DOI Artikel:
Mroziewicz, Karolina Anna: Pamięć o wjeździe Zygmunta III do Krakowa (1587) i problem reprezentacji oprawy artystycznej uroczystości w przekazach drukowanych w XVI i XVII wieku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.51757#0166
164
KAROLINA MROZIEWICZ
drukowanych w dwu kolejnych stuleciach. Omówienie druku Jakuba Siebeneichera z punktu widzenia
jego przekazu tekstowo-obrazowego, przestrzeni komunikacyjnej, w obrębie której funkcjonował, oraz
roli, jaką odegrał w kształtowaniu pamięci o wjeździe Zygmunta III do Krakowa, umożliwi wskazanie
wybranych problemów związanych ze sposobami reprezentacji oprawy artystycznej uroczystego wjazdu
w przekazach drukowanych.
Jak zauważyła Margaret McGowan, druk stawia czytelnika w uprzywilejowanej pozycji w stosunku do
uczestnika uroczystości3. W przeciwieństwie do widza, który jest świadkiem jedynie wycinka obchodów,
czytelnik może w dowolnym momencie śledzić przebieg całego wydarzenia, przypatrywać się elektowi
z bliska i towarzyszyć mu na każdym kroku jego przemarszu przez miasto. Może przyglądać się głównym
aktorom entrady: przyszłemu władcy, towarzyszącym i witającym go notablom, a także pozdrawiającym
go tłumom i odświętnie zaaranżowanej scenerii miejskiej. Odbiorca tekstu ma także bezpośrednio przed
swoimi oczami objaśnienia pomagające odczytać sens poszczególnych etapów święta i jego alegorycznej
dekoracji oraz teksty inskrypcji, których odczytanie utrudniała pierwotna lokalizacja na bramach trium-
falnych i trofeach oraz późna pora przejazdu4. Jeśli zdecyduje się na zebranie razem wydanych relacji
z uroczystości, druków zawierających treść wygłoszonych mów i utworów panegirycznych napisanych
z okazji wjazdu, w jednym klocku drukarskim, ma nawet po wielu latach równoczesny wgląd w różne
aspekty święta5. W jakim jednak stopniu ten zapośredniczony obraz uroczystości odpowiadał rzeczywi-
stemu wydarzeniu, a w jakim był retorycznym konstruktem, kolejnym panegirykiem na cześć władcy?
Na co zwracał szczególną uwagę, a które aspekty uroczystości całkowicie pomijał? Jaką rolę odgrywały
uwzględnione w opisach epigramaty i obrazy? Wreszcie, w jaki sposób przekaz drukowany kształtował
pamięć o wydarzeniu w kolejnych dekadach i stuleciach?
I
Wjazd neoelekta do Krakowa 9 grudnia 1587 r. odbił się szerokim echem w Polsce i poza jej
granicami6. Był wydarzeniem istotnym na arenie międzynarodowej, ale szczególne znaczenie miał dla
społeczności miejskiej Krakowa, popierającej dużym nakładem sił kandydaturę Zygmunta III na króla
Polski. Dla stołecznego miasta, które zorganizowało i poniosło koszty uroczystości, przyjazd Zygmunta
oznaczał szczęśliwy finał oblężenia, związanych z nim działań wojennych, zniszczeń i pożóg7. Entradę
3 M.M. McGowan, The French Royal Entry in the Renaissance: The Status of the Printed Text, [w:] French Ceremonial Entries
in the Sixteenth Century: Event, Image, Text, eds. N. Russell, H. Visentin, Toronto 2007, s. 29.
4 A. Bues, Ein zeitgenössischer Bericht über die Krönungsfeierlichkeiten König Sigismunds III. am 27. und 28. Dezember 1587
in Krakau, „Barok. Historia, literatura, sztuka”, 13, 2006, numer specjalny, s. 242-243.
5 Jako przykład może posłużyć klocek drukarski z biblioteki Valentina Schlieffa (dziś w zbiorach Biblioteki Gdańskiej Polskiej
Akademii Nauk, sygn. NI 6140.8), oprawiony ok. połowy XVIII w., w którym bezpośrednio przed Sigismundi tertii Cracoviam ingressus
uwzględniono anonimową, prohabsburską relację z wydarzenia pt. De Polonica Electione. In Comitiis Warsauiensibus, anni 1587. & quae
secuta sunt, usq. ad coronationem Sigismundi III & captum Maximilianum. Acceßit De forma Regni & Regibus Poloniae, ind. breuis.
Anno 1588 (s.l., 1588), a po opisie wjazdu tekst mowy Goślickiego pt. Witanie Rady Stanów Koronnych Polskich do Króla [...] Zigmunta
Trzeciego, w polu, przed miastem Kazimierzem [...] (W Krakowie 1587) oraz Ordinum regni Poloniae, nonnullorumque eius magistratuum,
de electione sereniss. principis Sigismundi Tertii regis, ad diversos principes Christianos legationes, epistolae, responsa ex quibus quomodo
electio ea administrata sit, quaque deinceps in praesentem hunc diem III mens Novem, acta sint, omnibus perspicuum esse poterit eorund.
ordin. mandato edita (Cracoviae 1587). Dziękuję pani Magdalenie Madei-Grzyb z Biblioteki Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk za udzielone
mi informacje na temat zawartości i proweniencji gdańskiego konwolutu oraz klocka wzmiankowanego w przyp. 45.
6 Przebieg wydarzenia omawiają: K. Friedrich, Royal Entries into Cracow, Warsaw and Danzig: Festival Culture and the
Role of the Cities in Poland-Lithuania, [w:] Europa Triumphans..., t. 1, s. 386-392; M. Dmitrieva, Ephemere Architektur in Krakau
und Prag. Zur Inszenierung von Herrschereinzügen in ostmitteleuropäischen Metropolen, [w:] Krakau, Prag und Wien. Funktionen von
Metropolen im frühmodernen Staat, Hrsg. M. Dmitrieva, K. Lambrecht, Stuttgart 2000, s. 267-268; H. Wisner, Zygmunt III Waza,
wyd. 2. popr. i uzup., Warszawa 2006, s. 29-31; L. Podhorodecki, Wazowie w Polsce, Warszawa 1985, s. 48; J. Chrościcki, Sztuka
i polityka. Funkcje propagandowe sztuki w epoce Wazów 1587-1668, Warszawa 1983, s. 41—42; M. Rożek, Uroczystości w barokowym
Krakowie, Kraków 1976, s. 23-26. O wjeździe jako wydarzeniu medialnym zob.: K. Zawadzki, Początki prasy polskiej. Gazety ulotne
i seryjne XVI-XVIII wieku, Warszawa 2002, s. 89-90; idem, Prasa ulotna za Zygmunta III, Warszawa 1997, s. 131-132; J. Pirożyń-
ski, Krakowskie uroczystości państwowe i dworskie w drugiej połowie XVI wieku w świetle ówczesnych prototypów prasowych, [w:]
Theatrum ceremoniale na dworze książąt i królów polskich. Materiały konferencji naukowej zorganizowanej przez Zamek Królewski na
Wawelu i Instytut Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego w dniach 23-25 marca 1998, red. M. Markiewicz, R. Skowron, Kraków 1999,
s. 199-203. Polskie i obce druki dotyczące wjazdu uwzględnił w swojej bibliografii Konrad Zawadzki: K. Zawadzki, Gazety ulotne
polskie i Polski dotyczące XVI-XIII wieku. Bibliografia, t. 1-3, Wrocław 1977-1990, nr 205-206, 215-216, 1751-1755.
7 K. Lepszy, Oblężenie Krakowa przez arcyksięcia Maksymiljana (1587), Kraków 1929, s. 105.
KAROLINA MROZIEWICZ
drukowanych w dwu kolejnych stuleciach. Omówienie druku Jakuba Siebeneichera z punktu widzenia
jego przekazu tekstowo-obrazowego, przestrzeni komunikacyjnej, w obrębie której funkcjonował, oraz
roli, jaką odegrał w kształtowaniu pamięci o wjeździe Zygmunta III do Krakowa, umożliwi wskazanie
wybranych problemów związanych ze sposobami reprezentacji oprawy artystycznej uroczystego wjazdu
w przekazach drukowanych.
Jak zauważyła Margaret McGowan, druk stawia czytelnika w uprzywilejowanej pozycji w stosunku do
uczestnika uroczystości3. W przeciwieństwie do widza, który jest świadkiem jedynie wycinka obchodów,
czytelnik może w dowolnym momencie śledzić przebieg całego wydarzenia, przypatrywać się elektowi
z bliska i towarzyszyć mu na każdym kroku jego przemarszu przez miasto. Może przyglądać się głównym
aktorom entrady: przyszłemu władcy, towarzyszącym i witającym go notablom, a także pozdrawiającym
go tłumom i odświętnie zaaranżowanej scenerii miejskiej. Odbiorca tekstu ma także bezpośrednio przed
swoimi oczami objaśnienia pomagające odczytać sens poszczególnych etapów święta i jego alegorycznej
dekoracji oraz teksty inskrypcji, których odczytanie utrudniała pierwotna lokalizacja na bramach trium-
falnych i trofeach oraz późna pora przejazdu4. Jeśli zdecyduje się na zebranie razem wydanych relacji
z uroczystości, druków zawierających treść wygłoszonych mów i utworów panegirycznych napisanych
z okazji wjazdu, w jednym klocku drukarskim, ma nawet po wielu latach równoczesny wgląd w różne
aspekty święta5. W jakim jednak stopniu ten zapośredniczony obraz uroczystości odpowiadał rzeczywi-
stemu wydarzeniu, a w jakim był retorycznym konstruktem, kolejnym panegirykiem na cześć władcy?
Na co zwracał szczególną uwagę, a które aspekty uroczystości całkowicie pomijał? Jaką rolę odgrywały
uwzględnione w opisach epigramaty i obrazy? Wreszcie, w jaki sposób przekaz drukowany kształtował
pamięć o wydarzeniu w kolejnych dekadach i stuleciach?
I
Wjazd neoelekta do Krakowa 9 grudnia 1587 r. odbił się szerokim echem w Polsce i poza jej
granicami6. Był wydarzeniem istotnym na arenie międzynarodowej, ale szczególne znaczenie miał dla
społeczności miejskiej Krakowa, popierającej dużym nakładem sił kandydaturę Zygmunta III na króla
Polski. Dla stołecznego miasta, które zorganizowało i poniosło koszty uroczystości, przyjazd Zygmunta
oznaczał szczęśliwy finał oblężenia, związanych z nim działań wojennych, zniszczeń i pożóg7. Entradę
3 M.M. McGowan, The French Royal Entry in the Renaissance: The Status of the Printed Text, [w:] French Ceremonial Entries
in the Sixteenth Century: Event, Image, Text, eds. N. Russell, H. Visentin, Toronto 2007, s. 29.
4 A. Bues, Ein zeitgenössischer Bericht über die Krönungsfeierlichkeiten König Sigismunds III. am 27. und 28. Dezember 1587
in Krakau, „Barok. Historia, literatura, sztuka”, 13, 2006, numer specjalny, s. 242-243.
5 Jako przykład może posłużyć klocek drukarski z biblioteki Valentina Schlieffa (dziś w zbiorach Biblioteki Gdańskiej Polskiej
Akademii Nauk, sygn. NI 6140.8), oprawiony ok. połowy XVIII w., w którym bezpośrednio przed Sigismundi tertii Cracoviam ingressus
uwzględniono anonimową, prohabsburską relację z wydarzenia pt. De Polonica Electione. In Comitiis Warsauiensibus, anni 1587. & quae
secuta sunt, usq. ad coronationem Sigismundi III & captum Maximilianum. Acceßit De forma Regni & Regibus Poloniae, ind. breuis.
Anno 1588 (s.l., 1588), a po opisie wjazdu tekst mowy Goślickiego pt. Witanie Rady Stanów Koronnych Polskich do Króla [...] Zigmunta
Trzeciego, w polu, przed miastem Kazimierzem [...] (W Krakowie 1587) oraz Ordinum regni Poloniae, nonnullorumque eius magistratuum,
de electione sereniss. principis Sigismundi Tertii regis, ad diversos principes Christianos legationes, epistolae, responsa ex quibus quomodo
electio ea administrata sit, quaque deinceps in praesentem hunc diem III mens Novem, acta sint, omnibus perspicuum esse poterit eorund.
ordin. mandato edita (Cracoviae 1587). Dziękuję pani Magdalenie Madei-Grzyb z Biblioteki Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk za udzielone
mi informacje na temat zawartości i proweniencji gdańskiego konwolutu oraz klocka wzmiankowanego w przyp. 45.
6 Przebieg wydarzenia omawiają: K. Friedrich, Royal Entries into Cracow, Warsaw and Danzig: Festival Culture and the
Role of the Cities in Poland-Lithuania, [w:] Europa Triumphans..., t. 1, s. 386-392; M. Dmitrieva, Ephemere Architektur in Krakau
und Prag. Zur Inszenierung von Herrschereinzügen in ostmitteleuropäischen Metropolen, [w:] Krakau, Prag und Wien. Funktionen von
Metropolen im frühmodernen Staat, Hrsg. M. Dmitrieva, K. Lambrecht, Stuttgart 2000, s. 267-268; H. Wisner, Zygmunt III Waza,
wyd. 2. popr. i uzup., Warszawa 2006, s. 29-31; L. Podhorodecki, Wazowie w Polsce, Warszawa 1985, s. 48; J. Chrościcki, Sztuka
i polityka. Funkcje propagandowe sztuki w epoce Wazów 1587-1668, Warszawa 1983, s. 41—42; M. Rożek, Uroczystości w barokowym
Krakowie, Kraków 1976, s. 23-26. O wjeździe jako wydarzeniu medialnym zob.: K. Zawadzki, Początki prasy polskiej. Gazety ulotne
i seryjne XVI-XVIII wieku, Warszawa 2002, s. 89-90; idem, Prasa ulotna za Zygmunta III, Warszawa 1997, s. 131-132; J. Pirożyń-
ski, Krakowskie uroczystości państwowe i dworskie w drugiej połowie XVI wieku w świetle ówczesnych prototypów prasowych, [w:]
Theatrum ceremoniale na dworze książąt i królów polskich. Materiały konferencji naukowej zorganizowanej przez Zamek Królewski na
Wawelu i Instytut Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego w dniach 23-25 marca 1998, red. M. Markiewicz, R. Skowron, Kraków 1999,
s. 199-203. Polskie i obce druki dotyczące wjazdu uwzględnił w swojej bibliografii Konrad Zawadzki: K. Zawadzki, Gazety ulotne
polskie i Polski dotyczące XVI-XIII wieku. Bibliografia, t. 1-3, Wrocław 1977-1990, nr 205-206, 215-216, 1751-1755.
7 K. Lepszy, Oblężenie Krakowa przez arcyksięcia Maksymiljana (1587), Kraków 1929, s. 105.