DOI Artikel:
Pencakowski, Paweł: Sztuka w hołdzie bohaterom: austriacko-węgierskie cmentarze wojenne z lat 1914 - 1918 w Galicji Zachodniej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.39127#0155
SZTUKA W HOŁDZIE BOHATEROM. AUSTRIACKO-WĘGIERSKIE CMENTARZE WOJENNE Z LAT 1914-1918...
153
30. Henryk Uziembło, Brama cmentarza w Gorlicach, projektant Gustav Ludwig
Materialgerechtigkeit, eksponowano tu mur z głazów, akcentując surowość i zwartość formy. Podobne
walory estetyczne prezentują niewielkie kamienne struktury, zwieńczone stromymi dachami pokrytymi
gontem lub dachówką, na przykład w Grabiu (nr 22, pominięte w realizacji), Bogoniowicach (nr 138),
Brzesku (nr 276), które odwołują się do dawnej architektury obronnej. Neośredniowiecznych koncepcji
bram powstało więcej90.
W licznych projektach RoBmanna występuje neobiedermeier, który pojawił się w architekturze środ-
kowej Europy na kilka lat przed wojną. Można tu wskazać na przykład obiekty w Brzostku (nr 225),
Róży (nr 241), Dęborzynie (nr 230) (ił. 17), jak również kamienne ściany pomnikowe i bramy o łukach
wklęsło-wypukłych zakreślonych miękką linią, obecne na wielu innych cmentarzach, także tych, które pro-
jektowali Ladewig, Glassner-Matcheko, Motka. W tym charakterze utrzymane są również liczne przerywniki
książki Brocha i Hauptmanna oraz jednolite drogowskazy prowadzące na cmentarze. Ciekawą koncepcję
budowli pomnikowej na centralny cmentarz w Gorlicach (nr 91) przygotował między innymi Jurković91.
Nawiązał on do właśnie ukończonej neonowożytnej bramy Ladewiga, zwycięzcy konkursu na projekt tego
cmentarza (il. 30). Przejął on założenia materiałowe poprzednika, jego artykulację, formę łuków. Swoją
koncepcję rozwinął w duchu wywodzącego się z epoki romantyzmu stylu arkadowego (RundbogenstiJ)
(il. 31 )92. Wprowadził pokrytą boniowaniem prostopadłościenną wieżę z szerokim prześwitem, którą otacza
arkadowany mur z apsydą na osi wzdłużnej. W prześwicie przewidziany był posąg Fidiaszowej Ateny.
Słowacki architekt zaprojektował więc Siegesdenkmal „niemiecko-grecki”. Nie doczekał się on realizacji,
ponieważ wzbudził kontrowersje ze względu na program i wymowę ideową93.
Poszukiwania stylu narodowego i „swojskiego” w architekturze, ożywiające środowiska twórcze cen-
tralnej Europy, prowadzono między innymi na podstawie „wernakulamych” budowli XVIII i 1. połowy
90 Przykłady takich projektów studyjnych Szczepkowskiego przedstawia K. Chrudzimska-Uhera, Jan Szczepkowski, Życie
i twórczość. Milanówek 2008, np. il. IX/60. 61.
91 M. Łopata, Cmentarz wojenny nr 91 w Gorlicach, „Magury ’04”, 2004, s. 69-103; Dziedziak, op. cit., s. 39-40.
92 Por. na przykład fasadę i wejście do Biblioteki Miejskiej w Monachium z lat 1827-1843, proj. Friedrich von Gartner. Zob.
K. Curran, The Romanesąue Revival, Pennsylvania University Press, 2003, il. 19. 20.
93 B&H, s. 117.
153
30. Henryk Uziembło, Brama cmentarza w Gorlicach, projektant Gustav Ludwig
Materialgerechtigkeit, eksponowano tu mur z głazów, akcentując surowość i zwartość formy. Podobne
walory estetyczne prezentują niewielkie kamienne struktury, zwieńczone stromymi dachami pokrytymi
gontem lub dachówką, na przykład w Grabiu (nr 22, pominięte w realizacji), Bogoniowicach (nr 138),
Brzesku (nr 276), które odwołują się do dawnej architektury obronnej. Neośredniowiecznych koncepcji
bram powstało więcej90.
W licznych projektach RoBmanna występuje neobiedermeier, który pojawił się w architekturze środ-
kowej Europy na kilka lat przed wojną. Można tu wskazać na przykład obiekty w Brzostku (nr 225),
Róży (nr 241), Dęborzynie (nr 230) (ił. 17), jak również kamienne ściany pomnikowe i bramy o łukach
wklęsło-wypukłych zakreślonych miękką linią, obecne na wielu innych cmentarzach, także tych, które pro-
jektowali Ladewig, Glassner-Matcheko, Motka. W tym charakterze utrzymane są również liczne przerywniki
książki Brocha i Hauptmanna oraz jednolite drogowskazy prowadzące na cmentarze. Ciekawą koncepcję
budowli pomnikowej na centralny cmentarz w Gorlicach (nr 91) przygotował między innymi Jurković91.
Nawiązał on do właśnie ukończonej neonowożytnej bramy Ladewiga, zwycięzcy konkursu na projekt tego
cmentarza (il. 30). Przejął on założenia materiałowe poprzednika, jego artykulację, formę łuków. Swoją
koncepcję rozwinął w duchu wywodzącego się z epoki romantyzmu stylu arkadowego (RundbogenstiJ)
(il. 31 )92. Wprowadził pokrytą boniowaniem prostopadłościenną wieżę z szerokim prześwitem, którą otacza
arkadowany mur z apsydą na osi wzdłużnej. W prześwicie przewidziany był posąg Fidiaszowej Ateny.
Słowacki architekt zaprojektował więc Siegesdenkmal „niemiecko-grecki”. Nie doczekał się on realizacji,
ponieważ wzbudził kontrowersje ze względu na program i wymowę ideową93.
Poszukiwania stylu narodowego i „swojskiego” w architekturze, ożywiające środowiska twórcze cen-
tralnej Europy, prowadzono między innymi na podstawie „wernakulamych” budowli XVIII i 1. połowy
90 Przykłady takich projektów studyjnych Szczepkowskiego przedstawia K. Chrudzimska-Uhera, Jan Szczepkowski, Życie
i twórczość. Milanówek 2008, np. il. IX/60. 61.
91 M. Łopata, Cmentarz wojenny nr 91 w Gorlicach, „Magury ’04”, 2004, s. 69-103; Dziedziak, op. cit., s. 39-40.
92 Por. na przykład fasadę i wejście do Biblioteki Miejskiej w Monachium z lat 1827-1843, proj. Friedrich von Gartner. Zob.
K. Curran, The Romanesąue Revival, Pennsylvania University Press, 2003, il. 19. 20.
93 B&H, s. 117.