DOI Artikel:
Tracz, Ks. Szymon: Artystyczna oprawa brackich świąt i uroczystości w diecezji krakowskiej do 1783 roku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.51757#0241
ARTYSTYCZNA OPRAWA BRACKICH ŚWIĄT I UROCZYSTOŚCI W DIECEZJI KRAKOWSKIEJ...
239
zastąpionej później nowym retabulum z 1. połowy XVIII w., rozebranym w latach 70. XX w.78 Wizerunek
Matki Boskiej zdobiła srebrna wczesnobarokowa sukienka z koronami wotywnymi, co potwierdzają inwen-
tarze i zdjęcia archiwalne79. Podobnie stało się w przypadku Bractwa św. Izydora w Radziechowach. Obraz
Świętego Oracza został namalowany już w 1718 r. przez malarza żywieckiego Stanisława Lisickiego z fun-
dacji Błażyka Stany z Radziechów80. Wizerunek powstał w chwili, kiedy rozpoczęto starania o erygowanie
radziechowskiego bractwa. Nim jednak zostało ono introdukowane, obraz noszono w parafii jako feretron. Po
wybudowaniu osobnej kaplicy w 1722 r. z fundacji ks. Grzegorza Pikulskiego i fundacji ołtarza, wykonanego
w pracowni Marcina Weissmana we Frydku, obraz umieszczono w jego centrum 10 VIII 1725 r. Wizerunek
patrona konfraterni ozdobiony został srebrnymi aplikacjami i drewnianą, srebrzoną sukienką81 (il. 6-7).
Brackiemu wizerunkowi w retabulum towarzyszyły zazwyczaj odniesienia do duchowego charakteru
konfraterni, co można zauważyć na przykład na nastawie Bractwa Ubogich w Racławicach Olkuskich,
zaprowadzonego w 1609 r., które między innymi rozwijało pobożność pasyjną82. Dla konfraterni nasta-
wę w typie akanthus altare w 1703 r. ufundował miejscowy proboszcz ks. Andrzej Strzałkowski, o czym
przypomina w zwieńczeniu herb Szreniawa z jego inicjałami. Centrum nastawy tworzy rzeźbiony kru-
cyfiks obwiedziony ramą z rzeźbionymi elementami arma Christi. Całość otacza ażurowa, złocona wić
kwiatowo-akantowa. Po obu stronach krucyfiksu stoją Matka Boska i św. Jan, u podnóża krzyża klęczy
fundator z członkami konfraterni w brackich strojach83. Wszystko wskazuje na to, że pomysłodawcą
kształtu nastawy oraz jej ideowego wyrazu był wspomniany ks. Andrzej Strzałkowski, bracki promotor,
który także ufundował w kościele pozostałe dwa ołtarze boczne (il. 5).
Częstą praktyką było także przedstawianie świętych związanych, z zakonem, pod którego opieką
bractwo pozostawało i do którego łask duchowych było ono afiliowane. I tak na przykład w krakowskim
Arcybractwie Różańca Świętego w ołtarzu głównym znalazły się dodane później (1880) rzeźby św. Piusa V
i bł. Benedykta IX - papieży propagujących kult różańcowy w Kościele84 (il. 3), z kolei w ołtarzu
Bractwa Różańcowego w Żywcu umieszczono patronów fundatorów retabulum - św. Andrzeja apostoła
i św. Sebastiana85, a w brackim ołtarzu św. Zofii w kościele św. Marka w Krakowie rzeźby popularnych
świętych dziewic - Katarzyny i Barbary. W zwieńczeniu tej nastawy kontrakt przewidywał rzeźbione dwa
anioły z atrybutami męczeństwa córek św. Zofii - mieczem, koroną, rusztem i kociołkiem, co ostatecznie
nie zostało zrealizowane, gdyż aniołowie trzymają wieniec i kratownicę w formie kratki regencyjnej86.
Ciekawy zespół rzeźbionych figur znalazł się na brackim ołtarzu św. Izydora w Radziechowach z 1725 r.
Wizerunkowi Świętego Oracza towarzyszyły rzeźby świętych apostołów - Piotra i Pawła (obecnie przenie-
sione do ołtarza głównego), a w zwieńczeniu Macieja, Filipa i Jakuba Młodszego87. Było tak dlatego, że
w święta tychże apostołów członkowie bractwa mogli zyskiwać przypisane konfraterni specjalne odpusty
nadane przez Stolicę Apostolską88. Można przypuszczać, że tę swoistą formę przypomnienia wybrał fun-
dator nastawy, a zarazem bracki promotor, ks. Grzegorz Pikulski, radziechowski proboszcz (il. 6).
78 Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, red. J. Szabłowski, Warszawa 1953, s. 462.
79 Archiwum Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Krakowie, zdjęcia nienumerowane - Głębowice.
80 Obraz przechowywany jest obecnie na plebanii.
81 Komoniecki, op. cit., s. 511, 553; Tracz, op. cit., s. 135-136.
82 Tomczyk, op. cit., s. 19.
83 Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie..., s. 410.
84 Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 4, Miasto Kraków, cz. 3, Kościoły i klasztory śródmieścia 2..., s. 129; Czyżewski,
Walczak, op. cit., s. 154.
85 W farze w Żywcu (ob. konkatedrze) bractwo różańcowe zaprowadzono w miejsce konfraterni literackiej 1 X 1608 r. Fundato-
rami ołtarza w 1618 r. zostali proboszcz żywiecki ks. Sebastian Bergier i bracki promotor ks. Andrzej Kozatius. Była to dwupoziomowa
nastawa, w której centrum umieszczono złoconą figurę Matki Boskiej z Dzieciątkiem, zastąpioną 28 V 1710 r. obrazem z wyobrażeniem
Madonny z Dzieciątkiem autorstwa Stanisława Lisickiego z Żywca. Wizerunek ozdobiono 24 XII 1711 r. i rok później, 24 XII 1712,
srebrnymi koronami i sukienkami wotywnymi, zdobionymi kamieniami szlachetnymi. Wcześniej, 6 IV 1705 r., podobnymi sukienkami
udekorowano w zwieńczeniu malowaną scenę Koronacji NMP przez Trójcę Świętą. Po bokach ołtarza znalazły się rzeźbione figury
patronów fundatorów nastawy - św. Andrzeja i św. Sebastiana, por. Komoniecki, op. cit., s. 131, 343, 358-359, 347, 366-367, 381,
386-387; Tracz, op. cit., s. 124—126. Starą rzeźbę stojącej Matki Boskiej z Dzieciątkiem umieszczono na zwieńczeniu brackiego feretronu,
por. Komoniecki, op. cit., s. 343; Tracz, op. cit., s. 124. Ołtarz został szczęśliwie uratowany z wielkiego pożaru kościoła w Żywcu
2 VII 1711, zob. Komoniecki, op. cit., s. 353; Tracz, op. cit., s. 126.
86 Frey-Stec, op. cit., s. 117-118.
87 Zabytki sztuki w Polsce t. 3, Powiat żywiecki..., s. 140; Tracz, op. cit., s. 136.
88 Komoniecki, op. cit., s. 519-520; Tracz, op. cit., s. 78.
239
zastąpionej później nowym retabulum z 1. połowy XVIII w., rozebranym w latach 70. XX w.78 Wizerunek
Matki Boskiej zdobiła srebrna wczesnobarokowa sukienka z koronami wotywnymi, co potwierdzają inwen-
tarze i zdjęcia archiwalne79. Podobnie stało się w przypadku Bractwa św. Izydora w Radziechowach. Obraz
Świętego Oracza został namalowany już w 1718 r. przez malarza żywieckiego Stanisława Lisickiego z fun-
dacji Błażyka Stany z Radziechów80. Wizerunek powstał w chwili, kiedy rozpoczęto starania o erygowanie
radziechowskiego bractwa. Nim jednak zostało ono introdukowane, obraz noszono w parafii jako feretron. Po
wybudowaniu osobnej kaplicy w 1722 r. z fundacji ks. Grzegorza Pikulskiego i fundacji ołtarza, wykonanego
w pracowni Marcina Weissmana we Frydku, obraz umieszczono w jego centrum 10 VIII 1725 r. Wizerunek
patrona konfraterni ozdobiony został srebrnymi aplikacjami i drewnianą, srebrzoną sukienką81 (il. 6-7).
Brackiemu wizerunkowi w retabulum towarzyszyły zazwyczaj odniesienia do duchowego charakteru
konfraterni, co można zauważyć na przykład na nastawie Bractwa Ubogich w Racławicach Olkuskich,
zaprowadzonego w 1609 r., które między innymi rozwijało pobożność pasyjną82. Dla konfraterni nasta-
wę w typie akanthus altare w 1703 r. ufundował miejscowy proboszcz ks. Andrzej Strzałkowski, o czym
przypomina w zwieńczeniu herb Szreniawa z jego inicjałami. Centrum nastawy tworzy rzeźbiony kru-
cyfiks obwiedziony ramą z rzeźbionymi elementami arma Christi. Całość otacza ażurowa, złocona wić
kwiatowo-akantowa. Po obu stronach krucyfiksu stoją Matka Boska i św. Jan, u podnóża krzyża klęczy
fundator z członkami konfraterni w brackich strojach83. Wszystko wskazuje na to, że pomysłodawcą
kształtu nastawy oraz jej ideowego wyrazu był wspomniany ks. Andrzej Strzałkowski, bracki promotor,
który także ufundował w kościele pozostałe dwa ołtarze boczne (il. 5).
Częstą praktyką było także przedstawianie świętych związanych, z zakonem, pod którego opieką
bractwo pozostawało i do którego łask duchowych było ono afiliowane. I tak na przykład w krakowskim
Arcybractwie Różańca Świętego w ołtarzu głównym znalazły się dodane później (1880) rzeźby św. Piusa V
i bł. Benedykta IX - papieży propagujących kult różańcowy w Kościele84 (il. 3), z kolei w ołtarzu
Bractwa Różańcowego w Żywcu umieszczono patronów fundatorów retabulum - św. Andrzeja apostoła
i św. Sebastiana85, a w brackim ołtarzu św. Zofii w kościele św. Marka w Krakowie rzeźby popularnych
świętych dziewic - Katarzyny i Barbary. W zwieńczeniu tej nastawy kontrakt przewidywał rzeźbione dwa
anioły z atrybutami męczeństwa córek św. Zofii - mieczem, koroną, rusztem i kociołkiem, co ostatecznie
nie zostało zrealizowane, gdyż aniołowie trzymają wieniec i kratownicę w formie kratki regencyjnej86.
Ciekawy zespół rzeźbionych figur znalazł się na brackim ołtarzu św. Izydora w Radziechowach z 1725 r.
Wizerunkowi Świętego Oracza towarzyszyły rzeźby świętych apostołów - Piotra i Pawła (obecnie przenie-
sione do ołtarza głównego), a w zwieńczeniu Macieja, Filipa i Jakuba Młodszego87. Było tak dlatego, że
w święta tychże apostołów członkowie bractwa mogli zyskiwać przypisane konfraterni specjalne odpusty
nadane przez Stolicę Apostolską88. Można przypuszczać, że tę swoistą formę przypomnienia wybrał fun-
dator nastawy, a zarazem bracki promotor, ks. Grzegorz Pikulski, radziechowski proboszcz (il. 6).
78 Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, red. J. Szabłowski, Warszawa 1953, s. 462.
79 Archiwum Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Krakowie, zdjęcia nienumerowane - Głębowice.
80 Obraz przechowywany jest obecnie na plebanii.
81 Komoniecki, op. cit., s. 511, 553; Tracz, op. cit., s. 135-136.
82 Tomczyk, op. cit., s. 19.
83 Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie..., s. 410.
84 Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 4, Miasto Kraków, cz. 3, Kościoły i klasztory śródmieścia 2..., s. 129; Czyżewski,
Walczak, op. cit., s. 154.
85 W farze w Żywcu (ob. konkatedrze) bractwo różańcowe zaprowadzono w miejsce konfraterni literackiej 1 X 1608 r. Fundato-
rami ołtarza w 1618 r. zostali proboszcz żywiecki ks. Sebastian Bergier i bracki promotor ks. Andrzej Kozatius. Była to dwupoziomowa
nastawa, w której centrum umieszczono złoconą figurę Matki Boskiej z Dzieciątkiem, zastąpioną 28 V 1710 r. obrazem z wyobrażeniem
Madonny z Dzieciątkiem autorstwa Stanisława Lisickiego z Żywca. Wizerunek ozdobiono 24 XII 1711 r. i rok później, 24 XII 1712,
srebrnymi koronami i sukienkami wotywnymi, zdobionymi kamieniami szlachetnymi. Wcześniej, 6 IV 1705 r., podobnymi sukienkami
udekorowano w zwieńczeniu malowaną scenę Koronacji NMP przez Trójcę Świętą. Po bokach ołtarza znalazły się rzeźbione figury
patronów fundatorów nastawy - św. Andrzeja i św. Sebastiana, por. Komoniecki, op. cit., s. 131, 343, 358-359, 347, 366-367, 381,
386-387; Tracz, op. cit., s. 124—126. Starą rzeźbę stojącej Matki Boskiej z Dzieciątkiem umieszczono na zwieńczeniu brackiego feretronu,
por. Komoniecki, op. cit., s. 343; Tracz, op. cit., s. 124. Ołtarz został szczęśliwie uratowany z wielkiego pożaru kościoła w Żywcu
2 VII 1711, zob. Komoniecki, op. cit., s. 353; Tracz, op. cit., s. 126.
86 Frey-Stec, op. cit., s. 117-118.
87 Zabytki sztuki w Polsce t. 3, Powiat żywiecki..., s. 140; Tracz, op. cit., s. 136.
88 Komoniecki, op. cit., s. 519-520; Tracz, op. cit., s. 78.