DOI article:
Pencakowski, Paweł: Sztuka w hołdzie bohaterom: austriacko-węgierskie cmentarze wojenne z lat 1914 - 1918 w Galicji Zachodniej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.39127#0160
158
PAWEŁ PENCAKOWSKI
35. Cmentarz w Woli Cieklińskiej, projekt Duśan Jurković.
Fot. P. Pencakowski
Również pluralizm stylowy ma wymowę symboliczną. Oznacza bogactwo kultury i tradycji artystycz-
nej ludów i narodów naddunajskiej monarchii, czczącej wszystkich poległych, oraz ich właśnie zróżnico-
wanie etniczne i religijne. Surowość kultury prehistorycznych bohaterów, etyka Greków spod Termopil,
prawo Rzymu, chrześcijaństwo Zachodu i Wschodu, duch germański, rycerskość średniowiecza, heroizm
ery nowożytnej i nowoczesnej reprezentowane są symbolicznie przez układy przestrzenne, typy budowli,
modusy stylowe, motywy architektoniczne, rzeźbiarskie i ornamentalne. Z kolei regularna dyspozycja
zbiorowych mogił i grobów, symetria form architektury wyrażały hierarchię, przywrócony ład oraz tak
zwanego wojskowego ducha108.
Na cmentarzach Galicji Zachodniej obecna jest specyficznie profilowana symbolika religijna, apliko-
wana skąpo, o czym świadczą zarejestrowane decyzje wojskowego kierownictwa krakowskiego Wydziału
i wypowiedzi twórców. Posługiwano się typami architektonicznymi i symbolami chrześcijańskimi, pozba-
wionymi pierwotnej funkcji i treści109. Wzniesiono budowle zawierające elementy programu kaplic, ale
nimi niebędące ani pod względem formalnym (liturgicznym), ani artystycznym, na przykład w Lubczy
Szczepanowskiej (nr 192), Leszczynie (nr 310) Sękowej (projekt) (il. 22, 29). Znamienne są również krzyże
i znaki nagrobne, projektowane i dystrybuowane wedle przynależności wojskowej pochowanych, nie zaś
ich wyznania (choć o rygoryzmie w tym względzie nie można chyba mówić)110. Nad mogiłami żołnierzy
armii rosyjskiej, w której służyli przecież ludzie różnych religii i wyznań, stawiano „ujednolicone” krzyże
chrześcijan obrządku wschodniego - unickie, nie zaś prawosławne* * 111. Projektowano je w zestawach, wycho-
dząc od religii i wyznania, na przykład zestaw dla chrześcijan zachodnich, wschodnich i starozakonnych. Są
również zestawy wedle przynależności armijnej, na przykład krzyże odlewane z żelaza, które mają formy
przeskalowanych odznaczeń wojskowych austro-węgierskich i pruskich; stawiano je też niekiedy na grobach
żołnierzy węgierskiego Honwedu (mają one swój „odpowiednik” w żeliwnych krzyżach dla Moskali)112.
108 G m e i n e r, P i r h o f e r. op. cit., s. 41 -43.
109 Symbolika judaizmu stanowi mniejszość, a islamu - margines.
110 Nierealne było dostosowywanie do tego znaków na ich mogiłach. Dobrze to ilustruje dyspozycja krzyży na cmentarzu w Bochni.
111 Zob. Piecuch, op. cit., s. 128-129.
112 Trudno powiedzieć, czy w kierunku „plemiennym” zabarwiały wymowę niektórych odmian stylizowane liście dębu i lipy,
pierwsze rzekomo dla Niemców, drugie dla Słowian. Może ktoś miał nawet taki zamysł, ale jest on nieczytelny, ponieważ wieńce z liści
dębowych zdobią też pomniki niewyróżniające w żaden sposób plemion.
PAWEŁ PENCAKOWSKI
35. Cmentarz w Woli Cieklińskiej, projekt Duśan Jurković.
Fot. P. Pencakowski
Również pluralizm stylowy ma wymowę symboliczną. Oznacza bogactwo kultury i tradycji artystycz-
nej ludów i narodów naddunajskiej monarchii, czczącej wszystkich poległych, oraz ich właśnie zróżnico-
wanie etniczne i religijne. Surowość kultury prehistorycznych bohaterów, etyka Greków spod Termopil,
prawo Rzymu, chrześcijaństwo Zachodu i Wschodu, duch germański, rycerskość średniowiecza, heroizm
ery nowożytnej i nowoczesnej reprezentowane są symbolicznie przez układy przestrzenne, typy budowli,
modusy stylowe, motywy architektoniczne, rzeźbiarskie i ornamentalne. Z kolei regularna dyspozycja
zbiorowych mogił i grobów, symetria form architektury wyrażały hierarchię, przywrócony ład oraz tak
zwanego wojskowego ducha108.
Na cmentarzach Galicji Zachodniej obecna jest specyficznie profilowana symbolika religijna, apliko-
wana skąpo, o czym świadczą zarejestrowane decyzje wojskowego kierownictwa krakowskiego Wydziału
i wypowiedzi twórców. Posługiwano się typami architektonicznymi i symbolami chrześcijańskimi, pozba-
wionymi pierwotnej funkcji i treści109. Wzniesiono budowle zawierające elementy programu kaplic, ale
nimi niebędące ani pod względem formalnym (liturgicznym), ani artystycznym, na przykład w Lubczy
Szczepanowskiej (nr 192), Leszczynie (nr 310) Sękowej (projekt) (il. 22, 29). Znamienne są również krzyże
i znaki nagrobne, projektowane i dystrybuowane wedle przynależności wojskowej pochowanych, nie zaś
ich wyznania (choć o rygoryzmie w tym względzie nie można chyba mówić)110. Nad mogiłami żołnierzy
armii rosyjskiej, w której służyli przecież ludzie różnych religii i wyznań, stawiano „ujednolicone” krzyże
chrześcijan obrządku wschodniego - unickie, nie zaś prawosławne* * 111. Projektowano je w zestawach, wycho-
dząc od religii i wyznania, na przykład zestaw dla chrześcijan zachodnich, wschodnich i starozakonnych. Są
również zestawy wedle przynależności armijnej, na przykład krzyże odlewane z żelaza, które mają formy
przeskalowanych odznaczeń wojskowych austro-węgierskich i pruskich; stawiano je też niekiedy na grobach
żołnierzy węgierskiego Honwedu (mają one swój „odpowiednik” w żeliwnych krzyżach dla Moskali)112.
108 G m e i n e r, P i r h o f e r. op. cit., s. 41 -43.
109 Symbolika judaizmu stanowi mniejszość, a islamu - margines.
110 Nierealne było dostosowywanie do tego znaków na ich mogiłach. Dobrze to ilustruje dyspozycja krzyży na cmentarzu w Bochni.
111 Zob. Piecuch, op. cit., s. 128-129.
112 Trudno powiedzieć, czy w kierunku „plemiennym” zabarwiały wymowę niektórych odmian stylizowane liście dębu i lipy,
pierwsze rzekomo dla Niemców, drugie dla Słowian. Może ktoś miał nawet taki zamysł, ale jest on nieczytelny, ponieważ wieńce z liści
dębowych zdobią też pomniki niewyróżniające w żaden sposób plemion.