DOI article:
Pencakowski, Paweł: Sztuka w hołdzie bohaterom: austriacko-węgierskie cmentarze wojenne z lat 1914 - 1918 w Galicji Zachodniej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.39127#0161
SZTUKA W HOŁDZIE BOHATEROM. AUSTRIACKO-WĘGIERSKIE CMENTARZE WOJENNE Z LAT 1914-1918...
159
K. £J .K. Mil-. KOMDO- KERKF56J- K-<3.,R BCZiCK I.
KREUZTYPEh FUR C>ie KRiPGERrRicPHÓFC
ósTens-Łna ejizctaGnEKCEuz
6CDCHKTBrEL
rua JSRBSUTSH
RUSSACH . EIHZEL6RBBKUCŁ1Z
KERKRU, -19 MÓRZ 191/.
WR6ZSTRB 1-10.
LD5T.JHQ. RRCh. D. XIEKOVlĆ.
36. Krzyże i znaki nagrobne drewniane, projekt Duśan Jurković, odbitka ozalidowa.
Archiwum Państwowe w Krakowie
Są cmentarze, na których zupełnie proste krzyże z kutego żelaza miały przypominać wbite w ziemię sta-
rodawne miecze113. Były też krzyże z kutego żelaza lub z drewna, zapożyczone z osiemnasto- i dziewięt-
nastowiecznych cmentarzy krain niemieckojęzycznych. Ten ukłon wobec ich kulturowej tradycji czytelny
jest także w ikonografii niektórych rzeźb (.Roland w Nowym Sączu). Wykorzystywano też ogromne krzyże
kamienne, określane współcześnie jako synteza chrześcijaństwa i germanizmu114 (il. 17, 34). W Galicji
Zachodniej wyróżniano też poległych żołnierzy starozakonnych i nielicznych muzułmanów. Instalowano na
nich stele i macewy z odpowiednimi znakami, napisami, powstawały osobne kwatery lub odrębne cmentarze,
na przykład w Zakliczynie, Krakowie115 (il. 6).
Chrześcijańska ikonografia prezentuje głównie tematykę eschatologiczną. Kilkakrotnie pojawia się
Ukrzyżowanie (w różnych wersjach), jest Chrystus Ukrzyżowany tulący do piersi żołnierza (Chojnik,
nr 149), Głowa w koronie cierniowej (Brzostek, nr 225, Róża, nr 241, Ciężkowice, nr 137), Niesienie
krzyża, może jako figura żołnierskiego losu (Łużna-Pustki, nr 123). Rzadziej natomiast mamy do czynienia
z wyobrażeniami Matki Boskiej, wyjąwszy sytuacje, gdy cmentarz zakładano przy istniejącej figurze, która
wpisywała się w jego program. Płaskorzeźba przedstawiająca Marię z Dzieciątkiem w ścianie pomnikowej
na Magórze Małastowskiej (nr 60), stylizowana na „lokalną wersję” Matki Boskiej Częstochowskiej, har-
monizuje z „ludowym klimatem” architektury tego cmentarza (i pewnie o to głównie chodziło)116. Rzadkie
i specyficznie „programowane” są też motywy hagiograficzne. Przykładem jest św. Jerzy, ukazany jako
konny rycerz walczący ze smokiem (w Siemiechowie; nr 183), gdzie występuje raczej jako symbol walki
dobra ze złem, a nie przedstawienie hagiograficzne117. Motywy antyczne były wykorzystywane częściej
niż te sensu stricto chrześcijańskie, niekiedy zaś „chrystianizowano” je, jak na przykład postać Tanatosa
w Bochni, która otrzymała nimb. W duchu chrześcijańskim interpretowana bywała symbolika liczb118.
113 Cmentarz w Tuchowie-Piotrkowicach (176), autorstwa Scholza, zapewne nie bez wpływu koncepcji Stmada z 1915 r. Zob.
Gmeiner, Pirhofer, op. cit., s. 41 i 43 oraz il. 25 i 26. W B&H, s. 246-247. Podobne cmentarze projektował Szczepkowski.
114 B&H, s. 117 (na cmentarzu w Gorlicach).
115 M. Ł op ata, Groby żydowskich żołnierzy Wielkiej Wojny w Galicji, [w:] Materiały z konferencji naukowej ,,Znaki Pamięci”...,
s. 5 i n.
116 W B&H określono ją jako „die von Kaspar gemalte Kopie der schwarzen Muttergottes von Częnstochau (sic!)”.
117 Znamienne, że określono go słowami Ritter Georg, nie zaś Heilige Georg. B&H (niem.), s. 256, graficzne wyobrażenie
św. Jerzego walczącego ze smokiem pojawia się w książce B&H, s. 1.
118 Tylko niekiedy można wskazać rzeczywiste jej wykorzystanie, wykraczające poza rozpowszechnione stereotypy i czysto for-
malne inspiracje. Na ścianie pomnikowej w Ciężkowicach drobne krzyże mogą symbolizować liczbę 33 lat życia Chrystusa. O czym
Chrudzimska-Uhera, O dylematach Polaka..., s. 53, przyp. 41.
159
K. £J .K. Mil-. KOMDO- KERKF56J- K-<3.,R BCZiCK I.
KREUZTYPEh FUR C>ie KRiPGERrRicPHÓFC
ósTens-Łna ejizctaGnEKCEuz
6CDCHKTBrEL
rua JSRBSUTSH
RUSSACH . EIHZEL6RBBKUCŁ1Z
KERKRU, -19 MÓRZ 191/.
WR6ZSTRB 1-10.
LD5T.JHQ. RRCh. D. XIEKOVlĆ.
36. Krzyże i znaki nagrobne drewniane, projekt Duśan Jurković, odbitka ozalidowa.
Archiwum Państwowe w Krakowie
Są cmentarze, na których zupełnie proste krzyże z kutego żelaza miały przypominać wbite w ziemię sta-
rodawne miecze113. Były też krzyże z kutego żelaza lub z drewna, zapożyczone z osiemnasto- i dziewięt-
nastowiecznych cmentarzy krain niemieckojęzycznych. Ten ukłon wobec ich kulturowej tradycji czytelny
jest także w ikonografii niektórych rzeźb (.Roland w Nowym Sączu). Wykorzystywano też ogromne krzyże
kamienne, określane współcześnie jako synteza chrześcijaństwa i germanizmu114 (il. 17, 34). W Galicji
Zachodniej wyróżniano też poległych żołnierzy starozakonnych i nielicznych muzułmanów. Instalowano na
nich stele i macewy z odpowiednimi znakami, napisami, powstawały osobne kwatery lub odrębne cmentarze,
na przykład w Zakliczynie, Krakowie115 (il. 6).
Chrześcijańska ikonografia prezentuje głównie tematykę eschatologiczną. Kilkakrotnie pojawia się
Ukrzyżowanie (w różnych wersjach), jest Chrystus Ukrzyżowany tulący do piersi żołnierza (Chojnik,
nr 149), Głowa w koronie cierniowej (Brzostek, nr 225, Róża, nr 241, Ciężkowice, nr 137), Niesienie
krzyża, może jako figura żołnierskiego losu (Łużna-Pustki, nr 123). Rzadziej natomiast mamy do czynienia
z wyobrażeniami Matki Boskiej, wyjąwszy sytuacje, gdy cmentarz zakładano przy istniejącej figurze, która
wpisywała się w jego program. Płaskorzeźba przedstawiająca Marię z Dzieciątkiem w ścianie pomnikowej
na Magórze Małastowskiej (nr 60), stylizowana na „lokalną wersję” Matki Boskiej Częstochowskiej, har-
monizuje z „ludowym klimatem” architektury tego cmentarza (i pewnie o to głównie chodziło)116. Rzadkie
i specyficznie „programowane” są też motywy hagiograficzne. Przykładem jest św. Jerzy, ukazany jako
konny rycerz walczący ze smokiem (w Siemiechowie; nr 183), gdzie występuje raczej jako symbol walki
dobra ze złem, a nie przedstawienie hagiograficzne117. Motywy antyczne były wykorzystywane częściej
niż te sensu stricto chrześcijańskie, niekiedy zaś „chrystianizowano” je, jak na przykład postać Tanatosa
w Bochni, która otrzymała nimb. W duchu chrześcijańskim interpretowana bywała symbolika liczb118.
113 Cmentarz w Tuchowie-Piotrkowicach (176), autorstwa Scholza, zapewne nie bez wpływu koncepcji Stmada z 1915 r. Zob.
Gmeiner, Pirhofer, op. cit., s. 41 i 43 oraz il. 25 i 26. W B&H, s. 246-247. Podobne cmentarze projektował Szczepkowski.
114 B&H, s. 117 (na cmentarzu w Gorlicach).
115 M. Ł op ata, Groby żydowskich żołnierzy Wielkiej Wojny w Galicji, [w:] Materiały z konferencji naukowej ,,Znaki Pamięci”...,
s. 5 i n.
116 W B&H określono ją jako „die von Kaspar gemalte Kopie der schwarzen Muttergottes von Częnstochau (sic!)”.
117 Znamienne, że określono go słowami Ritter Georg, nie zaś Heilige Georg. B&H (niem.), s. 256, graficzne wyobrażenie
św. Jerzego walczącego ze smokiem pojawia się w książce B&H, s. 1.
118 Tylko niekiedy można wskazać rzeczywiste jej wykorzystanie, wykraczające poza rozpowszechnione stereotypy i czysto for-
malne inspiracje. Na ścianie pomnikowej w Ciężkowicach drobne krzyże mogą symbolizować liczbę 33 lat życia Chrystusa. O czym
Chrudzimska-Uhera, O dylematach Polaka..., s. 53, przyp. 41.