DOI Artikel:
Głuszek, Cezary: Fortyfikacje na ziemiach Królestwa Polskiego w przededniu I wojny światowej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.39127#0186
184
CEZARY GŁUSZEK
8. Twierdza Warszawa. Fort VIII (Służew), 1883-1890, koszary szyjowe.
Fot. C. Głuszek. 2014
Od 1903 r. rozpowszechniała się idea szybkiej, manewrowej wojny, w której ciężkie trwałe fortyfikacje
są zbędne. W konsekwencji w 1909 r. podjęto decyzję o kasacji umocnień w Dęblinie, Warszawie, Modlinie,
Zegrzu, Pułtusku. Różanie, Ostrołęce i Łomży8. Jednak później zmodyfikowano decyzje, pozostawiając
Modlin, obronę przeprawy w Dęblinie, a przed samą wojną, wzmacniając przeprawy na Bugo-Narwi.
W rezultacie w przeddzień 1 wojny światowej zmodernizowano umocnienia Modlina (1912-1914), uzu-
pełniając obronę o zewnętrzny pierścień dziesięciu nowoczesnych fortów betonowych (IX-XVIII) w odle-
głości 4,5 do 8 km od cytadeli na obwodzie blisko 50 km według koncepcji grup fortowych (Janówek,
Goławicka i Carski Dar) gen. Nestora Bujnickiego9. Jednakże potężny Modlin, osamotniony i wysunięty
na paręset kilometrów przed inne twierdze, znalazł się w pozycji nowego Port Artura. Wzmocniono też
ufortyfikowanie twierdzy Osowiec (1912-1914), rozbudowane według idei fortu grupowego, wyposażonego
w wieżę pancerną francuskiego typu Schneider10.
Architektonicznie formy budowli reprezentowały rozwiązania minimalistyczne, o obłych kształtach.
W pierwszych dziełach występowały jeszcze zgeometryzowane gzymsy czy opaski „odciśnięte” w betonie,
w późniejszych detal był zminimalizowany do form czysto utylitarnych, jak: nawisowe gzymsy z kapino-
sami, strzelnice przeciw rykoszetowe, wejścia z przelotniami itp. (il. 9, 10). Ciężkie monumentalne bryły,
z szarego betonu z pewnością oddziaływały psychologicznie na przeciwnika i w połączeniu z rażącą dużą
siłą ognia działały depresyjnie na atakujących (il. 11).
8 Ibidem, s. 209: R. Pieczono w, Istoria krieposti Warszawa, Moskwa 1987, rękopis CGWIA (Centralny) Gosudarstwiennyj
Wojenno-Istoriczeskij Archiw w Moskwie), s. 61 (w archiwum autora).
9 Głuszek, Gruszecki, op. cit., s. 47.
10 G r u s z e c k i, op. cit., s. 229. Pomimo tych zabiegów można stwierdzić, że „w wyniku chwiejnej polityki ostatnich lat Rosja
przystępowała do wojny ze zdezorganizowanym i nieprzygotowanym inżynieryjnie najważniejszym odcinkiem frontu zachodniego".
Gruszecki, op. cit., s. 209.
CEZARY GŁUSZEK
8. Twierdza Warszawa. Fort VIII (Służew), 1883-1890, koszary szyjowe.
Fot. C. Głuszek. 2014
Od 1903 r. rozpowszechniała się idea szybkiej, manewrowej wojny, w której ciężkie trwałe fortyfikacje
są zbędne. W konsekwencji w 1909 r. podjęto decyzję o kasacji umocnień w Dęblinie, Warszawie, Modlinie,
Zegrzu, Pułtusku. Różanie, Ostrołęce i Łomży8. Jednak później zmodyfikowano decyzje, pozostawiając
Modlin, obronę przeprawy w Dęblinie, a przed samą wojną, wzmacniając przeprawy na Bugo-Narwi.
W rezultacie w przeddzień 1 wojny światowej zmodernizowano umocnienia Modlina (1912-1914), uzu-
pełniając obronę o zewnętrzny pierścień dziesięciu nowoczesnych fortów betonowych (IX-XVIII) w odle-
głości 4,5 do 8 km od cytadeli na obwodzie blisko 50 km według koncepcji grup fortowych (Janówek,
Goławicka i Carski Dar) gen. Nestora Bujnickiego9. Jednakże potężny Modlin, osamotniony i wysunięty
na paręset kilometrów przed inne twierdze, znalazł się w pozycji nowego Port Artura. Wzmocniono też
ufortyfikowanie twierdzy Osowiec (1912-1914), rozbudowane według idei fortu grupowego, wyposażonego
w wieżę pancerną francuskiego typu Schneider10.
Architektonicznie formy budowli reprezentowały rozwiązania minimalistyczne, o obłych kształtach.
W pierwszych dziełach występowały jeszcze zgeometryzowane gzymsy czy opaski „odciśnięte” w betonie,
w późniejszych detal był zminimalizowany do form czysto utylitarnych, jak: nawisowe gzymsy z kapino-
sami, strzelnice przeciw rykoszetowe, wejścia z przelotniami itp. (il. 9, 10). Ciężkie monumentalne bryły,
z szarego betonu z pewnością oddziaływały psychologicznie na przeciwnika i w połączeniu z rażącą dużą
siłą ognia działały depresyjnie na atakujących (il. 11).
8 Ibidem, s. 209: R. Pieczono w, Istoria krieposti Warszawa, Moskwa 1987, rękopis CGWIA (Centralny) Gosudarstwiennyj
Wojenno-Istoriczeskij Archiw w Moskwie), s. 61 (w archiwum autora).
9 Głuszek, Gruszecki, op. cit., s. 47.
10 G r u s z e c k i, op. cit., s. 229. Pomimo tych zabiegów można stwierdzić, że „w wyniku chwiejnej polityki ostatnich lat Rosja
przystępowała do wojny ze zdezorganizowanym i nieprzygotowanym inżynieryjnie najważniejszym odcinkiem frontu zachodniego".
Gruszecki, op. cit., s. 209.