DOI article:
Kunkel, Robert: Straty polskich dóbr kultury podczas I wojny światowej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.39127#0173
STRATY POLSKICH DÓBR KULTURY PODCZAS I WOJNY ŚWIATOWEJ
171
6. Warszawa, Zamek Królewski, biblioteka po ewakuacji Rosjan w 1915.
Fot. ze zbiorów Zakładu Architektury Polskiej WAPW
Część wywiezionych przez wojska rosyjskie dzieł sztuki, zbiorów bibliotecznych i archiwaliów udało
się odzyskać dopiero po wojnie roku 1920, na mocy traktatu ryskiego z 1921 r. Trwająca do dzisiaj nie-
chęć strony sowieckiej (a obecnie rosyjskiej) do zwracania Polsce wywiezionych z Królestwa dóbr kultury
była jednak powszechnie znana. Warto tu przypomnieć oficjalną opinię radzieckiego (już po podpisaniu
traktatu) świata naukowego. Zdaniem jego przedstawicieli, zwrot Polsce zagrabionych obiektów „burzyłby
skarbnice rosyjskie, mające wszechświatowe znaczenie kulturalne”28. Ponieważ większość polskiego dzie-
dzictwa kulturowego znalazła się na terenie Rosji na mocy decyzji legalnych wówczas władz zaborczych,
powoływanie się na konflikt praw posiadacza z prawami właściciela zmuszało do dowodzenia przez Polskę
praw własności, co przy oczywistym braku dokumentacji w sytuacji prowadzonych przez władze rosyjskie
rekwizycji było bardzo utrudnione, a często niemożliwe.
Te obiekty, które wycofujący się Rosjanie przewieźli w głąb Imperium, przynajmniej w części upań-
stwowione, włączone później zostały do zbiorów muzeów rosyjskich, mimo odpowiednich postanowień
w traktacie ryskim nadal tam pozostają. Tak wzbogaciły się muzea w Moskwie, Petersburgu czy Smo-
leńsku29.
Żądania rewindykacji wywiezionych do Rosji zbiorów, skodyfikowane w traktacie ryskim, skupiły się
wokół najważniejszych archiwaliów, zbiorów bibliotecznych i symboli państwowości polskiej, wywiezionych
już znacznie wcześniej, po powstaniach listopadowym i styczniowym. Straty wojenne dzieł sztuki były tylko
marginesem, szczególnie że w obliczu stosowanej przez wycofujących się Rosjan polityki spalonej ziemi
wyposażenie masakrowanych ogniem artylerii i celowo podpalanych miast, pałaców, dworów i kościołów
nie było wywożone, lecz rozgrabiane i niszczone, zatem wymagane traktatem opisanie i udowodnienie
proweniencji poszczególnych obiektów utraconych w latach 1914-1915, czy podczas wojny 1920 było
w praktyce niewykonalne.
28 A. Jakubowski, Restytucja i repatriacja polskich zabytków i dzieł sztuki z Rosji Radzieckiej po 1921 roku. Artykuł XI
traktatu ryskiego, [w:] Polskie dziedzictwo kulturowe..., s. 93-125. Zob. też M. Kuhnke, Przyczynek do historii wojennych grabieży
dzieł sztuki w Polsce (http://www.zabytki.pl/ sources/straty/wstep.html, III/15).
29 C h w a 1 e w i k, op. cit., t. 1, s. 482-488; t. 2, s. 200.
171
6. Warszawa, Zamek Królewski, biblioteka po ewakuacji Rosjan w 1915.
Fot. ze zbiorów Zakładu Architektury Polskiej WAPW
Część wywiezionych przez wojska rosyjskie dzieł sztuki, zbiorów bibliotecznych i archiwaliów udało
się odzyskać dopiero po wojnie roku 1920, na mocy traktatu ryskiego z 1921 r. Trwająca do dzisiaj nie-
chęć strony sowieckiej (a obecnie rosyjskiej) do zwracania Polsce wywiezionych z Królestwa dóbr kultury
była jednak powszechnie znana. Warto tu przypomnieć oficjalną opinię radzieckiego (już po podpisaniu
traktatu) świata naukowego. Zdaniem jego przedstawicieli, zwrot Polsce zagrabionych obiektów „burzyłby
skarbnice rosyjskie, mające wszechświatowe znaczenie kulturalne”28. Ponieważ większość polskiego dzie-
dzictwa kulturowego znalazła się na terenie Rosji na mocy decyzji legalnych wówczas władz zaborczych,
powoływanie się na konflikt praw posiadacza z prawami właściciela zmuszało do dowodzenia przez Polskę
praw własności, co przy oczywistym braku dokumentacji w sytuacji prowadzonych przez władze rosyjskie
rekwizycji było bardzo utrudnione, a często niemożliwe.
Te obiekty, które wycofujący się Rosjanie przewieźli w głąb Imperium, przynajmniej w części upań-
stwowione, włączone później zostały do zbiorów muzeów rosyjskich, mimo odpowiednich postanowień
w traktacie ryskim nadal tam pozostają. Tak wzbogaciły się muzea w Moskwie, Petersburgu czy Smo-
leńsku29.
Żądania rewindykacji wywiezionych do Rosji zbiorów, skodyfikowane w traktacie ryskim, skupiły się
wokół najważniejszych archiwaliów, zbiorów bibliotecznych i symboli państwowości polskiej, wywiezionych
już znacznie wcześniej, po powstaniach listopadowym i styczniowym. Straty wojenne dzieł sztuki były tylko
marginesem, szczególnie że w obliczu stosowanej przez wycofujących się Rosjan polityki spalonej ziemi
wyposażenie masakrowanych ogniem artylerii i celowo podpalanych miast, pałaców, dworów i kościołów
nie było wywożone, lecz rozgrabiane i niszczone, zatem wymagane traktatem opisanie i udowodnienie
proweniencji poszczególnych obiektów utraconych w latach 1914-1915, czy podczas wojny 1920 było
w praktyce niewykonalne.
28 A. Jakubowski, Restytucja i repatriacja polskich zabytków i dzieł sztuki z Rosji Radzieckiej po 1921 roku. Artykuł XI
traktatu ryskiego, [w:] Polskie dziedzictwo kulturowe..., s. 93-125. Zob. też M. Kuhnke, Przyczynek do historii wojennych grabieży
dzieł sztuki w Polsce (http://www.zabytki.pl/ sources/straty/wstep.html, III/15).
29 C h w a 1 e w i k, op. cit., t. 1, s. 482-488; t. 2, s. 200.