Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (7.1963)

szych zagadnień. Wnikliwa i wszechstronna analiza dekoracyjnej strony architektury pozwoli
na wnioski odnośnie charakteru i funkcji poszczególnych budowli i całych zespołów architekto-
nicznych, rozmiarów ich, datowania itd. Wielokrotnie bowiem antyczne ruiny są na tyle źle za-
chowane, iż jedyną podstawą dla szerszych interpretacji budowli jest słabo czytelny plan poziomy
i właśnie fragmenty entablatury, baz, kolumn czy zwieńczeń. Opierając się na wypowiedziach
starożytnych teoretyków architektury i teoretyków epoki renesansu4 odnośnie proporcji, per-
spektywy i wzajemnych zależności elementów architektury antycznej możemy z dużą dokład-
nością zrekonstruować na podstawie zachowanych fragmentów wymiary i przybliżony wygląd
zachowanej budowli. Istnieje możliwość odtworzenia ich z dużą dokładnością, lecz nie z wier-
nością całkowitą, gdyż, jak wiadomo, zasady proporcji ujmowane w dziełach teoretycznych
bardzo sztywno, w praktyce nie były tak rygorystycznie przestrzegane5.

Bywają wypadki, iż zarysy budowli in situ są w ogóle nieczytelne, a jedynie luźne fragmenty
architektoniczne, rozmieszczenie ich, zgrupowania, charakter pozwalają zlokalinować budynek
na terenie osady, miasta czy okręgu kultowego6. Rola fragmentów architektonicznych jest
w tym przypadku niewątpliwie doniosła. Elementy dekoracyjne pozwalają też niekiedy, nawet
na podstawie niewielkiej ilości charakterystycznych fragmentów, określić styl zespołu architek-
tonicznego, ułatwiają zrozumienie jego funkcji, czytelnej np. w ikonografii metop lub fryzów,
w dekoracji pilastrów, w przedstawieniach frontonów czy na fragmentach inskrypcji dedykacyj-
nych umieszczonych niegdyś w fasadzie. Luźne elementy architektoniczne wyjaśniają niejedno-
krotnie, niezależnie od planu ruin in situ i innych źródeł — charakter budowli, pełniącej niegdyś
rolę świątyni czy buleuterionu, gimnazjonu łub portyku.

Jedną z istotniejszych funkcji, jaką mogą pełnić fragmenty architektoniczne, a szczególnie
rzymskie—to rola czynnika datującego. W braku bowiem stratygraficznego kryterium datują-
cego lub ceramiki czy innych zabytków o ustalonej chronologii bezwzględnej podstawą datowa-
nia architektury jest technika konstrukcji, a także dekoracja architektoniczna. Znaczenie deko-
racji architektonicznej dla zagadnienia datowania wzrasta jeszcze, gdy budowla jest izolowana
lub dotrwała do naszych czasów na powierzchni ziemi bez przeprowadzania prac wykopalisko-
wych, albo też odkryta została w toku amatorskich badań archeologicznych, to znaczy w tych
wszystkich przypadkach, dla których nie posiadamy odpowiedniej dokumentacji naukowej
i jakichkolwiek innych podstaw dla określenia czasu ich powstania. Analiza dekoracji architek-
tonicznej jest wtedy jedynym kryterium datującym nie tylko pojedyncze budowle, ale i całe

1 Z teoretyków antycznych będzie to głównie Witruwiusz, z renesansowych zaś Leon Battista Alberti, Sebas-
tiano Serlio Bolo, G. Barozzi da Vignola, Vicenzo Scamozzi, Andrea Palladio i inni.

5 Między innymi niezgodność wymiarów podawanych przez Wotruwiusza z istotnymi proporcjami zabytków
architektury antycznej przytacza M. Giitschow, Untersuchungen zum korinthischen Kapiteli, I, Jdl XXXVI,
1921, s. 80.

6 Za przykłady niech posłużą znane mi z autopsji materiały z terenów pontyjskich np. fragmenty architekto-
niczne były pomocne przy lokalizowaniu świątani w Olbii, stadionu w Philipopolis, świątyni w Odessos.

213