DOI Heft:
Artykuły / Articles
DOI Artikel:Podniesińska, Kamila: Wokół Pochodu na Wawel Wacława Szymanowskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.31061#0079
Wokół Pochodu na Wawel Wacława Szymanowskiego
77
„Sen - jest to paradoksalne - choć winien być z samej istoty oryginalny i niepowta-
rzalny, w rzeźbie przybrał konwencjonalną maskę, tak jakby ucieczka w marzenie nie
gwarantowała automatycznie ucieczki od wizualnych schematów, a eskapizm pozbawiony
heroicznego spojrzenia w przeszłość, gubił się w paraliterackich aluzjach i fatalistycznych
wnioskach”10.
W konsekwencji „[...] historia zajmująca się ustalaniem faktów oraz romantyczna fi-
lozofia dziejów zostają zastąpione przez symboliczno-utopijną wizję, która nakierowana
na indywidualistyczny, ponadhistoryczny sposób odczytania nie pełni funkcji dydaktycz-
no-perspektywicznych [...]. Przeszłość nie przeradza się w konkretny problem działań
społecznych. Eskapizm nie może przerodzić się w heroizm”* 11.
Trudno się zgodzić z tak postawionymi hipotezami. Jeśli kwestia oceny artystycznej
kompozycji zawsze może być dyskusyjna (choć wobec braku jakichkolwiek analogicznych
rozwiązań zarzut „wizualnych schematów” brzmi co najmniej nieprzekonywająco), to dwa
pozostałe twierdzenia domagają się natychmiastowej weryfikacji: Pochód Szymanowskie-
go nie jest „utopijną wizją”. Już pierwsza monografistka Szymanowskiego, podkreślając
bardzo indywidualną wersję opowiedzianej w Pochodzie historii, zwróciła uwagę na swo-
istą klamrę przedstawienia: konflikt władzy państwa i Kościoła, który - jej zdaniem - sym-
bolizują ukazane u początku i końca realizacji postacie Zygmunta III Wazy i Bolesława
Śmiałego12. Co więcej, zespół przywołanych symboli, szczególny rodzaj duchowego napię-
cia, wizyjności, patosu i bardzo intensywnie przeżywana polskość przekonują, że mamy
do czynienia z realizacją - co zostanie udowodnione w dalszej części tego artykułu - cał-
kowicie zanurzoną właśnie w romantycznej filozofii dziejów. Trudno także mówić o fata-
listycznych sugestiach, skoro oczywistym fundamentem, na którym została oparta praca,
stała się romantyczna w swej genezie idea odrodzenia przez grób. Posiłkując się więc krze-
piącym stwierdzeniem Piotra Szuberta, który w Pochodzie dostrzegł nowatorską próbę ba-
dania „możliwości rzeźby wyzwolonej z dotychczasowych ograniczeń”13, warto spróbować
udowodnić - wbrew tezie Okonia - że mamy do czynienia z realizacją „nie wyczerpującą
się w sferze rozwiązań czysto formalnych, lecz z wypowiedzią uwikłaną w świat histo-
rii i teraźniejszości”14, nie „dziwolągiem” czy - jak chce Kitowska-Łysiak - z kodyfikacją
utrwalonych stereotypów i biciem w patriotyczny bębenek, ale z wielkim, dojrzałym dzie-
łem mówiącym o problemach tożsamości w kategoriach historycznych i religijnych.
I takie też cele stawia sobie niniejszy artykuł. Po części historycznej i analizie momenta-
mi bardzo emocjonującej dyskusji, jaka rozegrała się na łamach ówczesnej prasy, omawiam
10 Ibidem, s. 40.
11 Ibidem, s. 39.
12 H. Kotkowska-Bareja, Wacław Szymanowski 1859-1930, Warszawa 1981, s. 20.
13 P. Szubert, Rzeźba polska XIX i XX wieku, Warszawa 1995, s. 76.
14 W. Okoń, op. cit., s. 41. Świadectwem zachodzącego przewartościowania pojęć w kwestii oceny
Pochodu stała się także wystawa prac W. Szymanowskiego w Białymstoku. W towarzyszącym ekspozycji
katalogu pojawiło się zdanie: „Projekt wzniesienia tej rzeźby na dziedzińcu Wawelu jeszcze przed
odzyskaniem niepodległości był patriotyczną inspiracją, wizją odradzającej się Ojczyzny i hasłem do walki
o wolność skierowanym do Polaków mieszkających w zaborach rosyjskim, pruskim i austriackim”,
M. Piszczatowska, Wacław Szymanowski 1859-1930. Pochód na Wawel, Białystok 2007, s. 6.
77
„Sen - jest to paradoksalne - choć winien być z samej istoty oryginalny i niepowta-
rzalny, w rzeźbie przybrał konwencjonalną maskę, tak jakby ucieczka w marzenie nie
gwarantowała automatycznie ucieczki od wizualnych schematów, a eskapizm pozbawiony
heroicznego spojrzenia w przeszłość, gubił się w paraliterackich aluzjach i fatalistycznych
wnioskach”10.
W konsekwencji „[...] historia zajmująca się ustalaniem faktów oraz romantyczna fi-
lozofia dziejów zostają zastąpione przez symboliczno-utopijną wizję, która nakierowana
na indywidualistyczny, ponadhistoryczny sposób odczytania nie pełni funkcji dydaktycz-
no-perspektywicznych [...]. Przeszłość nie przeradza się w konkretny problem działań
społecznych. Eskapizm nie może przerodzić się w heroizm”* 11.
Trudno się zgodzić z tak postawionymi hipotezami. Jeśli kwestia oceny artystycznej
kompozycji zawsze może być dyskusyjna (choć wobec braku jakichkolwiek analogicznych
rozwiązań zarzut „wizualnych schematów” brzmi co najmniej nieprzekonywająco), to dwa
pozostałe twierdzenia domagają się natychmiastowej weryfikacji: Pochód Szymanowskie-
go nie jest „utopijną wizją”. Już pierwsza monografistka Szymanowskiego, podkreślając
bardzo indywidualną wersję opowiedzianej w Pochodzie historii, zwróciła uwagę na swo-
istą klamrę przedstawienia: konflikt władzy państwa i Kościoła, który - jej zdaniem - sym-
bolizują ukazane u początku i końca realizacji postacie Zygmunta III Wazy i Bolesława
Śmiałego12. Co więcej, zespół przywołanych symboli, szczególny rodzaj duchowego napię-
cia, wizyjności, patosu i bardzo intensywnie przeżywana polskość przekonują, że mamy
do czynienia z realizacją - co zostanie udowodnione w dalszej części tego artykułu - cał-
kowicie zanurzoną właśnie w romantycznej filozofii dziejów. Trudno także mówić o fata-
listycznych sugestiach, skoro oczywistym fundamentem, na którym została oparta praca,
stała się romantyczna w swej genezie idea odrodzenia przez grób. Posiłkując się więc krze-
piącym stwierdzeniem Piotra Szuberta, który w Pochodzie dostrzegł nowatorską próbę ba-
dania „możliwości rzeźby wyzwolonej z dotychczasowych ograniczeń”13, warto spróbować
udowodnić - wbrew tezie Okonia - że mamy do czynienia z realizacją „nie wyczerpującą
się w sferze rozwiązań czysto formalnych, lecz z wypowiedzią uwikłaną w świat histo-
rii i teraźniejszości”14, nie „dziwolągiem” czy - jak chce Kitowska-Łysiak - z kodyfikacją
utrwalonych stereotypów i biciem w patriotyczny bębenek, ale z wielkim, dojrzałym dzie-
łem mówiącym o problemach tożsamości w kategoriach historycznych i religijnych.
I takie też cele stawia sobie niniejszy artykuł. Po części historycznej i analizie momenta-
mi bardzo emocjonującej dyskusji, jaka rozegrała się na łamach ówczesnej prasy, omawiam
10 Ibidem, s. 40.
11 Ibidem, s. 39.
12 H. Kotkowska-Bareja, Wacław Szymanowski 1859-1930, Warszawa 1981, s. 20.
13 P. Szubert, Rzeźba polska XIX i XX wieku, Warszawa 1995, s. 76.
14 W. Okoń, op. cit., s. 41. Świadectwem zachodzącego przewartościowania pojęć w kwestii oceny
Pochodu stała się także wystawa prac W. Szymanowskiego w Białymstoku. W towarzyszącym ekspozycji
katalogu pojawiło się zdanie: „Projekt wzniesienia tej rzeźby na dziedzińcu Wawelu jeszcze przed
odzyskaniem niepodległości był patriotyczną inspiracją, wizją odradzającej się Ojczyzny i hasłem do walki
o wolność skierowanym do Polaków mieszkających w zaborach rosyjskim, pruskim i austriackim”,
M. Piszczatowska, Wacław Szymanowski 1859-1930. Pochód na Wawel, Białystok 2007, s. 6.