DOI Artikel:
Getka-Kenig, Mikołaj: Pałac Andrzeja Deskura w Sancygniowie a problem upamiętniania wielkich rodaków na elewacjach rezydencji ziemiańskich w Królestwie Kongresowym
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.51757#0057
PAŁAC ANDRZEJA DESKURA W SANCYGNI0W1E...
55
4. Pałac w Dowspudzie, elewacja południowa (wejściowa), połowa XIX w., fotografia, Instytut Sztuki PAN, sygn. 37239
wielopokoleniowych dziejów ich magnackiego statusu i zarazem służąca utrwalaniu pamięci o wybitnych
przedstawicielach (poprzez pamiątki jak również artystyczne wyobrażenia we wnętrzu)30. Równocześnie
jednak upamiętnienie najsłynniejszego z Paców w towarzystwie innych, a niespokrewnionych (przynajmniej
nie po mieczu) „wielkości narodu” na elewacji pałacu nadawało temu partykularnemu przekazowi - glo-
ryfikacji rodu - powszechniejszy wymiar. Wielkość hetmańskiego antenata była bowiem mierzona miarą
innych wybitnych postaci. Wielkość rodu była więc reprezentowana jako integralny element sławy narodu.
Gloryfikacja rodu Paców nie była jednak wyłącznym celem tej galerii pomników królewsko-hetmań-
skich, ale wiązała się z ogólniejszą refleksją historyczną odnoszącą się do teraźniejszości. Dobór tych
postaci - jak dowodzi Jerzy Kaźmierczak, badacz programu ideowego pałacu dowspudzkiego - był podyk-
towany chęcią podkreślenia historycznych związków Korony z Litwą w okresie pozornego „wskrzeszenia”
państwa polskiego pod postacią rządzonego przez rosyjskiego cara Królestwa Polskiego31. W skład tego
„wskrzeszonego” państwa nie wchodziły jednak tereny Wielkiego Księstwa Litewskiego (z wyjątkiem
małego skrawka, gdzie leżała Dowspuda), z którego Pacowie się wywodzili32. Pozostawały one co prawda
pod berłem tego samego monarchy, ale w granicach Rosji. Warto zauważyć, że upamiętnianie przedrozbio-
rowych polskich monarchów, zwłaszcza w miejscach publicznych, było zjawiskiem charakterystycznym dla
konstytucyjnego Królestwa Polskiego, w którym monarcha - czyli car w roli króla polskiego - zajmował
centralną pozycję polityczną, co więcej, to od niego zależał byt „wskrzeszonego” państwa33. Wyróżnia-
nie i przypominanie dawnych władców służyło legitymizowaniu teraźniejszości, nawet jeżeli przez kilka
ostatnich stuleci polsko-litewska władza monarsza ulegała stopniowemu osłabieniu, znajdując głównego
konkurenta w magnatach, pośród których szczególnie uprzywilejowane stanowisko osiągnęli właśnie hetma-
ni. Dobór postaci, które miały symbolizować unię polsko-litewską, był więc dość znamienny - ukazywał
magnacki punkt widzenia na przedrozbiorową państwowość, zrównując z monarchami hetmanów jako
tych, którzy ją uosabiali. Pac nie gloryfikował więc dawnej władzy monarszej, ale składał hołd takiemu
układowi relacji politycznych, które ją znacznie ograniczały na korzyść elity magnackiej, do której należeli
30 Ibidem, s. 225n.
31 Ibidem, s. 235.
32 Ibidem, s. 226.
33 Zob. Getka-Kenig, op. cit., s. 201-221.
55
4. Pałac w Dowspudzie, elewacja południowa (wejściowa), połowa XIX w., fotografia, Instytut Sztuki PAN, sygn. 37239
wielopokoleniowych dziejów ich magnackiego statusu i zarazem służąca utrwalaniu pamięci o wybitnych
przedstawicielach (poprzez pamiątki jak również artystyczne wyobrażenia we wnętrzu)30. Równocześnie
jednak upamiętnienie najsłynniejszego z Paców w towarzystwie innych, a niespokrewnionych (przynajmniej
nie po mieczu) „wielkości narodu” na elewacji pałacu nadawało temu partykularnemu przekazowi - glo-
ryfikacji rodu - powszechniejszy wymiar. Wielkość hetmańskiego antenata była bowiem mierzona miarą
innych wybitnych postaci. Wielkość rodu była więc reprezentowana jako integralny element sławy narodu.
Gloryfikacja rodu Paców nie była jednak wyłącznym celem tej galerii pomników królewsko-hetmań-
skich, ale wiązała się z ogólniejszą refleksją historyczną odnoszącą się do teraźniejszości. Dobór tych
postaci - jak dowodzi Jerzy Kaźmierczak, badacz programu ideowego pałacu dowspudzkiego - był podyk-
towany chęcią podkreślenia historycznych związków Korony z Litwą w okresie pozornego „wskrzeszenia”
państwa polskiego pod postacią rządzonego przez rosyjskiego cara Królestwa Polskiego31. W skład tego
„wskrzeszonego” państwa nie wchodziły jednak tereny Wielkiego Księstwa Litewskiego (z wyjątkiem
małego skrawka, gdzie leżała Dowspuda), z którego Pacowie się wywodzili32. Pozostawały one co prawda
pod berłem tego samego monarchy, ale w granicach Rosji. Warto zauważyć, że upamiętnianie przedrozbio-
rowych polskich monarchów, zwłaszcza w miejscach publicznych, było zjawiskiem charakterystycznym dla
konstytucyjnego Królestwa Polskiego, w którym monarcha - czyli car w roli króla polskiego - zajmował
centralną pozycję polityczną, co więcej, to od niego zależał byt „wskrzeszonego” państwa33. Wyróżnia-
nie i przypominanie dawnych władców służyło legitymizowaniu teraźniejszości, nawet jeżeli przez kilka
ostatnich stuleci polsko-litewska władza monarsza ulegała stopniowemu osłabieniu, znajdując głównego
konkurenta w magnatach, pośród których szczególnie uprzywilejowane stanowisko osiągnęli właśnie hetma-
ni. Dobór postaci, które miały symbolizować unię polsko-litewską, był więc dość znamienny - ukazywał
magnacki punkt widzenia na przedrozbiorową państwowość, zrównując z monarchami hetmanów jako
tych, którzy ją uosabiali. Pac nie gloryfikował więc dawnej władzy monarszej, ale składał hołd takiemu
układowi relacji politycznych, które ją znacznie ograniczały na korzyść elity magnackiej, do której należeli
30 Ibidem, s. 225n.
31 Ibidem, s. 235.
32 Ibidem, s. 226.
33 Zob. Getka-Kenig, op. cit., s. 201-221.