DOI Artikel:
Brindarow, Ananij: Konserwacja portretów Grodzieńskich
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19557#0139
/
Ananij Brindarow
KONSERWACJA PORTRETÓW GRODZIEŃSKICH
P
JL ortrety te odnaleziono w krypcie kościoła, gdzie przeleżały prawdopodobnie dość długo
w warunkach niesprzyjających: brud, wilgoć, brak światła. Stan obrazów można było uważać
za stan „śmierci klinicznej".
Wykonane na płótnie z gruntem klejowym, były one w swoim czasie przyklejone do desek
sosnowych, które połączono ze sobą za pomocą dwu rzędów listew poziomych. Każdy z tych
portretów ujmowała drewniana listwa szeroka na około 6—7 cm — przybita do desek. Po
odjęciu tej listwy okazało się, że płótno było dodatkowo przymocowane do desek gwoździami
z drzewa brzozowego. Płótno było miejscami odklejone od deski, szczególnie zdeformowany był
portret Gryzeldy (il. 1). W krytycznym stanie znajdowała się warstwa malarska i grunt, których
znaczne fragmenty oddzielały się od płótna. Obrazy pokrywała w dużej ilości pleśń. Na portrecie
Aleksandry Sobieskiej — na brzegach płótna — znajdowały się wyżarte przez tę pleśń dziury
(il. 2). Werniksy, olifa1, i oliwa z lampek, którymi przykryto obrazy, ściemniały z upływem czasu
i zakrywały warstwę barwną (il. 3)2.
Zniszczenie zaczynało się niewątpliwie od podłoża. Pod wpływem wilgoci sklejone deski spęcz-
niały i rozeszły się w szwach, następnie zaś kiedy wilgoć się zmniejszyła, deski wysychały i paczyły
się. Wskutek takich okresowych odkształceń desek następowało zbieganie się gruntu płótna i war-
stwy malarskiej. Ponadto jako należące do substancji pochodzenia organicznego, stanowiły
one dobrą pożywkę dla rozwoju mikroorganizmów i podlegały pleśnieniu. Płótno starzało się
i kruszało. Pleśnie o barwie czarnej, białej i żółtej niszczyły podłoże (il. 4) i rozwinęły się zwłaszcza
w fałdach odkształconego płótna (il. 11 w artykule E. Kamienieckiej).
1 Olifa — wg. W. W. Fiłatowa staroruski rodzaj werniksu sporządzany dwojako, albo przez gotowanie
oleju lnianego z solą i tlenkami metali, przeważnie ołowiu, albo przez rozpuszczanie w oleju lnianym
żywicy.
2 Niektóre uszkodzenia obrazów powstały w wyniku niefachowej konserwacji, jakiej obrazy te były pod-
dawane w ciągu swojego długiego życia. W szczególności, gdy płótno oddzielało się od desek (zazwyczaj na brze-
gach), przyklejano je rozmaitymi substancjami: klejem mącżnym, farbą olejną itp.
135
Ananij Brindarow
KONSERWACJA PORTRETÓW GRODZIEŃSKICH
P
JL ortrety te odnaleziono w krypcie kościoła, gdzie przeleżały prawdopodobnie dość długo
w warunkach niesprzyjających: brud, wilgoć, brak światła. Stan obrazów można było uważać
za stan „śmierci klinicznej".
Wykonane na płótnie z gruntem klejowym, były one w swoim czasie przyklejone do desek
sosnowych, które połączono ze sobą za pomocą dwu rzędów listew poziomych. Każdy z tych
portretów ujmowała drewniana listwa szeroka na około 6—7 cm — przybita do desek. Po
odjęciu tej listwy okazało się, że płótno było dodatkowo przymocowane do desek gwoździami
z drzewa brzozowego. Płótno było miejscami odklejone od deski, szczególnie zdeformowany był
portret Gryzeldy (il. 1). W krytycznym stanie znajdowała się warstwa malarska i grunt, których
znaczne fragmenty oddzielały się od płótna. Obrazy pokrywała w dużej ilości pleśń. Na portrecie
Aleksandry Sobieskiej — na brzegach płótna — znajdowały się wyżarte przez tę pleśń dziury
(il. 2). Werniksy, olifa1, i oliwa z lampek, którymi przykryto obrazy, ściemniały z upływem czasu
i zakrywały warstwę barwną (il. 3)2.
Zniszczenie zaczynało się niewątpliwie od podłoża. Pod wpływem wilgoci sklejone deski spęcz-
niały i rozeszły się w szwach, następnie zaś kiedy wilgoć się zmniejszyła, deski wysychały i paczyły
się. Wskutek takich okresowych odkształceń desek następowało zbieganie się gruntu płótna i war-
stwy malarskiej. Ponadto jako należące do substancji pochodzenia organicznego, stanowiły
one dobrą pożywkę dla rozwoju mikroorganizmów i podlegały pleśnieniu. Płótno starzało się
i kruszało. Pleśnie o barwie czarnej, białej i żółtej niszczyły podłoże (il. 4) i rozwinęły się zwłaszcza
w fałdach odkształconego płótna (il. 11 w artykule E. Kamienieckiej).
1 Olifa — wg. W. W. Fiłatowa staroruski rodzaj werniksu sporządzany dwojako, albo przez gotowanie
oleju lnianego z solą i tlenkami metali, przeważnie ołowiu, albo przez rozpuszczanie w oleju lnianym
żywicy.
2 Niektóre uszkodzenia obrazów powstały w wyniku niefachowej konserwacji, jakiej obrazy te były pod-
dawane w ciągu swojego długiego życia. W szczególności, gdy płótno oddzielało się od desek (zazwyczaj na brze-
gach), przyklejano je rozmaitymi substancjami: klejem mącżnym, farbą olejną itp.
135