Rocznik Historii Sztuki (44.2019)

52

MIKOŁAJ GETKA-KENIG

PAŁAC w Sancygniowie


2. Widok założenia rezydencjonalnego w Sancygniowie, początek XX w., pocztówka,
Biblioteka Narodowa w Warszawie, sygn. DŻS XII 8b/p. 14/67 (źródło: Polona)

się również kompozycja bryły, poddana rygorowi symetryczności, co prawda niepowielająca historycznych
przykładów (chociażby w zakresie zestawiania jednokondygnacyjnego portyku z korpusem głównym,
jak również kondygnacji parteru z piętrem), ale w gruncie rzeczy zgodna z klasycznym paradygmatem.
Dodajmy, że współcześni określali architekturę pałacu mianem włoskiej („pałacyk włoski, jakby znad
Adriatyckiego morza przeniesiony tutaj”), co w XIX w. z reguły oznaczało właśnie formę wywodzącą
się z renesansu17. Dominantą fasady wejściowej (ale widoczną też od tyłu i z boków) był przykrywający
centralny ryzalit pierwszego piętra dach namiotowy zwieńczony masztem.
W zakresie kształtowania bryły i zarazem skali obiektu przez Oczkowskiego decydującym czynnikiem
musiała być specyfika terenu, na którym został on wzniesiony. Pałac w tym miejscu, wstawiony w zastany
zespół starszych zabudowań dworskich a zarazem zlokalizowany w jego ramach tak, aby zamykał per-
spektywę wjazdu do wsi z drogi prowadzącej z Działoszyc do Pińczowa, stolicy powiatu (stając się w ten
sposób pierwszym obiektem we wsi, który przyjezdni mogli zobaczyć), nie mógł być przecież zbyt obszerny
albo skomplikowanie rozplanowany. Nie pozwalały bowiem na to warunki terenowe. Pałac zbudowano
na skraju niskiej skarpy (il. 2), w obrębie dawnego wału obronnego, w miejscu, w którym już wcześniej
stał budynek o funkcjach rezydencjonalnych (który jednak nie był aż tak wyeksponowany)18. Przyczyn
dość zachowawczego (jak na przełom lat 70. i 80. XIX w.) sposobu opracowania dekoracji fasad można
doszukiwać się również w chęci odpowiedniego dopasowania nowego obiektu do jego historycznego
sąsiedztwa, którego „z czcią przekazanie” przyszłym pokoleniom także zostało docenione przez cytowanego
powyżej ks. Wiśniewskiego19. Powściągliwy neorenesans spod znaku Ankiewicza znakomicie współgrał
ze stojącymi w pobliżu XVI-wiecznymi budynkami (w tym z bramą wjazdową do całego założenia), na
których zachowaniu zleceniodawcy ewidentnie zależało20 (il. 3).
Istotny wpływ na formę pałacu musiał też mieć wzgląd na wspomnianą dekorację rzeźbiarską. Oszczęd-
ność architektonicznych środków wyrazu, a zwłaszcza elementów artykulacji fasad, pozwalała wyeks-

17 A. Winczakiewicz, Dawne i nowe dzieje miasta Działoszyc, Warszawa 1899, s. 30. Zob. T.S. Jaroszewski, Wokół stylu
Stanisława Augusta, [w:] idem, Od klasyczności do nowoczesności..., s. 34; M. Zgórniak, Wokół neorenesansu w architekturze XIX wieku,
Kraków 2013, s. 49n.
18 Swaryczewska, Studium historyczno-kompozycyjne..., s. 137-138.
19 Wiśniewski, op. cit., s. 376. Zwracał już na to uwagę Zbigniew Lentowicz - zob. Lentowicz, op. cit., s. 38.
20 Zob. Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 3, Województwo kieleckie, z. 9, Powiat pińczowski, red. J.Z. Łoziński, B. Wolff,
Warszawa 1961, s. 81-82. Zabytki renesansu znajdowały się również w pobliskim kościele: ibidem, s. 79-80.