DOI article:
Sulewska, Renata: Warszawskie uroczystości pogrzebowe królów i ich rodzin w XVI i XVII wieku: ceremoniał, przestrzeń, oprawa plastyczna
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.51757#0198
196
RENATA SULEWSKA
6-8. Herby na pogrzeb królowej Konstancji Habsburżanki, 1631, Sztokholm, Livrustkammaren, nr inw. 31480 (54:d)
(http://emuseumplus.lsh.se/eMuseumPlus?service=Extemallnterface&module=collection&objectId=68073&viewType=detailView);
nr inw. 31082 (54) (http://emuseumplus.lsh.se/eMuseumPlus?service=Extemallnterface&module=collection&objectId-
67648&viewType=detailView); nr inw. 31078 (54:a), (http://emuseumplus.lsh.se/eMuseumPlus7service
=ExtemalInterface&module=collection&objectId=67419&viewType=detailView)
Porównując kondukty warszawskie i krakowskie, należy odnotować, że te drugie były liczniejsze
i bardziej okazałe166. Krakowskie różniły się większą liczbą uczestników w poszczególnych grupach,
obecnością posłów i chorążych z chorągwiami nie tylko Królestwa i Wielkiego Księstwa Litewskiego,
ale też województw i powiatów. Do orszaków prowadzących ciała do katedry na Wawelu - mających
w przypadku królów znaczenie polityczne - włączano większą grupę osób, które podkreślały ten polityczny
aspekt uroczystości. Liczniej reprezentowani byli w nich ministrowie i urzędnicy niosący oznaki swojej
godności167. Krakowskie kondukty wyróżniała też obecność „osób” w szatach władców oraz archimimusa/
kiryśnika, odgrywających istotną rolę w czasie uroczystości pogrzebowych168.
Od pogrzebu Anny Jagiellonki wobec najpierw prezentacji, potem przechowywania, a następnie wypro-
wadzania ciała z zamku warszawskiego, tylko w kilku wypadkach przygotowano dekorację i castrum doloris
w świątyni, w której miała być czasowo wystawiona trumna z ciałem. Zwłoki zmarłej 10 lutego 1598 r. Anny
Habsburżanki wystawiono na zamku, ale po przełożeniu do trumny przeniesiono je do kaplicy w kolegiacie
św. Jana169 170 i ustawiono na theatrum™ przykrytym czarnym aksamitem. Na trumnie, osłoniętej złotą tkaniną,
166 Opisy krakowskich konduktów zob.: Zygmunta Augusta (np. Pogrzebu Jego moście zmarłego przez Ich mości Pany Urzędniki
Koronne spisany porządek, „Pamiętnik Sandomierski”, 2, 1830, s. 450; Dalszy ciąg pamiętników Orzelskiego, [w:] Zbiór pamiętników
historycznych o dawney Polszczę, t. 1, wyd. J.U. Niemcewicz, Warszawa 1822, s. 171); Stefana Batorego {Kronika mieszczanina kra-
kowskiego, wyd. H. Barycz, Kraków 1930 (Biblioteka Krakowska, 70), s. 64; Janowski, op. cit., s. 37, 43); Zygmunta III i Konstancji
(Kaczorowski, op. cit., s. 246-250); Cecylii Renaty (Żukowski, Z majestatu..., s. 85-87); Władysława IV (Ochmann, op. cit.,
s. 144-147); Ludwiki Marii (Matwijów, op. cit., s. 77-79).
167 Zob. np. Kaczorowski, op. cit., s. 240, 247; Ochmann, op. cit., s. 146.
168 O ich obecności i roli zob. np. Chrościcki, Pompa funebris..., s. 50-52, 86-87; D. Kucia, Representator a kiryśnik. Idea
wyobrażania zmarłego władcy w ceremoniale pogrzebowym królów Polski od XIV do XVII wieku na tle ceremonii Europy chrześcijań-
skiej, [w:] Theatrum ceremoniale..., s. 87-98. Obecność archimimusa wzmiankowana w krakowskich konduktach: Zygmunta Augusta
(np. Pogrzebu Jego moście..., s. 450); Stefana Batorego {Kronika mieszczanina krakowskiego..., s. 64); Zygmunta III (Kaczorowski,
op. cit., s. 247). Brak wzmianek o obecności archimimusa na pogrzebie Władysława IV, ale odbyło się niszczenie insygniów władzy
ministrów, a także skruszenie kopii i stłuczenie tarczy (Ochmann, op. cit., s. 144-149).
169 Była to zapewne dwukondygnacyjna kaplica pw. Najświętszej Marii Panny ufundowana przez księżnę mazowiecką Annę
w 1428 r., rozebrana w 1822 r. O kaplicy zob. np. J. Łukaszewicz, Krótki opis historyczny kościołów parochiałnych kościółków,
kaplic, klasztorów, szkółek parochiałnych, szpitali i innych zakładów dobroczynnych w dawnej diecezyi poznańskiej, t. 3, Poznań 1863,
s. 6-7; M.I. Kwiatkowska, Katedra św. Jana, Warszawa 1978, s. 15; Architektura gotycka w Połsce, cz. 2, Katalog zabytków, red.
M. Arszyński, T. Mroczko, A. Włodarek, Warszawa 1995 (Dzieje Sztuki Polskiej, t. 2), s. 251.
170 E Quadrantinus, Speculum pietatis. Continens vitam et obitum Sereniss. Annae Austriacae, Poloniae, Sueciaeqfue] Reginae,
Brunsbergae 1605, s. 211.
RENATA SULEWSKA
6-8. Herby na pogrzeb królowej Konstancji Habsburżanki, 1631, Sztokholm, Livrustkammaren, nr inw. 31480 (54:d)
(http://emuseumplus.lsh.se/eMuseumPlus?service=Extemallnterface&module=collection&objectId=68073&viewType=detailView);
nr inw. 31082 (54) (http://emuseumplus.lsh.se/eMuseumPlus?service=Extemallnterface&module=collection&objectId-
67648&viewType=detailView); nr inw. 31078 (54:a), (http://emuseumplus.lsh.se/eMuseumPlus7service
=ExtemalInterface&module=collection&objectId=67419&viewType=detailView)
Porównując kondukty warszawskie i krakowskie, należy odnotować, że te drugie były liczniejsze
i bardziej okazałe166. Krakowskie różniły się większą liczbą uczestników w poszczególnych grupach,
obecnością posłów i chorążych z chorągwiami nie tylko Królestwa i Wielkiego Księstwa Litewskiego,
ale też województw i powiatów. Do orszaków prowadzących ciała do katedry na Wawelu - mających
w przypadku królów znaczenie polityczne - włączano większą grupę osób, które podkreślały ten polityczny
aspekt uroczystości. Liczniej reprezentowani byli w nich ministrowie i urzędnicy niosący oznaki swojej
godności167. Krakowskie kondukty wyróżniała też obecność „osób” w szatach władców oraz archimimusa/
kiryśnika, odgrywających istotną rolę w czasie uroczystości pogrzebowych168.
Od pogrzebu Anny Jagiellonki wobec najpierw prezentacji, potem przechowywania, a następnie wypro-
wadzania ciała z zamku warszawskiego, tylko w kilku wypadkach przygotowano dekorację i castrum doloris
w świątyni, w której miała być czasowo wystawiona trumna z ciałem. Zwłoki zmarłej 10 lutego 1598 r. Anny
Habsburżanki wystawiono na zamku, ale po przełożeniu do trumny przeniesiono je do kaplicy w kolegiacie
św. Jana169 170 i ustawiono na theatrum™ przykrytym czarnym aksamitem. Na trumnie, osłoniętej złotą tkaniną,
166 Opisy krakowskich konduktów zob.: Zygmunta Augusta (np. Pogrzebu Jego moście zmarłego przez Ich mości Pany Urzędniki
Koronne spisany porządek, „Pamiętnik Sandomierski”, 2, 1830, s. 450; Dalszy ciąg pamiętników Orzelskiego, [w:] Zbiór pamiętników
historycznych o dawney Polszczę, t. 1, wyd. J.U. Niemcewicz, Warszawa 1822, s. 171); Stefana Batorego {Kronika mieszczanina kra-
kowskiego, wyd. H. Barycz, Kraków 1930 (Biblioteka Krakowska, 70), s. 64; Janowski, op. cit., s. 37, 43); Zygmunta III i Konstancji
(Kaczorowski, op. cit., s. 246-250); Cecylii Renaty (Żukowski, Z majestatu..., s. 85-87); Władysława IV (Ochmann, op. cit.,
s. 144-147); Ludwiki Marii (Matwijów, op. cit., s. 77-79).
167 Zob. np. Kaczorowski, op. cit., s. 240, 247; Ochmann, op. cit., s. 146.
168 O ich obecności i roli zob. np. Chrościcki, Pompa funebris..., s. 50-52, 86-87; D. Kucia, Representator a kiryśnik. Idea
wyobrażania zmarłego władcy w ceremoniale pogrzebowym królów Polski od XIV do XVII wieku na tle ceremonii Europy chrześcijań-
skiej, [w:] Theatrum ceremoniale..., s. 87-98. Obecność archimimusa wzmiankowana w krakowskich konduktach: Zygmunta Augusta
(np. Pogrzebu Jego moście..., s. 450); Stefana Batorego {Kronika mieszczanina krakowskiego..., s. 64); Zygmunta III (Kaczorowski,
op. cit., s. 247). Brak wzmianek o obecności archimimusa na pogrzebie Władysława IV, ale odbyło się niszczenie insygniów władzy
ministrów, a także skruszenie kopii i stłuczenie tarczy (Ochmann, op. cit., s. 144-149).
169 Była to zapewne dwukondygnacyjna kaplica pw. Najświętszej Marii Panny ufundowana przez księżnę mazowiecką Annę
w 1428 r., rozebrana w 1822 r. O kaplicy zob. np. J. Łukaszewicz, Krótki opis historyczny kościołów parochiałnych kościółków,
kaplic, klasztorów, szkółek parochiałnych, szpitali i innych zakładów dobroczynnych w dawnej diecezyi poznańskiej, t. 3, Poznań 1863,
s. 6-7; M.I. Kwiatkowska, Katedra św. Jana, Warszawa 1978, s. 15; Architektura gotycka w Połsce, cz. 2, Katalog zabytków, red.
M. Arszyński, T. Mroczko, A. Włodarek, Warszawa 1995 (Dzieje Sztuki Polskiej, t. 2), s. 251.
170 E Quadrantinus, Speculum pietatis. Continens vitam et obitum Sereniss. Annae Austriacae, Poloniae, Sueciaeqfue] Reginae,
Brunsbergae 1605, s. 211.