DOI Artikel:
Sito, Jakub: [Rezension von: Aleksandra Bernatowicz, Malarze w Warszawie czasów Stanisława Augusta. Status - aspiracje - twórczość]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.51757#0146
144
JAKUB SITO
Od czasu wydania Niepodobnych do rzeczywistości Aleksandra Bernatowicz opublikowała ponad
40 różnego rodzaju pozycji o strukturze tematycznej bliskiej Malarzom w Warszawie czasów Stanisława
Augusta. Jej zainteresowania badawcze od blisko dwudziestu lat skupiały się bowiem w zasadzie niemal
wyłącznie na XVIII-wiecznej Warszawie, w tym przede wszystkim na malarstwie doby Stanisława Augusta.
Na wyróżnienie zasługują tu szczególnie artykuły: ,,Herkulanum i Pompeje do wszystkiego dawały wzory
i modele”. O kilku neopompejańskich dekoracjach w Polsce,,,Malowanie poetyczne”. Fetes galantes Jana
Piotra Norblina i ich kulturowy kontekst, Portret czasów rewolucji, Piękno niespełnione. Idea mauzoleum
Poniatowskich w warszawskich Łazienkach. W 2016 r„ w piątym tomie wydawnictwa Sztuka polska (wyd.
Arkady), ukazała się obszerna synteza sztalugowego malarstwa polskiego 2. połowy XVIII w. (Malarze
Stanisława Augusta i nowe zjawiska artystycznej1.
Wśród artykułów zwracają uwagę zwłaszcza te, które A. Bernatowicz poświęca tak zwanej społecz-
nej historii sztuki (ang. social art history). Niezwykle ciekawe pod tym względem są zwłaszcza studia:
Mieszkanie dla malarza Mateusza Tokarskiego, Mateusz Tokarski. Z dziejów kariery malarza nadwornego
oraz Obrazy, kopersztychy, rysunki. Wyposażenie domu malarza królewskiego Jana Bogumiła Piers cha2 3.
Perspektywa taka pozwala - zgodnie ze słowami samej autorki - dostrzec w twórczości malarzy warszaw-
skich „uwarunkowania rodzinne, socjoekonomiczne, a niekiedy także polityczne, gdyż odsłania ignorowane
dotąd bądź zupełnie nowe fakty i ukazuje złożoność sytuacji, w której artyście przyszło działać”.
Pracując w redakcji Słownika Artystów Polskich w Instytucie Sztuki PAN, Aleksandra Bernatowicz
współpracowała przy wydaniu sześciu tomów Słownika (tomy V-X)4, tworząc imponującą liczbę 300 bio-
gramów artystów (głównie malarzy) działających w Rzeczypospolitej w 2. połowie XVIII w. Szereg
z owych haseł to w istocie obszerne artykuły biograficzne, o objętości od około jednego do dwóch
arkuszy wydawniczych, dotyczące tak wybitnych indywidualności, jak Daniel Chodowiecki, Jan Piotr
Norblin, Aleksander Orłowski, Jean-Baptiste Pillement, Jan Bogumił Plersch, Andrzej Radwański, Anna
Rajecka, Teodor Rakowiecki, Christian Gottlieb Richter czy Giovanni Francesco Rossi. Wszystkie te
biogramy są niezwykle rzetelne, oparte na pogłębionej analizie biografii i twórczości, wykazują świet-
ną znajomość źródeł archiwalnych (często dotąd nieznanych) czy nawet najtrudniej dostępnych książek,
artykułów i maszynopisów.
Będące przedmiotem niniejszej recenzji studium Malarze w Warszawie czasów Stanisława Augusta.
Status - aspiracje - twórczość5 w znacznej mierze wynika z przedstawionych wyżej, wyraźnie skrysta-
lizowanych zainteresowań naukowych autorki. Stanowi kontynuację wątków obieranych w pojedynczych
artykułach, a w zakresie materiału w poważnym stopniu - choć nie wyłącznie - opiera się na świetnie
napisanych hasłach osobowych artystów stanisławowskich sporządzonych przez lata pracy w Słowniku
Artystów Polskich. Książka odznacza się jasną, czytelną konstrukcją. Składa się - poza Wstępem i Zakoń-
czeniem - z ośmiu części poświęconych kolejno: edukacji artystów, ich kondycji społecznej i pochodze-
niu narodowemu, modelom karier w kręgu Stanisława Augusta, dochodom z działalności artystycznej,
majątkom artystów, warsztatowi zawodowemu i formacji intelektualnej, roli artystów w wizualizacji idei
narodu oraz miejscu artystów i ich twórczości wobec wydarzeń politycznych, militarnych i społecznych.
Niezwykle cennym elementem jest zespół siedmiu (nominalnie pięciu) aneksów, których omówieniem
zajmę się w dalszej części recenzji. Imponuje obszerne, liczące aż 47 stron, zestawienie bibliografii
i wykorzystanych źródeł archiwalnych.
2 A. Bernatowicz, ,,Herkulanum i Pompeje do wszystkiego dawały wzory i modele”. O kilku neopompejańskich dekoracjach
w Polsce, [w:] Polska i Europa w dobie nowożytnej. L’Europe moderne: nouveau monde, nouvelle civilisation? Modern Europe — New
World, New Civilisation? Prace naukowe dedykowane Profesorowi Juliuszowi A. Chrościckiemu, red. T. Bernatowicz [et al.], Warszawa
2009, s. 241-249; eadem, „Malowanie poetyczne”. Fétes galantes Jana Piotra Norblina i ich kulturowy kontekst, [w:] Francusko-
-polskie relacje artystyczne w epoce nowożytnej, red. A. Pieńkos, A. Rosales Rodriguez, Warszawa 2010, s. 133-138; eadem, Portret
czasów rewolucji, „Biuletyn Historii Sztuki”, 74, 2012, nr 3^4, s. 601-619; eadem, Piękno niespełnione. Idea mauzoleum Poniatowskich
w warszawskich Łazienkach, „Architecturae et Artibus”, 8, 2016, nr 4, s. 5-13; eadem, Malarze Stanisława Augusta i nowe zjawiska
artystyczne, [w:] Sztuka polska, t. 5, Późny barok, rokoko, klasycyzm (XVIII w.), Warszawa 2016, s. 481-525.
3 A. Bernatowicz, Mieszkanie dla malarza Mateusza Tokarskiego, „Kronika Zamkowa”, 2013, nr 1-2 (65-66), s. 75-82;
eadem, Mateusz Tokarski. Z dziejów kariery malarza nadwornego, „Biuletyn Historii Sztuki”, 75, 2013, nr 4, s. 775-792; eadem,
Obrazy, kopersztychy, rysunki. Wyposażenie domu malarza królewskiego Jana Bogumiła Plerscha, „Kronika Zamkowa. Roczniki”, Seria
Nowa 1 (67), 2014, s. 201-241.
4 Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. V-X, red. nacz. kolejno: J. Derwojed,
K. Mikocka-Rachubowa, M. Biernacka, U. Makowska, Warszawa 1993-2016.
5 A. Bernatowicz, Malarze w Warszawie czasów Stanisława Augusta. Status — aspiracje — twórczość, Warszawa 2016.
JAKUB SITO
Od czasu wydania Niepodobnych do rzeczywistości Aleksandra Bernatowicz opublikowała ponad
40 różnego rodzaju pozycji o strukturze tematycznej bliskiej Malarzom w Warszawie czasów Stanisława
Augusta. Jej zainteresowania badawcze od blisko dwudziestu lat skupiały się bowiem w zasadzie niemal
wyłącznie na XVIII-wiecznej Warszawie, w tym przede wszystkim na malarstwie doby Stanisława Augusta.
Na wyróżnienie zasługują tu szczególnie artykuły: ,,Herkulanum i Pompeje do wszystkiego dawały wzory
i modele”. O kilku neopompejańskich dekoracjach w Polsce,,,Malowanie poetyczne”. Fetes galantes Jana
Piotra Norblina i ich kulturowy kontekst, Portret czasów rewolucji, Piękno niespełnione. Idea mauzoleum
Poniatowskich w warszawskich Łazienkach. W 2016 r„ w piątym tomie wydawnictwa Sztuka polska (wyd.
Arkady), ukazała się obszerna synteza sztalugowego malarstwa polskiego 2. połowy XVIII w. (Malarze
Stanisława Augusta i nowe zjawiska artystycznej1.
Wśród artykułów zwracają uwagę zwłaszcza te, które A. Bernatowicz poświęca tak zwanej społecz-
nej historii sztuki (ang. social art history). Niezwykle ciekawe pod tym względem są zwłaszcza studia:
Mieszkanie dla malarza Mateusza Tokarskiego, Mateusz Tokarski. Z dziejów kariery malarza nadwornego
oraz Obrazy, kopersztychy, rysunki. Wyposażenie domu malarza królewskiego Jana Bogumiła Piers cha2 3.
Perspektywa taka pozwala - zgodnie ze słowami samej autorki - dostrzec w twórczości malarzy warszaw-
skich „uwarunkowania rodzinne, socjoekonomiczne, a niekiedy także polityczne, gdyż odsłania ignorowane
dotąd bądź zupełnie nowe fakty i ukazuje złożoność sytuacji, w której artyście przyszło działać”.
Pracując w redakcji Słownika Artystów Polskich w Instytucie Sztuki PAN, Aleksandra Bernatowicz
współpracowała przy wydaniu sześciu tomów Słownika (tomy V-X)4, tworząc imponującą liczbę 300 bio-
gramów artystów (głównie malarzy) działających w Rzeczypospolitej w 2. połowie XVIII w. Szereg
z owych haseł to w istocie obszerne artykuły biograficzne, o objętości od około jednego do dwóch
arkuszy wydawniczych, dotyczące tak wybitnych indywidualności, jak Daniel Chodowiecki, Jan Piotr
Norblin, Aleksander Orłowski, Jean-Baptiste Pillement, Jan Bogumił Plersch, Andrzej Radwański, Anna
Rajecka, Teodor Rakowiecki, Christian Gottlieb Richter czy Giovanni Francesco Rossi. Wszystkie te
biogramy są niezwykle rzetelne, oparte na pogłębionej analizie biografii i twórczości, wykazują świet-
ną znajomość źródeł archiwalnych (często dotąd nieznanych) czy nawet najtrudniej dostępnych książek,
artykułów i maszynopisów.
Będące przedmiotem niniejszej recenzji studium Malarze w Warszawie czasów Stanisława Augusta.
Status - aspiracje - twórczość5 w znacznej mierze wynika z przedstawionych wyżej, wyraźnie skrysta-
lizowanych zainteresowań naukowych autorki. Stanowi kontynuację wątków obieranych w pojedynczych
artykułach, a w zakresie materiału w poważnym stopniu - choć nie wyłącznie - opiera się na świetnie
napisanych hasłach osobowych artystów stanisławowskich sporządzonych przez lata pracy w Słowniku
Artystów Polskich. Książka odznacza się jasną, czytelną konstrukcją. Składa się - poza Wstępem i Zakoń-
czeniem - z ośmiu części poświęconych kolejno: edukacji artystów, ich kondycji społecznej i pochodze-
niu narodowemu, modelom karier w kręgu Stanisława Augusta, dochodom z działalności artystycznej,
majątkom artystów, warsztatowi zawodowemu i formacji intelektualnej, roli artystów w wizualizacji idei
narodu oraz miejscu artystów i ich twórczości wobec wydarzeń politycznych, militarnych i społecznych.
Niezwykle cennym elementem jest zespół siedmiu (nominalnie pięciu) aneksów, których omówieniem
zajmę się w dalszej części recenzji. Imponuje obszerne, liczące aż 47 stron, zestawienie bibliografii
i wykorzystanych źródeł archiwalnych.
2 A. Bernatowicz, ,,Herkulanum i Pompeje do wszystkiego dawały wzory i modele”. O kilku neopompejańskich dekoracjach
w Polsce, [w:] Polska i Europa w dobie nowożytnej. L’Europe moderne: nouveau monde, nouvelle civilisation? Modern Europe — New
World, New Civilisation? Prace naukowe dedykowane Profesorowi Juliuszowi A. Chrościckiemu, red. T. Bernatowicz [et al.], Warszawa
2009, s. 241-249; eadem, „Malowanie poetyczne”. Fétes galantes Jana Piotra Norblina i ich kulturowy kontekst, [w:] Francusko-
-polskie relacje artystyczne w epoce nowożytnej, red. A. Pieńkos, A. Rosales Rodriguez, Warszawa 2010, s. 133-138; eadem, Portret
czasów rewolucji, „Biuletyn Historii Sztuki”, 74, 2012, nr 3^4, s. 601-619; eadem, Piękno niespełnione. Idea mauzoleum Poniatowskich
w warszawskich Łazienkach, „Architecturae et Artibus”, 8, 2016, nr 4, s. 5-13; eadem, Malarze Stanisława Augusta i nowe zjawiska
artystyczne, [w:] Sztuka polska, t. 5, Późny barok, rokoko, klasycyzm (XVIII w.), Warszawa 2016, s. 481-525.
3 A. Bernatowicz, Mieszkanie dla malarza Mateusza Tokarskiego, „Kronika Zamkowa”, 2013, nr 1-2 (65-66), s. 75-82;
eadem, Mateusz Tokarski. Z dziejów kariery malarza nadwornego, „Biuletyn Historii Sztuki”, 75, 2013, nr 4, s. 775-792; eadem,
Obrazy, kopersztychy, rysunki. Wyposażenie domu malarza królewskiego Jana Bogumiła Plerscha, „Kronika Zamkowa. Roczniki”, Seria
Nowa 1 (67), 2014, s. 201-241.
4 Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. V-X, red. nacz. kolejno: J. Derwojed,
K. Mikocka-Rachubowa, M. Biernacka, U. Makowska, Warszawa 1993-2016.
5 A. Bernatowicz, Malarze w Warszawie czasów Stanisława Augusta. Status — aspiracje — twórczość, Warszawa 2016.