905-1909), Frankenbergu (1912). Halberstadcie
(1901-1902). Rothenburgu (1905), Szczecinie (1908). S ee 1 e, op. cit., s. 211. 145, 182-183, 239-245. O wieży w Rothenburgu M. Z i r-
lewangen, „Sinnbild der Einheit Deutschlands”. Die Bismarcksaule auf der Rothenburger Kyffhauser, Nordeustedt 2014.
151
27. Cmentarz w Rzuchowej. projekt Heinrich Scholz, fotografia. Archiwum Państwowe w Krakowie
szonych trzonach, przygniecionych ciężkim nasadnikiem, w Siemiechowie (nr 183) z zabijającym smoka
„Rycerzem Jerzym” na koniu, w Jodłowej (nr 231) z monumentalną kadzielnicą (il. 25)81. Efektowny jest
cmentarz w Janowicach (nr 190), którego surowy mur otwiera się szeroko w kierunku doliny, otaczając
ścianę pomnikową z wyobrażeniem ukrzyżowanego Chrystusa - herosa, rozpościerającego ramiona nad
mogiłami (il. 26).
Malownicze, przeskalowane nasadniki na filarach oraz fryzy ornamentalne w Nowym Żmigrodzie
(nr 8) i Woli Cieklińskiej (nr 11) zaczerpnięto z budownictwa wczesnobizantyńskiego (il. 28, 35)82.
Wnoszą one do architektury cmentarzy galicyjskich element postklasycznej sztuki pierwszego tysiąclecia.
Swoje miejsce w projektach krakowskiego Wydziału mają też „kombinatoryczne” inspiracje europej-
skimi stylami historycznymi, subtelnie łączone z wernakularyzmem o lokalnym pochodzeniu. Odniesienia
do architektury nowożytnej reprezentują centralne kaplice kopułowe: oktogonalna w Limanowej (nr 368),
otwarta, nawiązująca do typu barokowej konfesji (jednak ze „swojskim” dachem krytym gontem), w Lubczy
Szczepanowskiej (nr 192) (il. 29). Językiem takim przemawia niezrealizowany projekt kaplicy na cmenta-
rzu w Gorlicach, autorstwa Motki83. W dwukondygnacyjnej budowli, nawiązującej do odwiecznego typu
memorii, przewidziano kolumny doryckie w kondygnacji dolnej, a wyżej tambur z figurą rycerza i płasko-
rzeźbami pod smukłym ostrosłupowym dachem. Zbliżona w charakterze, ale „oczyszczona” z artykulacji
porządkowej jest budowla pomnikowa, która miała stanąć gdzieś nad Dunajcem84 (il. 9). Obie wykazują
luźny związek z kilkoma wieżami Bismarcka85.
81 Wykazuje podobieństwo do kilku wież Bismarcka, np. w Zwickau, Eschwege i Dessau. Zob. Seele, op. cit., s. 96-97, 135,
424, co może wynika z wykorzystania popularnego, klasycznego motywu.
82 B&H, s. 60. Motyw ten wraca w twórczości Jurkovića po latach (pomnik nagrobny profesora Żakavca z 1940 r. w Pradze).
Zbliżone w bryle wielkie nasadniki na czworobocznych filarach proponowali architekci Joseph Hoffmann i Richard Bemdl w modelowych
studiach pomnika żołnierskiego z 1915 r. Rysunek Hoffmanna reprodukują Gm e i ner. Pirhofer, op. cit., s. 47, il. 37.
83 B&H, il. 36 na s. 427.
84 B&H, il. 40 na s. 428. Zamiast kolumn doryckich są tu cylindryczne słupy.
85 Inspirowanymi grobowcem Teodoryka w Rawennie. Np. wieże w Jenie (1905-1909), Frankenbergu (1912). Halberstadcie
(1901-1902). Rothenburgu (1905), Szczecinie (1908). S ee 1 e, op. cit., s. 211. 145, 182-183, 239-245. O wieży w Rothenburgu M. Z i r-
lewangen, „Sinnbild der Einheit Deutschlands”. Die Bismarcksaule auf der Rothenburger Kyffhauser, Nordeustedt 2014.