DOI Heft:
Faras
DOI Artikel:Ratyński, Zbigniew: Krzyże pektoralne z Faras w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19586#0152
nubijskich z bardziej rozwiniętymi krajami śródziemnomorskimi. Od początku też chrześci-
jaństwo w Nubii znajdowało się pod silnymi wpływami koptyjskimi, zarówno w zakresie sztuki,
jak też liturgii i doktryn teologicznych. Niemniej jednak teologia nubijska wytworzyła własne,
oryginalne pojęcia i interpretację pism kanonicznych.
Na bardzo podatne podłoże w chrześcijańskiej Nubii trafił, rozprzestrzeniający się prawdopo-
dobnie z kręgów syro-palestyńskich5, kult krzyża. W teologii nubijskiej istniała zawsze prze-
waga Ewangelii Jana w stosunku do Synoptyków6, co niewątpliwie jest podkreślane przez
doksologiczny charakter przedstawień krzyża. Dlatego też w Nubii krzyż odgrywa specjalną
rolę jako kultowy przedmiot w życiu chrześcijanina — reprezentuje siłę w przeciwieństwach
doczesnego życia, nadzieję na ostateczne zbawienie wszystkich chrześcijan wierzących w krzyż,
jest wskazaniem na przyszłość i właściwą podstawą teraźniejszości7.
Tego rodzaju interpretacja krzyża wpłynęła na wytworzenie w ściennym malarstwie Nubii
oryginalnego, nie znanego dotąd na innych obszarach przedstawienia8, łączącego w sobie dwa
motywy: 1) Wniebowstąpienie — Teofanię, ukazane za pomocą koptyjskiej formuły Maiestas
Domini i 2) Gloria Crucis9, przy czym w narożnikach krzyża umieszczone są Cztery Istoty Żywe,
ukazane zgodnie z opisem ich wyglądu w Apokalipsie10.
Oprócz tych monumentalnych przedstawień krzyża znane są także z terenów Nubii malowidła
ukazujące krzyże mniejszych rozmiarów i o uboższej ornamentyce, na przykład w Faras11, jak
również licznie reprezentowane są na malowidłach krzyże ręczne na krótkim i długim trzonku
5 Porównaj źródła w: Lexikon der christlichen Ikonographie. Rom-Freiburg-Basel-Wien 1970,
s. 562 i nn.
6 Wszystkie cytaty z Pisma Świętego towarzyszące malowidłom ściennym w Faras czy Dongoli pochodzą
z Ewangelii św. Jana, por.: Jakobielski, Bishopric, s. 57 i 132, oraz tenże, Dongola 1976. Etudes et
Travaux XI, Travaux du Centre d’Archeologie Mediterraneenne de 1’Academie Polonaise des Sciences, 22,
Warszawa 1979 (cyt. dalej: Et. Trav.), s. 229—244.
7 Zagadnienie to omówione jest szerzej w: E. D i n k 1 e r, Beobachtungen zur Ikonographie des Kreuzes
in der nubischen Kunst, [w:] Nubia. Recentes Recherches, Actes du Colloąue Nubiologiąue (red. K. Michałowski).
Warszawa 1975 (cyt. dalej jako: Nubia, Rec. Rech.), s. 22—30.
8 Przedstawienie to występujące w kilku wariantach znane jest z trzech miejscowości nubijskich: Faras,
Abdallah Nirąi oraz Tamit.
9 Por.:T. Dobrzeniecki, Maiestas Domini w zabytkach polskich i obcych z Polską związanych,
cz. II. Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie, XVIII, Warszawa 1974 (cyt. dalej jako: Dobrzeniecki,
MD II), s. 215—308.
10 Apokalipsa 4, 6—8. Wszystkie użyte tu cytaty z Pisma Świętego pochodzą z: Pisma Święte Starego i Nowego
Testamentu, Wydawnictwo Pallotinum, Poznań 1965.
11 Chodzi tutaj o krzyże malowane zazwyczaj pod freskami począwszy od tzw. stylu wielokolorowego (koniec
X — początek XI w.), por. np.: Michałowski, Malowidła, kat. nr: 25, 38, 46, 51, 55 oraz szkice krzyży por.
jw., kat. nr 63, a także tenże, Faras, Die Kathedrale aus dem Wiistensand. Ziirich 1967 (cyt. dalej jako: Die
Kathedrale), s. 93.
148
jaństwo w Nubii znajdowało się pod silnymi wpływami koptyjskimi, zarówno w zakresie sztuki,
jak też liturgii i doktryn teologicznych. Niemniej jednak teologia nubijska wytworzyła własne,
oryginalne pojęcia i interpretację pism kanonicznych.
Na bardzo podatne podłoże w chrześcijańskiej Nubii trafił, rozprzestrzeniający się prawdopo-
dobnie z kręgów syro-palestyńskich5, kult krzyża. W teologii nubijskiej istniała zawsze prze-
waga Ewangelii Jana w stosunku do Synoptyków6, co niewątpliwie jest podkreślane przez
doksologiczny charakter przedstawień krzyża. Dlatego też w Nubii krzyż odgrywa specjalną
rolę jako kultowy przedmiot w życiu chrześcijanina — reprezentuje siłę w przeciwieństwach
doczesnego życia, nadzieję na ostateczne zbawienie wszystkich chrześcijan wierzących w krzyż,
jest wskazaniem na przyszłość i właściwą podstawą teraźniejszości7.
Tego rodzaju interpretacja krzyża wpłynęła na wytworzenie w ściennym malarstwie Nubii
oryginalnego, nie znanego dotąd na innych obszarach przedstawienia8, łączącego w sobie dwa
motywy: 1) Wniebowstąpienie — Teofanię, ukazane za pomocą koptyjskiej formuły Maiestas
Domini i 2) Gloria Crucis9, przy czym w narożnikach krzyża umieszczone są Cztery Istoty Żywe,
ukazane zgodnie z opisem ich wyglądu w Apokalipsie10.
Oprócz tych monumentalnych przedstawień krzyża znane są także z terenów Nubii malowidła
ukazujące krzyże mniejszych rozmiarów i o uboższej ornamentyce, na przykład w Faras11, jak
również licznie reprezentowane są na malowidłach krzyże ręczne na krótkim i długim trzonku
5 Porównaj źródła w: Lexikon der christlichen Ikonographie. Rom-Freiburg-Basel-Wien 1970,
s. 562 i nn.
6 Wszystkie cytaty z Pisma Świętego towarzyszące malowidłom ściennym w Faras czy Dongoli pochodzą
z Ewangelii św. Jana, por.: Jakobielski, Bishopric, s. 57 i 132, oraz tenże, Dongola 1976. Etudes et
Travaux XI, Travaux du Centre d’Archeologie Mediterraneenne de 1’Academie Polonaise des Sciences, 22,
Warszawa 1979 (cyt. dalej: Et. Trav.), s. 229—244.
7 Zagadnienie to omówione jest szerzej w: E. D i n k 1 e r, Beobachtungen zur Ikonographie des Kreuzes
in der nubischen Kunst, [w:] Nubia. Recentes Recherches, Actes du Colloąue Nubiologiąue (red. K. Michałowski).
Warszawa 1975 (cyt. dalej jako: Nubia, Rec. Rech.), s. 22—30.
8 Przedstawienie to występujące w kilku wariantach znane jest z trzech miejscowości nubijskich: Faras,
Abdallah Nirąi oraz Tamit.
9 Por.:T. Dobrzeniecki, Maiestas Domini w zabytkach polskich i obcych z Polską związanych,
cz. II. Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie, XVIII, Warszawa 1974 (cyt. dalej jako: Dobrzeniecki,
MD II), s. 215—308.
10 Apokalipsa 4, 6—8. Wszystkie użyte tu cytaty z Pisma Świętego pochodzą z: Pisma Święte Starego i Nowego
Testamentu, Wydawnictwo Pallotinum, Poznań 1965.
11 Chodzi tutaj o krzyże malowane zazwyczaj pod freskami począwszy od tzw. stylu wielokolorowego (koniec
X — początek XI w.), por. np.: Michałowski, Malowidła, kat. nr: 25, 38, 46, 51, 55 oraz szkice krzyży por.
jw., kat. nr 63, a także tenże, Faras, Die Kathedrale aus dem Wiistensand. Ziirich 1967 (cyt. dalej jako: Die
Kathedrale), s. 93.
148