DOI Artikel:
Tracz, Ks. Szymon: Artystyczna oprawa brackich świąt i uroczystości w diecezji krakowskiej do 1783 roku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.51757#0237
ARTYSTYCZNA OPRAWA BRACKICH ŚWIĄT I UROCZYSTOŚCI W DIECEZJI KRAKOWSKIEJ...
235
stanowi drewniany chór muzyczny w zachodniej części kaplicy oraz figuralna, barokowa polichromia,
przemalowana w 1875 r. przez brata Bąkowskiego56 (il. 3).
Bogate wyposażenie snycerskie, które ulegało zmianie na przestrzeni wieków, znajdowało się w ora-
torium Arcybractwa Szkaplerza Świętego „Na Piasku” w Krakowie. We wnętrzu ustawiono na wschod-
niej ścianie barokowy ołtarz główny, przekształcony w 1859 r. przez Jędrzeja Kwiatkowskiego i Jana
Chruścińskiego. W czasie jego przeróbki użyto rzeźbionych elementów z trzech wcześniejszych znie-
sionych nastaw, jakie stały w kaplicy - św. Szymona Stocka, św. Wojciecha Karmelity oraz brackiego
NMP. W ołtarzu głównym umieszczono bracki obraz Matki Boskiej Szkaplerznej z 1676 r., zaopatrzony
w zasuwę ze sceną nadania karmelitom przez papieża Jana XXII przywileju „Bulla Sabathina”57. Obecnie
we wnętrzu kaplicy obok głównego ołtarza znajdują się trzy późnobarokowe ołtarze boczne: św. Anny,
wykonany w 1753 r. przez snycerza Wojciecha Rojowskiego, stolarza Michała Miśkiewicza oraz brata
Grzegorza Kaczyrka, z obrazem Sw. Anna Samotrzeć Antoniego Szulza, ozdobionym sukienką wotywną
złotnika Woygnera; św. Michała Archanioła, wykonany w 1753 r. przez Wojciecha Rojowskiego i stolarza
Sebastiana Łagowskiego z wizerunkiem z 1781 r. Św. Michał Archanioł i św. Joachim z Marią, autorstwa
Jana Staszewskiego; św. Antoniego z Padwy z wizerunkiem tegoż świętego z 1781 r., autorstwa Kazi-
mierza Młodzieńskiego58 Na północnej ścianie zawieszono w 1756 r. ambonę połączoną w dolnej części
z konfesjonałem. Na ścianie zachodniej kaplicy w 1704 r. usytuowano wspartą na jednym słupie galerię
chóru muzycznego, który uzupełniono w 1786 r. prospektem organowym. Parapet chóru udekorowano
alegoryczno-symbolicznymi obrazami Bonawentury Batowskiego59.
Mniej okazale wyglądało wyposażenie obszernej kaplicy izydoriańskiej w Radziechowach. Zasadniczym
elementem był obecnie nieznacznie zmieniony ołtarz z brackim obrazem św. Izydora Oracza, namalowany
przez Stanisława Lisickiego z Żywca na 11 XI 1718 r.60 Bogato rzeźbione architektoniczne retabulum
ufundował w 1722 r. ks. Grzegorz Pikulski, proboszcz radziechowski i prezydent bracki. Powstały w pra-
cowni Marcina Weissmana z Frydka ołtarz ustawiono 10 VIII 1725 r. W jego centrum umieszczono bracki
obraz ozdobiony srebrnymi aplikacjami i drewnianą, srebrzoną sukienką, w zwieńczenie zaś wprawiono
wizerunek św. Jana Kantego61. W kaplicy ustawiono jeszcze jeden, dziś niezachowany, niniejszy ołtarz
Krzyża Świętego62 (il. 6-7).
Ciekawa sytuacja miała miejsce w kościele św. Marka w Krakowie, gdzie Bractwo św. Zofii miało
własną kaplicę, w której po 1647 r., a przed 1650, zawieszono (zachowany do dziś) obraz Matki Boskiej
z Dzieciątkiem ozdobiony srebrną sukienką i koronami wotywnymi, „który iest barzo podobny Obrazu
Częstochowskiemu a ten cudami wielkiemi słynie”63. Trudno określić, jak najpierw eksponowany był
obraz, gdyż pierwsza informacja o ołtarzu w kaplicy pojawia się dopiero w 1718 r., a samo retabulum jest
wzmiankowane w 1746 r.64 Natomiast poza kaplicą stał bracki ołtarz z wizerunkiem patronki św. Zofii,
ustawiony przy środkowym filarze nawy południowej kościoła. Jak przypuszcza Beata Frey-Stec, ołtarz
mógł pochodzić z 1. połowy XVII w., ponieważ z tego czasu zachował się malowany na desce wizeru-
nek św. Zofii z córkami. Obraz został wyjęty z ołtarza ok. 1751 r., gdyż w tym roku stare retabulum,
wzmiankowane w 1748 r„ zastąpiono nowym, zachowanym do dziś. Nową nastawę, zamówioną przez
brackiego promotora ks. Klemensa Smittha i przedstawicieli bractwa Franciszka Chusanka i Jakuba Cho-
daczewskiego, wykonał snycerz Michał Dobkiewicz65.
W brackich kaplicach swoje miejsce znajdowały nie tylko ołtarze, ambony, ale także liczne obrazy
i rzeźby, których tematyka korespondowała z bracką duchowością. I tak w kaplicy Arcybractwa Męki
Pańskiej u krakowskich franciszkanów Marcin Fabiański za brackimi inwentarzami wymienia: „Passię
56 Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 4, Miasto Kraków, cz. 3, Kościoły i klasztory śródmieścia 2..., s. 129, il. 293-294;
Czyżewski, Walczak, op. cit., s. 153, il. 14.
57 Spiller, Zań-Ograbek, op. cit., s. 123.
58 Ibidem, s. 124, il. 39-46.
59 Ibidem, il. 47-53.
60 Obecnie obraz św. Izydora został zastąpiony wizerunkiem Matki Boskiej Częstochowskiej.
61 Komoniecki, op. cit., s. 553; Zabytki sztuki w Polsce, t. 3, Powiat żywiecki..., s. 140; Kracik, op. cit., s. 34-35; Tracz,
op. cit., s. 135-136.
62 Tracz, op. cit., s. 136.
63 Cyt. za: Frey-Stec, op. cit., s. 107.
64 Ibidem, s. 108 - tam też szczegółowo omówiono kwestię przemian zachodzących w obrębie ołtarza w kaplicy, por. s. 107-114.
65 Ibidem, s. 114-117.
235
stanowi drewniany chór muzyczny w zachodniej części kaplicy oraz figuralna, barokowa polichromia,
przemalowana w 1875 r. przez brata Bąkowskiego56 (il. 3).
Bogate wyposażenie snycerskie, które ulegało zmianie na przestrzeni wieków, znajdowało się w ora-
torium Arcybractwa Szkaplerza Świętego „Na Piasku” w Krakowie. We wnętrzu ustawiono na wschod-
niej ścianie barokowy ołtarz główny, przekształcony w 1859 r. przez Jędrzeja Kwiatkowskiego i Jana
Chruścińskiego. W czasie jego przeróbki użyto rzeźbionych elementów z trzech wcześniejszych znie-
sionych nastaw, jakie stały w kaplicy - św. Szymona Stocka, św. Wojciecha Karmelity oraz brackiego
NMP. W ołtarzu głównym umieszczono bracki obraz Matki Boskiej Szkaplerznej z 1676 r., zaopatrzony
w zasuwę ze sceną nadania karmelitom przez papieża Jana XXII przywileju „Bulla Sabathina”57. Obecnie
we wnętrzu kaplicy obok głównego ołtarza znajdują się trzy późnobarokowe ołtarze boczne: św. Anny,
wykonany w 1753 r. przez snycerza Wojciecha Rojowskiego, stolarza Michała Miśkiewicza oraz brata
Grzegorza Kaczyrka, z obrazem Sw. Anna Samotrzeć Antoniego Szulza, ozdobionym sukienką wotywną
złotnika Woygnera; św. Michała Archanioła, wykonany w 1753 r. przez Wojciecha Rojowskiego i stolarza
Sebastiana Łagowskiego z wizerunkiem z 1781 r. Św. Michał Archanioł i św. Joachim z Marią, autorstwa
Jana Staszewskiego; św. Antoniego z Padwy z wizerunkiem tegoż świętego z 1781 r., autorstwa Kazi-
mierza Młodzieńskiego58 Na północnej ścianie zawieszono w 1756 r. ambonę połączoną w dolnej części
z konfesjonałem. Na ścianie zachodniej kaplicy w 1704 r. usytuowano wspartą na jednym słupie galerię
chóru muzycznego, który uzupełniono w 1786 r. prospektem organowym. Parapet chóru udekorowano
alegoryczno-symbolicznymi obrazami Bonawentury Batowskiego59.
Mniej okazale wyglądało wyposażenie obszernej kaplicy izydoriańskiej w Radziechowach. Zasadniczym
elementem był obecnie nieznacznie zmieniony ołtarz z brackim obrazem św. Izydora Oracza, namalowany
przez Stanisława Lisickiego z Żywca na 11 XI 1718 r.60 Bogato rzeźbione architektoniczne retabulum
ufundował w 1722 r. ks. Grzegorz Pikulski, proboszcz radziechowski i prezydent bracki. Powstały w pra-
cowni Marcina Weissmana z Frydka ołtarz ustawiono 10 VIII 1725 r. W jego centrum umieszczono bracki
obraz ozdobiony srebrnymi aplikacjami i drewnianą, srebrzoną sukienką, w zwieńczenie zaś wprawiono
wizerunek św. Jana Kantego61. W kaplicy ustawiono jeszcze jeden, dziś niezachowany, niniejszy ołtarz
Krzyża Świętego62 (il. 6-7).
Ciekawa sytuacja miała miejsce w kościele św. Marka w Krakowie, gdzie Bractwo św. Zofii miało
własną kaplicę, w której po 1647 r., a przed 1650, zawieszono (zachowany do dziś) obraz Matki Boskiej
z Dzieciątkiem ozdobiony srebrną sukienką i koronami wotywnymi, „który iest barzo podobny Obrazu
Częstochowskiemu a ten cudami wielkiemi słynie”63. Trudno określić, jak najpierw eksponowany był
obraz, gdyż pierwsza informacja o ołtarzu w kaplicy pojawia się dopiero w 1718 r., a samo retabulum jest
wzmiankowane w 1746 r.64 Natomiast poza kaplicą stał bracki ołtarz z wizerunkiem patronki św. Zofii,
ustawiony przy środkowym filarze nawy południowej kościoła. Jak przypuszcza Beata Frey-Stec, ołtarz
mógł pochodzić z 1. połowy XVII w., ponieważ z tego czasu zachował się malowany na desce wizeru-
nek św. Zofii z córkami. Obraz został wyjęty z ołtarza ok. 1751 r., gdyż w tym roku stare retabulum,
wzmiankowane w 1748 r„ zastąpiono nowym, zachowanym do dziś. Nową nastawę, zamówioną przez
brackiego promotora ks. Klemensa Smittha i przedstawicieli bractwa Franciszka Chusanka i Jakuba Cho-
daczewskiego, wykonał snycerz Michał Dobkiewicz65.
W brackich kaplicach swoje miejsce znajdowały nie tylko ołtarze, ambony, ale także liczne obrazy
i rzeźby, których tematyka korespondowała z bracką duchowością. I tak w kaplicy Arcybractwa Męki
Pańskiej u krakowskich franciszkanów Marcin Fabiański za brackimi inwentarzami wymienia: „Passię
56 Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 4, Miasto Kraków, cz. 3, Kościoły i klasztory śródmieścia 2..., s. 129, il. 293-294;
Czyżewski, Walczak, op. cit., s. 153, il. 14.
57 Spiller, Zań-Ograbek, op. cit., s. 123.
58 Ibidem, s. 124, il. 39-46.
59 Ibidem, il. 47-53.
60 Obecnie obraz św. Izydora został zastąpiony wizerunkiem Matki Boskiej Częstochowskiej.
61 Komoniecki, op. cit., s. 553; Zabytki sztuki w Polsce, t. 3, Powiat żywiecki..., s. 140; Kracik, op. cit., s. 34-35; Tracz,
op. cit., s. 135-136.
62 Tracz, op. cit., s. 136.
63 Cyt. za: Frey-Stec, op. cit., s. 107.
64 Ibidem, s. 108 - tam też szczegółowo omówiono kwestię przemian zachodzących w obrębie ołtarza w kaplicy, por. s. 107-114.
65 Ibidem, s. 114-117.