Rocznik Historii Sztuki (44.2019)

Rocznik Historii Sztuki, tom XLIV
PAN, 2019
DOI 10.24425/rhs.2019.131204

PIOTR SALWA
STACJA NAUKOWA PAN W RZYMIE

RECENZJA

Baltazar Castiglione, Książka o dworzaninie, przekład, wstęp i opracowanie Andrzej Borowski, Universitas, Kraków 2018,
393 strony
Miłośnicy wyrafinowanej kultury odrodzenia otrzymali niedawno od krakowskiego wydawnictwa
Universitas smakowity prezent - polski przekład sławnego traktatu Baltazara Castiglione znanego u nas
tradycyjnie pod tytułem Dworzanin. Jest to pierwsze polskie tłumaczenie tego dzieła, będącego jednym
z ważniejszych tekstów renesansowych w skali ogólnoeuropejskiej, a ukazuje się ono w bez mała pięć
wieków po opublikowaniu oryginału, co trzeba stwierdzić z pewnym wstydem, tym bardziej że adaptacja
czy parafraza tegoż utworu - Dworzanin polski Łukasz Górnickiego - ukazała się już w 1566 r. i cytowana
bywa od dziesięcioleci jako znamienity przykład bliskich związków kulturalnych Polski i Italii. Lukę tę
wypełnia teraz cenna inicjatywa krakowskiego wydawnictwa oraz wybitnego znawcy kultury odrodzenia,
profesora Andrzeja Borowskiego, który podjął się trudu niełatwego przekładu. Pomijając już inne kwe-
stie, rzesze polonistów, nieznających dawnego języka włoskiego, nie będą już zmuszone szukać wsparcia
w przekładach angielskich czy niemieckich, aby w pełni docenić znaczenie dokonań „naszego” Górnickiego.
Książka o dworzaninie - bo taki uzyskała ona teraz polski tytuł - opublikowana została po raz pierwszy
w 1528 r. w Wenecji, wiadomo jednak, że krążyła ona wcześniej w licznych odpisach rękopiśmiennych.
Historię tekstu, kolejnych poprawek redaktorskich i odautorskich korekt zrekonstruował szczegółowo
Amedeo Quondam w niedawnym wydaniu tego dzieła (Bulzoni, Roma 2016, 3 tomy, łącznie prawie
1700 stron). Książka szybko zyskała zasłużoną popularność w całej Europie. Sprzyjał temu bez wątpie-
nia fakt, że kultura włoska, szczególnie kultura dworska, uznawana była dość powszechnie, również na
dworach położonych poza Italią, za najdoskonalszą i godną naśladowania. Pomimo rozpowszechnionej
w tych środowiskach znajomości literackiego języka włoskiego szybko ukazywały się przekłady na inne
języki: hiszpański (1534), francuski (1538), niemiecki (1560), angielski (1561). Dzieło stało się swoistym
przewodnikiem dla dworzan na europejskich dworach aż po wiek XVIII. Wyidealizowany wzór dworza-
nina, jaki stworzył Castiglione, został uznany i zaakceptowany. W Polsce, jak wspomnieliśmy, nastąpiło
to dość wcześnie, a Górnicki zręcznie dostosował zalecenia Włocha do realiów polskiego społeczeństwa
szlacheckiego.
Castiglione - sam dworzanin i dyplomata - zaprezentował swoje dzieło jako relację ze spotkań nie-
wielkiego, wykwintnego i zaprzyjaźnionego towarzystwa na dworze w Urbino. Dialogi, jakie tam się toczą,
składają się na kolejne księgi tej swoistej relacji, co pozwoliło autorowi na barwne i dynamiczne przed-
stawienie ścierających się poglądów, cytowanie dykteryjek, złośliwości i ciętych wypowiedzi, a także na
przedstawienie idyllicznego obrazu dworu. Nie ukrywa on przy tym swego zaangażowania emocjonalnego
- dzieło jest dla niego również wspomnieniem dawnych szczęśliwych chwil, spędzonych wśród przyjaciół,
których już nie ma pośród żywych. Tę formę doceni zapewne i współczesny czytelnik, ponieważ to dzięki