DOI Artikel:
Olszewska, Magdalena M.: Dni Galowe i inne rocznice oraz oficjalne podróże Stanisława Augusta Poniatowskiego (1764-1795)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.51757#0227
DNI GALOWE I INNE ROCZNICE ORAZ OFICJALNE PODRÓŻE STANISŁAWA AUGUSTA PONIATOWSKIEGO
225
wi, ale także szable oraz broń palna. Ordery Orła Białego i ordery św. Stanisława rozdawano znacznie
rzadziej i tylko zasłużonym osobom41. Prezenty z wizerunkiem lub cyfrą króla ceniono szczególnie, gdyż
nie były zwykłym, dostępnym wszystkim przedmiotem, lecz stanowiły osobistą pamiątkę i prestiżowy
dar od władcy.
Poddani także obdarowywali króla. Prezenty od nich monarcha otrzymywał głównie podczas podróży.
Były to rysunki budowli (które odwiedził), mapy, książki, a nawet żywy inwentarz. Stanisław August otrzy-
mywał również specjalnie dedykowane mu utwory, przemowy w formie drukowanej lub rękopiśmiennej,
które miał możliwość wysłuchać podczas powitań, spotkań, pożegnań. W diariuszach i relacjach z podróży
odnotowywano wręczanie władcy różnego rodzaju prezentów. Ofiarowano mu na przykład tuzin jedwabnych
pończoch42, a także armatę z herbem Wiśniowieckich43. Podczas zwiedzania ogrodu w Aleksandrowie,
ufundowanego przez Aleksandrę Ogińską, został obdarowany przez kupców ananasami44, pomarańcza-
mi45, jeleniem i zającami do strzelania^6 (żywymi?), przez pustelnika korzonkami leśnymi47, przez dzieci
girlandami48, przez wieśniaczki pieskiem49, ptaszkiem50, a przez pasterkę barankiem51. Otrzymał także
cukry i wina od kapitana statku52. W czasie zwiedzania sklepów 22 lipca 1783 r. dostał między innymi
książki, wiersze, a od Turka „dwanaście Murzynek [!]”53. Pod Aleksandrowem ofiarowano mu chleb z solą
i wiersze54, a w dniu wyjazdu z Siedlec wiersze pożegnalne55. Wśród darów od poddanych był także
żywy inwentarz, na przykład w Wasilewie chłopi podarowali władcy „wielkiego karmnego wołu”, którego
jak zaznaczono, nie mógł zabrać ze sobą56, w Potoku, oprócz wołów, podarowano mu owce i konie57.
Stowarzyszenia Historyków Sztuki i Muzeum Pałac w Wilanowie, w dniach 7-8 maja 2009 roku, w Warszawie, red. K. Kluczwajd, Toruń
2010, s. 110-121; Smolarek, op. cit., s. 118-132.
41 O rodzajach pierścieni szerzej w: A. Saratowicz-Dudyńska, Pierścienie Stanisława Augusta Poniatowskiego w świetle
archiwaliów, s. 110-121. Zob. np. J. Gutkowski, Królewski zbiór broni, [w:] Stanisław August ostatni król Polski..., s. 323-324;
E. Letkiewicz, Klejnoty w osiemnastowiecznej Polsce, Lublin 2011, s. 273-285; A. Saratowicz-Dudyńska, Wspomnienie królew-
skiej łaskawości. Klejnoty rozdawane przez Stanisława Augusta w czasie podróży do Grodna w 1784 roku (w świetle źródeł). Część 1:
Warszawa-Pińsk, [w:] Elitarna fascynacja czy niedoceniony element obrazu sztuki polskiej. Biżuteria w Polsce. Materiały z XIII sesji
naukowej z cyklu Rzemiosło artystyczne i wzornictwo w Polsce zorganizowanej przez Toruński Oddział Stowarzyszenia Historyków
Sztuki we współpracy z Międzynarodowymi Targami Gdańskimi SA w Gdańsku w dniach 21-22 marca 2012 roku, red. K. Kluczwajd,
Toruń 2013, s. 49—59; eadem, Wspomnienie królewskiej łaskawości. Klejnoty rozdawane przez Stanisława Augusta w czasie podróży
do Grodna w 1784 roku (w świetle źródeł). Część 2: Nieśwież-Grodno, [w:] Od klejnotów królewskich po biżuterię ubogą. O biżuterii
w Polsce. Materiały z XV sesji naukowej z cyklu Rzemiosło artystyczne i wzornictwo w Polsce zorganizowanej przez Toruński Oddział
Stowarzyszenia Historyków Sztuki i Międzynarodowe Targi Gdańskie SA w Gdańsku, w ramach Międzynarodowych Targów Bursztynu,
Biżuterii i Kamieni Jubilerskich Amberif (19-22 marca 2014 roku), red. K. Kluczwajd, Toruń 2015, s. 17-33.
42 29 sierpnia 1777 r., na wieczorze muzycznym w pałacu Czartoryskich w Puławach, otrzymał od Żydówki z Lubartowa (Lewar-
towa) podarunek (tuzin jedwabnych pończoch) „y przyiął go mile, iako z prosto-szczerego serca ofiarowany, co iey nawet przez Usta
swoie oświadczył, a dla pamiątki, Jmie oney na tychże złotemi literami położyć kazał y uregalizował sowicie, czego przyiąć wzbraniała
się, y ledwo za usilnym Króla Jmci naleganiem przyjęła”. GW, nr 72, 6 września 1777 [29 sierpnia 1777], (Gratis). 31 sierpnia 1777 r.
„Ofiarowała też iedna młoda Dzieweczka Królowi Jmci swoiey roboty z kwiatów zrobiony wieniec, przy prostym oświadczeniu wyrze-
czonych słów: Proszę Waszeci: z wszelką przytomnością potym na pytania Pańskie odpowiadała, y znacznie udarowana odeszła”. GW,
nr 72, 6 września 1777 [31 sierpnia 1777], (Gratis).
43 GW, nr 86, 27 listopada 1781 [16 października 1781],
44 F.W. [Chrystian Wilhelm Friese?], Przyięcie Nayiasnieyszego Pana Stanisława Augusta, s. 8 [21 lipca 1783].
45 Ibidem, s. 9 [21 lipca 1783], inne prezenty zob. ibidem, s. 10 [21 lipca 1783].
46 Ibidem, s. 13 [21 lipca 1783].
47 Ibidem, s. 13 [21 lipca 1783].
48 Ibidem, s. 13 [21 lipca 1783].
49 Ibidem, s. 14 [21 lipca 1783],
50 Ibidem, s. 14 [21 lipca 1783],
51 Ibidem, s. 15 [21 lipca 1783].
52 Ibidem, s. 17 [21 lipca 1783],
53 Ibidem, s. 27 [22 lipca 1783],
54 Ibidem, s. 33 [23 lipca 1783].
55 Ibidem, s. 54—55 [25 lipca 1783].
56 A.S. Naruszewicz, Kantata w dzień inauguracyi statuy króla Jana III, dnia 14 września Roku 1788, Warszawa 1788 (Tra-
duction Libre De La Cantate, Exécutée en Langue Polonaise A L’Inauguration De La Statue Du Roi Jean Sobieski), s. 142 [23 marca
1787],
57 Ibidem, s. 145 [23 marca 1787]; LI. Kraszewski, Podróż króla Stanisława Augusta do Kaniowa w r. 1787. Podług listów
Kazimierza Konstantego Hrabiego de Broel Platera, Starosty Inflantskiego, Wilno 1860, s. 130 [24 marca 1787].
225
wi, ale także szable oraz broń palna. Ordery Orła Białego i ordery św. Stanisława rozdawano znacznie
rzadziej i tylko zasłużonym osobom41. Prezenty z wizerunkiem lub cyfrą króla ceniono szczególnie, gdyż
nie były zwykłym, dostępnym wszystkim przedmiotem, lecz stanowiły osobistą pamiątkę i prestiżowy
dar od władcy.
Poddani także obdarowywali króla. Prezenty od nich monarcha otrzymywał głównie podczas podróży.
Były to rysunki budowli (które odwiedził), mapy, książki, a nawet żywy inwentarz. Stanisław August otrzy-
mywał również specjalnie dedykowane mu utwory, przemowy w formie drukowanej lub rękopiśmiennej,
które miał możliwość wysłuchać podczas powitań, spotkań, pożegnań. W diariuszach i relacjach z podróży
odnotowywano wręczanie władcy różnego rodzaju prezentów. Ofiarowano mu na przykład tuzin jedwabnych
pończoch42, a także armatę z herbem Wiśniowieckich43. Podczas zwiedzania ogrodu w Aleksandrowie,
ufundowanego przez Aleksandrę Ogińską, został obdarowany przez kupców ananasami44, pomarańcza-
mi45, jeleniem i zającami do strzelania^6 (żywymi?), przez pustelnika korzonkami leśnymi47, przez dzieci
girlandami48, przez wieśniaczki pieskiem49, ptaszkiem50, a przez pasterkę barankiem51. Otrzymał także
cukry i wina od kapitana statku52. W czasie zwiedzania sklepów 22 lipca 1783 r. dostał między innymi
książki, wiersze, a od Turka „dwanaście Murzynek [!]”53. Pod Aleksandrowem ofiarowano mu chleb z solą
i wiersze54, a w dniu wyjazdu z Siedlec wiersze pożegnalne55. Wśród darów od poddanych był także
żywy inwentarz, na przykład w Wasilewie chłopi podarowali władcy „wielkiego karmnego wołu”, którego
jak zaznaczono, nie mógł zabrać ze sobą56, w Potoku, oprócz wołów, podarowano mu owce i konie57.
Stowarzyszenia Historyków Sztuki i Muzeum Pałac w Wilanowie, w dniach 7-8 maja 2009 roku, w Warszawie, red. K. Kluczwajd, Toruń
2010, s. 110-121; Smolarek, op. cit., s. 118-132.
41 O rodzajach pierścieni szerzej w: A. Saratowicz-Dudyńska, Pierścienie Stanisława Augusta Poniatowskiego w świetle
archiwaliów, s. 110-121. Zob. np. J. Gutkowski, Królewski zbiór broni, [w:] Stanisław August ostatni król Polski..., s. 323-324;
E. Letkiewicz, Klejnoty w osiemnastowiecznej Polsce, Lublin 2011, s. 273-285; A. Saratowicz-Dudyńska, Wspomnienie królew-
skiej łaskawości. Klejnoty rozdawane przez Stanisława Augusta w czasie podróży do Grodna w 1784 roku (w świetle źródeł). Część 1:
Warszawa-Pińsk, [w:] Elitarna fascynacja czy niedoceniony element obrazu sztuki polskiej. Biżuteria w Polsce. Materiały z XIII sesji
naukowej z cyklu Rzemiosło artystyczne i wzornictwo w Polsce zorganizowanej przez Toruński Oddział Stowarzyszenia Historyków
Sztuki we współpracy z Międzynarodowymi Targami Gdańskimi SA w Gdańsku w dniach 21-22 marca 2012 roku, red. K. Kluczwajd,
Toruń 2013, s. 49—59; eadem, Wspomnienie królewskiej łaskawości. Klejnoty rozdawane przez Stanisława Augusta w czasie podróży
do Grodna w 1784 roku (w świetle źródeł). Część 2: Nieśwież-Grodno, [w:] Od klejnotów królewskich po biżuterię ubogą. O biżuterii
w Polsce. Materiały z XV sesji naukowej z cyklu Rzemiosło artystyczne i wzornictwo w Polsce zorganizowanej przez Toruński Oddział
Stowarzyszenia Historyków Sztuki i Międzynarodowe Targi Gdańskie SA w Gdańsku, w ramach Międzynarodowych Targów Bursztynu,
Biżuterii i Kamieni Jubilerskich Amberif (19-22 marca 2014 roku), red. K. Kluczwajd, Toruń 2015, s. 17-33.
42 29 sierpnia 1777 r., na wieczorze muzycznym w pałacu Czartoryskich w Puławach, otrzymał od Żydówki z Lubartowa (Lewar-
towa) podarunek (tuzin jedwabnych pończoch) „y przyiął go mile, iako z prosto-szczerego serca ofiarowany, co iey nawet przez Usta
swoie oświadczył, a dla pamiątki, Jmie oney na tychże złotemi literami położyć kazał y uregalizował sowicie, czego przyiąć wzbraniała
się, y ledwo za usilnym Króla Jmci naleganiem przyjęła”. GW, nr 72, 6 września 1777 [29 sierpnia 1777], (Gratis). 31 sierpnia 1777 r.
„Ofiarowała też iedna młoda Dzieweczka Królowi Jmci swoiey roboty z kwiatów zrobiony wieniec, przy prostym oświadczeniu wyrze-
czonych słów: Proszę Waszeci: z wszelką przytomnością potym na pytania Pańskie odpowiadała, y znacznie udarowana odeszła”. GW,
nr 72, 6 września 1777 [31 sierpnia 1777], (Gratis).
43 GW, nr 86, 27 listopada 1781 [16 października 1781],
44 F.W. [Chrystian Wilhelm Friese?], Przyięcie Nayiasnieyszego Pana Stanisława Augusta, s. 8 [21 lipca 1783].
45 Ibidem, s. 9 [21 lipca 1783], inne prezenty zob. ibidem, s. 10 [21 lipca 1783].
46 Ibidem, s. 13 [21 lipca 1783].
47 Ibidem, s. 13 [21 lipca 1783].
48 Ibidem, s. 13 [21 lipca 1783].
49 Ibidem, s. 14 [21 lipca 1783],
50 Ibidem, s. 14 [21 lipca 1783],
51 Ibidem, s. 15 [21 lipca 1783].
52 Ibidem, s. 17 [21 lipca 1783],
53 Ibidem, s. 27 [22 lipca 1783],
54 Ibidem, s. 33 [23 lipca 1783].
55 Ibidem, s. 54—55 [25 lipca 1783].
56 A.S. Naruszewicz, Kantata w dzień inauguracyi statuy króla Jana III, dnia 14 września Roku 1788, Warszawa 1788 (Tra-
duction Libre De La Cantate, Exécutée en Langue Polonaise A L’Inauguration De La Statue Du Roi Jean Sobieski), s. 142 [23 marca
1787],
57 Ibidem, s. 145 [23 marca 1787]; LI. Kraszewski, Podróż króla Stanisława Augusta do Kaniowa w r. 1787. Podług listów
Kazimierza Konstantego Hrabiego de Broel Platera, Starosty Inflantskiego, Wilno 1860, s. 130 [24 marca 1787].