DOI issue:
Starożytność
DOI article:Dobrowolski, Witold: Archaiczne "focolari" chiusińskie zdobione figurkami hippokampów
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.19586#0087
z okresu asyryjskiej ekspansji a chiusińskimi „focolari” istnieje poważna różnica chronologiczna,
mogąca podważyć zasadność powyższego wywodu genetycznego. Zawsze musimy się jednak
liczyć z faktem, iż nasza dokumentacja jest przekazem szczątkowym i przypadkowym rzeczywis-
tości i to zarówno w odniesieniu do tradycji północnosyryjskich jak etruskich. Ponadto z terenów
etruskich znamy inne przedmioty brązowe, świadczące o upowszechnianiu się, i to właśnie od
drugiej połowy VIII w.p.n.e. oraz w VII w.p.n.e., pewnych form zbliżonych typem i funkcją.
Mamy na myśli przede wszystkim piękny wózek-brasero z II Grobu cmentarzyska Olmo Bello
z Bisenzio15 oraz brązowe wózki — „presentatoi” lub wózki — „brucciaprofumi” znalezione
w Tomba dei Lebeti w Vetulonii, w Grobie Regolini Galassi z Cerveteri, Grobie Barberini
w Preneste oraz w Narce16. Wózek-brasero z Bisenzio jest w tym zespole najwcześniejszy
i datuje się na końcowe dekady VIII w.p.n.e.17. Posiada on paralele w sztuce Cypru18, jak również
najprawdopodobniej w Palestynie19. Używany był, jak chcą niektórzy20, do spalania ofiar
składanych zmarłemu, względnie byłby po prostu „Rauchergefass”, podobnie jak nasze „foco-
lari”. Natomiast wózki późniejsze mają wygląd prostokątnych płytek brązowych, wspierających
się na czterech kółkach, zaopatrzonych w środku w koliste wgłębienie, ponad którym umocowy-
wano wstęgowy uchwyt na szczycie. Datują się one na okres orientalizujący i służyłyby za rodzaj
tacy, na której składanoby dary dla zmarłego („presentatoi”) względnie do spalania jakichś
substancji pachnących („brucciaprofumi”). Lecz prostokątna płytka z umieszczonym w centrum
wgłębieniem mogłaby być zestawiona z wczesną formą „focus”, to jest z zwykłą kamienną płytą
z wgłębieniem, w którym przechowywano ogień21. Niezależnie od możliwości jakiegoś konkret-
15 R. P a r i b e n i, N Sc 1928, s. 439—446, il. 7 i nn, 466—67; M. M o r e 11 i, II Museo Nazionale di
Villa Giulia. Roma 1964, il. 39; P. J. R i i s. Acta Archaeologica, t. X, 1939, s. 1 i nn; T. D o h r n, [w:] H e 1 b i g
wyd. 4, nr 2541; M. Sprenger, G. Bartolini, M. Hirmer, Die Etrusker. Miinchen 1977, s. 80,
nr 7.
16 Tomba dei Lebeti z Vetulonii: P. D u c a t i, Storia dell’ arte etrusca. Firenze 1927, s. 1319, il. 21;
L. A. M i 1 a n i, Museo Archeologico di Firenze. t. I, Firenze 1923, s. 222, t. II, tabl. 70, 2; Tomba Regolini-
Galassi z Cerveteri: T. D o h r n, [w:] H e 1 b i g, wyd. 4, t. I, s. 504—505, nr 664; G. Q. G i g 1 i o 1 i, L’Arte
etrusca. Milano 1935, tabl. 18, 1; Tomba Barberini z Preneste: G i g 1 i o 1 i, jw., tabl. XVIII, 2; T. D o h r n,
[w:] H e 1 b i g, wyd. 3, t. III, s. 752—755 (starsza bibl.).
17 D o h r n, wyd. 3, jw., s. 516: poł. VII w.p.n.e. ;R. Bianchi Bandinelli, A. Giuliano, Les
Etrusąues et 1’Italie avant Romę. Ed. Gallimard, 1973, s. 42: ok. 720 p.n.e.; Sprenger, Bartolini, Hir-
mer, jw., s. 80: 2 poł. VIII w. p.n.e.
18 A. Furtwangler, Ober ein auf Cypern gefundenes Bronzegerat. KI. Schr. II, Miinchen 1913, 298—
313; G. Karo, Orient und Hellas in archaischer Zeit. Ath. Mitt., t. 45, 1920, s. 131, il. 4; H. W. C a 11 i n g,
Cypriot Bronzework in the Mycenaean World. Oxford 1964, s. 207—210, tabl. 35 a-d, 36 a, e, g.
19 Furtwangler, jw., loc cit.
20 P a r i b e n i, jw., s. 440 i n; D o h r n, jw., s. 515; Sprenger, Bartolini, Hirmer, jw.,
s. 80.
21 G a c h o n, jw., loc. cit.
6*
83
mogąca podważyć zasadność powyższego wywodu genetycznego. Zawsze musimy się jednak
liczyć z faktem, iż nasza dokumentacja jest przekazem szczątkowym i przypadkowym rzeczywis-
tości i to zarówno w odniesieniu do tradycji północnosyryjskich jak etruskich. Ponadto z terenów
etruskich znamy inne przedmioty brązowe, świadczące o upowszechnianiu się, i to właśnie od
drugiej połowy VIII w.p.n.e. oraz w VII w.p.n.e., pewnych form zbliżonych typem i funkcją.
Mamy na myśli przede wszystkim piękny wózek-brasero z II Grobu cmentarzyska Olmo Bello
z Bisenzio15 oraz brązowe wózki — „presentatoi” lub wózki — „brucciaprofumi” znalezione
w Tomba dei Lebeti w Vetulonii, w Grobie Regolini Galassi z Cerveteri, Grobie Barberini
w Preneste oraz w Narce16. Wózek-brasero z Bisenzio jest w tym zespole najwcześniejszy
i datuje się na końcowe dekady VIII w.p.n.e.17. Posiada on paralele w sztuce Cypru18, jak również
najprawdopodobniej w Palestynie19. Używany był, jak chcą niektórzy20, do spalania ofiar
składanych zmarłemu, względnie byłby po prostu „Rauchergefass”, podobnie jak nasze „foco-
lari”. Natomiast wózki późniejsze mają wygląd prostokątnych płytek brązowych, wspierających
się na czterech kółkach, zaopatrzonych w środku w koliste wgłębienie, ponad którym umocowy-
wano wstęgowy uchwyt na szczycie. Datują się one na okres orientalizujący i służyłyby za rodzaj
tacy, na której składanoby dary dla zmarłego („presentatoi”) względnie do spalania jakichś
substancji pachnących („brucciaprofumi”). Lecz prostokątna płytka z umieszczonym w centrum
wgłębieniem mogłaby być zestawiona z wczesną formą „focus”, to jest z zwykłą kamienną płytą
z wgłębieniem, w którym przechowywano ogień21. Niezależnie od możliwości jakiegoś konkret-
15 R. P a r i b e n i, N Sc 1928, s. 439—446, il. 7 i nn, 466—67; M. M o r e 11 i, II Museo Nazionale di
Villa Giulia. Roma 1964, il. 39; P. J. R i i s. Acta Archaeologica, t. X, 1939, s. 1 i nn; T. D o h r n, [w:] H e 1 b i g
wyd. 4, nr 2541; M. Sprenger, G. Bartolini, M. Hirmer, Die Etrusker. Miinchen 1977, s. 80,
nr 7.
16 Tomba dei Lebeti z Vetulonii: P. D u c a t i, Storia dell’ arte etrusca. Firenze 1927, s. 1319, il. 21;
L. A. M i 1 a n i, Museo Archeologico di Firenze. t. I, Firenze 1923, s. 222, t. II, tabl. 70, 2; Tomba Regolini-
Galassi z Cerveteri: T. D o h r n, [w:] H e 1 b i g, wyd. 4, t. I, s. 504—505, nr 664; G. Q. G i g 1 i o 1 i, L’Arte
etrusca. Milano 1935, tabl. 18, 1; Tomba Barberini z Preneste: G i g 1 i o 1 i, jw., tabl. XVIII, 2; T. D o h r n,
[w:] H e 1 b i g, wyd. 3, t. III, s. 752—755 (starsza bibl.).
17 D o h r n, wyd. 3, jw., s. 516: poł. VII w.p.n.e. ;R. Bianchi Bandinelli, A. Giuliano, Les
Etrusąues et 1’Italie avant Romę. Ed. Gallimard, 1973, s. 42: ok. 720 p.n.e.; Sprenger, Bartolini, Hir-
mer, jw., s. 80: 2 poł. VIII w. p.n.e.
18 A. Furtwangler, Ober ein auf Cypern gefundenes Bronzegerat. KI. Schr. II, Miinchen 1913, 298—
313; G. Karo, Orient und Hellas in archaischer Zeit. Ath. Mitt., t. 45, 1920, s. 131, il. 4; H. W. C a 11 i n g,
Cypriot Bronzework in the Mycenaean World. Oxford 1964, s. 207—210, tabl. 35 a-d, 36 a, e, g.
19 Furtwangler, jw., loc cit.
20 P a r i b e n i, jw., s. 440 i n; D o h r n, jw., s. 515; Sprenger, Bartolini, Hirmer, jw.,
s. 80.
21 G a c h o n, jw., loc. cit.
6*
83