DOI Artikel:
Sulewska, Renata: Warszawskie uroczystości pogrzebowe królów i ich rodzin w XVI i XVII wieku: ceremoniał, przestrzeń, oprawa plastyczna
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.51757#0181
Rocznik Historii Sztuki, tom XLIV
PAN, 2019
DOI 10.24425/rhs.2019.131208
RENATA SULEWSKA
UNIWERSYTET WARSZAWSKI
WARSZAWSKIE UROCZYSTOŚCI POGRZEBOWE
KRÓLÓW I ICH RODZIN W XVI I XVII WIEKU.
CEREMONIAŁ, PRZESTRZEŃ, OPRAWA PLASTYCZNA
Wyznaczenie Warszawy na miejsce obrad sejmu1, pobyty Zygmunta Augusta, prawie stała obecność
Army Jagiellonki, a w końcu przeniesienie tutaj dworu przez Zygmunta III wpłynęły na rozszerzenie
funkcji oraz wzrost znaczenia miasta. Chociaż Warszawa nie zastąpiła Krakowa jako miejsca królewskich
pochówków, to stając się miejscem zgonów władców lub przystankiem na długiej drodze ich konduktów
pogrzebowych, zyskała istotną rolę w królewskich uroczystościach funeralnych2.
W przypadku pierwszych królewskich uroczystości pogrzebowych Warszawa pełniła jedynie funkcję
stacji na drodze prowadzenia królewskiego ciała z miejsca zgonu do Krakowa. Kondukt z ciałem Zyg-
munta Augusta, zmarłego 7 lipca 1572 r. w Knyszynie, wyruszył 10 września 1573 r. z Tykocina, gdzie
tymczasowo spoczywało ciało władcy3. Przechodząc przez Wiznę i kolejne miejscowości, dotarł do War-
szawy. Tutaj naprzeciw ciału wyszła królewna Anna Jagiellonka, uświetniając swoją obecnością warszaw-
ską uroczystość4, a dodatkowo „wszystkiego przyczyniono”5. Przygotowano bogatszą oprawę wozu, na
którym wieziono trumnę władcy6. Wcześniej przykryty był, tak jak ciągnące go konie, czarnym suknem
1 J. Lileyko, Sejm polski. Tradycja - ikonografia - sztuka, Warszawa 2003, s. 6; M. Wrede, Sejm i dawna Rzeczpospolita.
Momenty dziejowe, Warszawa 2005, s. 71. Profesorowi Juliuszowi A. Chrościckiemu bardzo dziękuję za cenne uwagi do tekstu.
2 Zawarte w artykule obserwacje dotyczą tylko władców Polski, ich żon oraz dzieci (nie uwzględniając rodziców, np. pogrzebu
Gryzeldy Wiśniowieckiej w kolegiacie św. Jana). Pomijam również te warszawskie uroczystości żałobne, które nie wiązały się z obec-
nością ciała, a także odnoszące się do władców innych państw.
3 M. Ferenc, Rola i udział dworu w ceremonii pogrzebowej Zygmunta Augusta, [w:] Theatrum ceremoniale na dworze książąt
i królów polskich. Materiały konferencji naukowej zorganizowanej przez Zamek Królewski na Wawelu i Instytut Historii Uniwersytetu
Jagiellońskiego w dniach 23-25 marca 1998, red. M. Markiewicz, R. Skowron, Kraków 1999, s. 117. O pogrzebie też: W. Fałkowski,
Majestat zmarłego króla - pogrzeb Zygmunta Augusta, [w:] Polska i Europa w dobie nowożytnej. L’Europe moderne: nouveau monde,
nouvelle civilisation? Modern Europe — New World, New Civilisation? Prace naukowe dedykowane Profesorowi Juliuszowi A. Chrościc-
kiemu, Warszawa 2009, s. 37-46. Źródła dotyczące pogrzebu Zygmunta Augusta (także krakowskiego) zob. U. Borkowska, Ceremoniał
pogrzebowy królów polskich w XTV-XVI1I wieku, [w:] Państwo, kościół, niepodległość, red. J. Skarbek, J. Ziółko, Lublin 1986, s. 137,
przyp. 26, 28.
4 Ferenc, op. cit, s. 119.
5 Opis warszawskich uroczystości: Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, rkps, sygn. 9789/11: Sumptus Funeris et sepul-
turae Ser[enissi]mi et Potentissimi Principis Dom. domini Sigismundi Augusti Dei grafita] Regis Poloniae Magni Ducis Litwaniae
Russiae Masouiae Samogitiae Liwoniae etc. Etc. Domini et heredis, Cracoviae... in a. 1574 celebrati, k. 88r-91v - dostępny online:
http://www.dbc.wroc.pl/publication/8460 [dostęp: 30.01.2019]. Zob. też Ceremonie przy prowadzeniu ciała [Zygmunta Augusta] Je Kro M.
z Tykocina do pogrzebu tym sposobem są odprawowanie, „Pamiętnik Sandomierski”, 2, 1830, s. 445.
6 Ceremonie przy prowadzeniu ciała..., s. 442.
PAN, 2019
DOI 10.24425/rhs.2019.131208
RENATA SULEWSKA
UNIWERSYTET WARSZAWSKI
WARSZAWSKIE UROCZYSTOŚCI POGRZEBOWE
KRÓLÓW I ICH RODZIN W XVI I XVII WIEKU.
CEREMONIAŁ, PRZESTRZEŃ, OPRAWA PLASTYCZNA
Wyznaczenie Warszawy na miejsce obrad sejmu1, pobyty Zygmunta Augusta, prawie stała obecność
Army Jagiellonki, a w końcu przeniesienie tutaj dworu przez Zygmunta III wpłynęły na rozszerzenie
funkcji oraz wzrost znaczenia miasta. Chociaż Warszawa nie zastąpiła Krakowa jako miejsca królewskich
pochówków, to stając się miejscem zgonów władców lub przystankiem na długiej drodze ich konduktów
pogrzebowych, zyskała istotną rolę w królewskich uroczystościach funeralnych2.
W przypadku pierwszych królewskich uroczystości pogrzebowych Warszawa pełniła jedynie funkcję
stacji na drodze prowadzenia królewskiego ciała z miejsca zgonu do Krakowa. Kondukt z ciałem Zyg-
munta Augusta, zmarłego 7 lipca 1572 r. w Knyszynie, wyruszył 10 września 1573 r. z Tykocina, gdzie
tymczasowo spoczywało ciało władcy3. Przechodząc przez Wiznę i kolejne miejscowości, dotarł do War-
szawy. Tutaj naprzeciw ciału wyszła królewna Anna Jagiellonka, uświetniając swoją obecnością warszaw-
ską uroczystość4, a dodatkowo „wszystkiego przyczyniono”5. Przygotowano bogatszą oprawę wozu, na
którym wieziono trumnę władcy6. Wcześniej przykryty był, tak jak ciągnące go konie, czarnym suknem
1 J. Lileyko, Sejm polski. Tradycja - ikonografia - sztuka, Warszawa 2003, s. 6; M. Wrede, Sejm i dawna Rzeczpospolita.
Momenty dziejowe, Warszawa 2005, s. 71. Profesorowi Juliuszowi A. Chrościckiemu bardzo dziękuję za cenne uwagi do tekstu.
2 Zawarte w artykule obserwacje dotyczą tylko władców Polski, ich żon oraz dzieci (nie uwzględniając rodziców, np. pogrzebu
Gryzeldy Wiśniowieckiej w kolegiacie św. Jana). Pomijam również te warszawskie uroczystości żałobne, które nie wiązały się z obec-
nością ciała, a także odnoszące się do władców innych państw.
3 M. Ferenc, Rola i udział dworu w ceremonii pogrzebowej Zygmunta Augusta, [w:] Theatrum ceremoniale na dworze książąt
i królów polskich. Materiały konferencji naukowej zorganizowanej przez Zamek Królewski na Wawelu i Instytut Historii Uniwersytetu
Jagiellońskiego w dniach 23-25 marca 1998, red. M. Markiewicz, R. Skowron, Kraków 1999, s. 117. O pogrzebie też: W. Fałkowski,
Majestat zmarłego króla - pogrzeb Zygmunta Augusta, [w:] Polska i Europa w dobie nowożytnej. L’Europe moderne: nouveau monde,
nouvelle civilisation? Modern Europe — New World, New Civilisation? Prace naukowe dedykowane Profesorowi Juliuszowi A. Chrościc-
kiemu, Warszawa 2009, s. 37-46. Źródła dotyczące pogrzebu Zygmunta Augusta (także krakowskiego) zob. U. Borkowska, Ceremoniał
pogrzebowy królów polskich w XTV-XVI1I wieku, [w:] Państwo, kościół, niepodległość, red. J. Skarbek, J. Ziółko, Lublin 1986, s. 137,
przyp. 26, 28.
4 Ferenc, op. cit, s. 119.
5 Opis warszawskich uroczystości: Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, rkps, sygn. 9789/11: Sumptus Funeris et sepul-
turae Ser[enissi]mi et Potentissimi Principis Dom. domini Sigismundi Augusti Dei grafita] Regis Poloniae Magni Ducis Litwaniae
Russiae Masouiae Samogitiae Liwoniae etc. Etc. Domini et heredis, Cracoviae... in a. 1574 celebrati, k. 88r-91v - dostępny online:
http://www.dbc.wroc.pl/publication/8460 [dostęp: 30.01.2019]. Zob. też Ceremonie przy prowadzeniu ciała [Zygmunta Augusta] Je Kro M.
z Tykocina do pogrzebu tym sposobem są odprawowanie, „Pamiętnik Sandomierski”, 2, 1830, s. 445.
6 Ceremonie przy prowadzeniu ciała..., s. 442.