DOI article:
Machotka, Ewa: Orientalizm czy nacjonalizm?: Jasieńskiego Japonia
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.26693#0094
92
Ewa Machotka
Specyficzna sytuacja socjopolityczna znajdująca oddźwięk w ideologicznych podsta-
wach orientalizmu wykreowała Japonię na idealny przedmiot masowej fascynacji. W prze-
ciwieństwie do pozostałych krajów azjatyckich, takich jak np. Chiny, do których Zachód
miał wcześniejszy i szerszy dostęp i które sukcesywnie kolonizował, Japonia jawiła się jako
nowo odkryty ląd, idealne miejsce dla projekcji orientalizujących snów o czystej, nieskala-
nej wpływami zachodniej cywilizacji ziemi i jej mieszkańcach. Poszukujący inspiracji inte-
lektualiści europejscy w Japonii odnaleźli nadzieję na odrodzenie zachodniej kultury. Tym
niemniej cywilizacja japońska nie była przedmiotem opisu obiektywnego. Także i ocena
sztuki japońskiej oparta była na europocentrycznej estetyce modyfikującej oryginalny (ja-
poński) stan rzeczy. Charakterystyczne jest docenianie wybranych cech sztuki japońskiej
przy jednoczesnej dyskredytacji pozostałych, faworyzowanie określonych artystów, sty-
lów, tematyki, mediów, które stają się obiektem zabiegów kolekcjonerskich.
Także zbiór Jasieńskiego i jego wypowiedzi prasowe odzwierciedlają charakterystyczne
cechy japonizmu drugiej połowy XIX wieku. Jasieński pisze: „Japończycy są pierwszy-
mi dekoratorami świata”; to „najsubtelniejsi koloryści świata”; „Smak, smak i jeszcze raz
smak - oto główna cecha Japończyków, którzy stoją na czele kolorystów wszystkich cza-
sów i których zmysł dekoracyjności rozwinięty jest do najwyższej potęgi”18. Admiracja
Jasieńskiego dla twórczości japońskiej skupia się na kilku cechach charakterystycznych
- takich jak np. dekoracyjność czy koloryzm - wyselekcjonowanych przez jej pierwszych
zachodnich „odkrywców”. Typowa jest także identyfikacja sztuki japońskiej z wielobarw-
nym drzeworytem epoki Edo (1600-1868) przy niemal kompletnym ignorowaniu gatun-
ków artystycznych wywodzących się z historycznie i społecznie odmiennych warunków,
które odgrywały zasadniczą rolę w rozwoju sztuki japońskiej. Jasieński pisze: „W niesły-
chanie bogatej, oryginalnej sztuce japońskiej drzeworytnictwo - zwłaszcza kolorowe -
zajmuje jedno z pierwszych miejsc”19. Co ciekawe, pogląd ten nie był i nie jest podziela-
ny przez samych Japończyków, którzy tradycyjnie postrzegali drzeworyt jako relatywnie
nową i tanią produkcję dla masowego odbiorcy, co jest potwierdzeniem funkcjonowania
orientalistycznych stereotypów. Jasieński ceni twórczość dwóch XIX-wiecznych grafików
- Katsushiki Hokusaia (1760-1849) i Utagawy Hiroshigego (1797-1858) - także w odnie-
sieniu do roli, jaką odegrali w rozwoju nowoczesnej sztuki europejskiej. Jasieński pisze:
„Ci dwaj artyści [Hokusai i Hiroshige], przez zapoznanie artystów europejskich z wła-
snym sposobem patrzenia na naturę i odtwarzania natury, spowodowali rewolucję w eu-
ropejskim, pejzażowym malarstwie dziewiętnastego wieku”20.
Niekwestionowanym faworytem Jasieńskiego jest Hokusai - jeden z pierwszych ar-
tystów, którzy zafascynowali kulturę Zachodu. Niezwykłą popularność Hokusaia, którą
Jack Hillier nazywa „idolatrią”21, zauważa już w 1900 roku ojciec japońskiej historii sztu-
ki Ernest Fenollosa (1853-1908): „Prawdziwie nazwisko Hokusaia jest powszechnie zna-
18 F. Jasieński, Uwagi warszawskiego japończyka, „Głos Narodu” 1901, nr 214, s. 1.
19 Jasieński, Wystawa drzeworytów japońskich, „Chimera” 1901,1.1, z. 1, s. 172.
20 Miodońska-Brookes, Cieśla-Ko ryto wska, o.c., s. 351.
). Hillier, Hokusai Drawings, London 1966, s. 1.
21
Ewa Machotka
Specyficzna sytuacja socjopolityczna znajdująca oddźwięk w ideologicznych podsta-
wach orientalizmu wykreowała Japonię na idealny przedmiot masowej fascynacji. W prze-
ciwieństwie do pozostałych krajów azjatyckich, takich jak np. Chiny, do których Zachód
miał wcześniejszy i szerszy dostęp i które sukcesywnie kolonizował, Japonia jawiła się jako
nowo odkryty ląd, idealne miejsce dla projekcji orientalizujących snów o czystej, nieskala-
nej wpływami zachodniej cywilizacji ziemi i jej mieszkańcach. Poszukujący inspiracji inte-
lektualiści europejscy w Japonii odnaleźli nadzieję na odrodzenie zachodniej kultury. Tym
niemniej cywilizacja japońska nie była przedmiotem opisu obiektywnego. Także i ocena
sztuki japońskiej oparta była na europocentrycznej estetyce modyfikującej oryginalny (ja-
poński) stan rzeczy. Charakterystyczne jest docenianie wybranych cech sztuki japońskiej
przy jednoczesnej dyskredytacji pozostałych, faworyzowanie określonych artystów, sty-
lów, tematyki, mediów, które stają się obiektem zabiegów kolekcjonerskich.
Także zbiór Jasieńskiego i jego wypowiedzi prasowe odzwierciedlają charakterystyczne
cechy japonizmu drugiej połowy XIX wieku. Jasieński pisze: „Japończycy są pierwszy-
mi dekoratorami świata”; to „najsubtelniejsi koloryści świata”; „Smak, smak i jeszcze raz
smak - oto główna cecha Japończyków, którzy stoją na czele kolorystów wszystkich cza-
sów i których zmysł dekoracyjności rozwinięty jest do najwyższej potęgi”18. Admiracja
Jasieńskiego dla twórczości japońskiej skupia się na kilku cechach charakterystycznych
- takich jak np. dekoracyjność czy koloryzm - wyselekcjonowanych przez jej pierwszych
zachodnich „odkrywców”. Typowa jest także identyfikacja sztuki japońskiej z wielobarw-
nym drzeworytem epoki Edo (1600-1868) przy niemal kompletnym ignorowaniu gatun-
ków artystycznych wywodzących się z historycznie i społecznie odmiennych warunków,
które odgrywały zasadniczą rolę w rozwoju sztuki japońskiej. Jasieński pisze: „W niesły-
chanie bogatej, oryginalnej sztuce japońskiej drzeworytnictwo - zwłaszcza kolorowe -
zajmuje jedno z pierwszych miejsc”19. Co ciekawe, pogląd ten nie był i nie jest podziela-
ny przez samych Japończyków, którzy tradycyjnie postrzegali drzeworyt jako relatywnie
nową i tanią produkcję dla masowego odbiorcy, co jest potwierdzeniem funkcjonowania
orientalistycznych stereotypów. Jasieński ceni twórczość dwóch XIX-wiecznych grafików
- Katsushiki Hokusaia (1760-1849) i Utagawy Hiroshigego (1797-1858) - także w odnie-
sieniu do roli, jaką odegrali w rozwoju nowoczesnej sztuki europejskiej. Jasieński pisze:
„Ci dwaj artyści [Hokusai i Hiroshige], przez zapoznanie artystów europejskich z wła-
snym sposobem patrzenia na naturę i odtwarzania natury, spowodowali rewolucję w eu-
ropejskim, pejzażowym malarstwie dziewiętnastego wieku”20.
Niekwestionowanym faworytem Jasieńskiego jest Hokusai - jeden z pierwszych ar-
tystów, którzy zafascynowali kulturę Zachodu. Niezwykłą popularność Hokusaia, którą
Jack Hillier nazywa „idolatrią”21, zauważa już w 1900 roku ojciec japońskiej historii sztu-
ki Ernest Fenollosa (1853-1908): „Prawdziwie nazwisko Hokusaia jest powszechnie zna-
18 F. Jasieński, Uwagi warszawskiego japończyka, „Głos Narodu” 1901, nr 214, s. 1.
19 Jasieński, Wystawa drzeworytów japońskich, „Chimera” 1901,1.1, z. 1, s. 172.
20 Miodońska-Brookes, Cieśla-Ko ryto wska, o.c., s. 351.
). Hillier, Hokusai Drawings, London 1966, s. 1.
21