DOI Artikel:
Pencakowski, Paweł: Sztuka w hołdzie bohaterom: austriacko-węgierskie cmentarze wojenne z lat 1914 - 1918 w Galicji Zachodniej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.39127#0158
156
PAWEŁ PENCAKOWSKI
33. Łużna-Pustki - kaplica, projekt Duśan Jurković. Fot. P. Pencakowski
SYMBOLIKA CMENTARZY W GALICJI ZACHODNIEJ
I WYMOWA AKCJI ICH BUDOWY
Wielu autorów pisało o symbolice zachodniogalicyjskich cmentarzy wojennych i ich budowli102. Temat
ten wymaga z pewnością poważnych analiz103. Symbolika jest na tych cmentarzach obecna, ponieważ
są one dziełami człowieka i elementem kultury. Ma ona za sobą dorobek sztuki sakralnej, sepulkral-
nej i kommemoratywnej czasów prehistorycznych, wielkich cywilizacji śródziemnomorskich, łacińskiego
średniowiecza, ery nowożytnej, oświecenia, romantyzmu i dalej, aż do początków XX w. Ludzie, którzy
projektowali galicyjskie cmentarze oraz decydowali o ich programach, korzystali z tego legatu. Ich kul-
turę, światopogląd, twórczość uformowała jednak epoka, w której żyli: kręgi rodzinne, szkoły i uczelnie,
środowiska zawodowe, panorama sztuki i myśli współczesnej. To wszystko wpływało na ich decyzje
i wybory. Ponadto respektowane musiały być założenia c.k. grobownictwa wojennego i rozmaite wytyczne
w sprawach artystycznych i ideowych. W moim przekonaniu właśnie one określiły „ramowo” wymowę
cmentarzy wojennych Galicji Zachodniej. Podstawą był - jak wspomniałem - stosunek do zmarłych
i poległych. Każdy z nich miał prawo do żołnierskiego pochówku, zachowania nazwiska, imienia (w wersji
urzędowej: niemieckojęzycznej lub zlatynizowanej), daty śmierci lub choćby jej roku, stopnia wojskowego,
przynależności armijnej104. Należało mu się miejsce na cmentarzu i znak na grobie lub masowej mogile
102 Np. O. Duda, Cmentarze I wojny światowej w Galicji Zachodniej 1914-1918, Warszawa 1995, s. 59 i n.; Partridge,
Otwórzcie bramy..., 70-215; eadem. Wybrane zagadnienia symboliki ..., s. 69-76; Osiński, op. cit., passim: Piecuch, op. cit.
103 Istnieje w tym zakresie sporo nieporozumień. Niektórzy badacze, wyposażeni w leksykony symboli, „odkurzają zapomnianą
symbolikę” i próbują doszukiwać się na cmentarzach wszelkich możliwych znaczeń. Kolejni autorzy „odkrywają” z czasem kolejne
znaczenia. W ten sposób powstają konstrukcje obciążone subiektywizmem i oderwane od realiów historycznych.
104 W latach 1914-1918 zderzało się to z realiami (problemy z identyfikacją poległych). Na temat pisowni imion i nazwisk
Drogom i r, op. cit.. t. 1. Tarnów 1999, s. 18-19.
PAWEŁ PENCAKOWSKI
33. Łużna-Pustki - kaplica, projekt Duśan Jurković. Fot. P. Pencakowski
SYMBOLIKA CMENTARZY W GALICJI ZACHODNIEJ
I WYMOWA AKCJI ICH BUDOWY
Wielu autorów pisało o symbolice zachodniogalicyjskich cmentarzy wojennych i ich budowli102. Temat
ten wymaga z pewnością poważnych analiz103. Symbolika jest na tych cmentarzach obecna, ponieważ
są one dziełami człowieka i elementem kultury. Ma ona za sobą dorobek sztuki sakralnej, sepulkral-
nej i kommemoratywnej czasów prehistorycznych, wielkich cywilizacji śródziemnomorskich, łacińskiego
średniowiecza, ery nowożytnej, oświecenia, romantyzmu i dalej, aż do początków XX w. Ludzie, którzy
projektowali galicyjskie cmentarze oraz decydowali o ich programach, korzystali z tego legatu. Ich kul-
turę, światopogląd, twórczość uformowała jednak epoka, w której żyli: kręgi rodzinne, szkoły i uczelnie,
środowiska zawodowe, panorama sztuki i myśli współczesnej. To wszystko wpływało na ich decyzje
i wybory. Ponadto respektowane musiały być założenia c.k. grobownictwa wojennego i rozmaite wytyczne
w sprawach artystycznych i ideowych. W moim przekonaniu właśnie one określiły „ramowo” wymowę
cmentarzy wojennych Galicji Zachodniej. Podstawą był - jak wspomniałem - stosunek do zmarłych
i poległych. Każdy z nich miał prawo do żołnierskiego pochówku, zachowania nazwiska, imienia (w wersji
urzędowej: niemieckojęzycznej lub zlatynizowanej), daty śmierci lub choćby jej roku, stopnia wojskowego,
przynależności armijnej104. Należało mu się miejsce na cmentarzu i znak na grobie lub masowej mogile
102 Np. O. Duda, Cmentarze I wojny światowej w Galicji Zachodniej 1914-1918, Warszawa 1995, s. 59 i n.; Partridge,
Otwórzcie bramy..., 70-215; eadem. Wybrane zagadnienia symboliki ..., s. 69-76; Osiński, op. cit., passim: Piecuch, op. cit.
103 Istnieje w tym zakresie sporo nieporozumień. Niektórzy badacze, wyposażeni w leksykony symboli, „odkurzają zapomnianą
symbolikę” i próbują doszukiwać się na cmentarzach wszelkich możliwych znaczeń. Kolejni autorzy „odkrywają” z czasem kolejne
znaczenia. W ten sposób powstają konstrukcje obciążone subiektywizmem i oderwane od realiów historycznych.
104 W latach 1914-1918 zderzało się to z realiami (problemy z identyfikacją poległych). Na temat pisowni imion i nazwisk
Drogom i r, op. cit.. t. 1. Tarnów 1999, s. 18-19.