DOI issue:
Faras
DOI article:Dobrzeniecki, Tadeusz: Nubijska Maiestas Domini z katedry w Faras w Muzeum Narodowym w Warszawie [1]
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.19586#0270
I
Na otwartej księdze, trzymanej przez Chrystusa znajdują się dwie kolumny tekstu koptyjskiego
w dialekcie saidzkim, pisanego czarnym tuszem2. Kontur niektórych liter obwiedziony jest
czerwoną farbą (rubrum), dolne wersy obu kolumn uległy zniszczeniu (il. 4)3.
W zachowanym tekście pierwszej kolumny czytamy zdanie: Początek ewangelii Jezusa
Chrystusa Syna Bożego według słów Chrystusa... To zdanie nie należy do kanonicznego tekstu,
pełni tutaj funkcję tytułu, podobnego do autentycznego tytułu ewangelii św. Marka: Początek
ewangelii Jezusa Chrystusa Syna Bożego. W drugiej kolumnie zachował się pierwszy wers ewan-
gelii św. Jana ( = EJ): Na początku było Słowo a Słowo było u Boga i Bogiem było Słowo4.
Początkowy tekst ewangelii Jana obejmujący 18 wersów, nazywany powszechnie Prologiem,
nie jest tylko literackim wstępem, lecz nierozdzielelnie wiąże się z całym utworem jako wpro-
wadzenie w krąg jego zasadniczych zagadnień i zawiera podstawowe pojęcia i tematy, przewija-
jące się poprzez całą ewangelię: transcendencja osoby Chrystusa, życie, światło, ciemność, prawda,
boska chwała, świat. Dopiero w czasach nowożytnych wątpiono albo odrzucano całkowicie
jedność Prologu i jego związek z EJ5, Dzielono go na części w przeświadczeniu, że można wy-
odrębnić w nim wcześniej istniejące fragmenty i różne glosy. Wnioski, do których dochodziły
te analizy, są bardzo ważne i często wręcz sprzeczne. Jednak rozpatrzenie tych badań nie jest bez-
użyteczne czy bezprzedmiotowe w niniejszym artykule. Ujawniły one szczegółowe idee zawarte
w EJ, w których należy upatrywać także źródło treści ideowych teofanicznego przedstawienia
Chrystusa z katedry w Faras.
2 W środkowym Egipcie tekst EJ już ok. 125 r. był czytywany podczas nabożeństw. Fragmentem takiego
właśnie koptyjskiego tekstu jest Papirus Rylandsa 457 (= P52); Papyrus Ryl. Gk. 457. An Unpublished Fragment
of the Fourth Gospel in the John Rylands Library, ed. C.-H. Roberts. Manchester 1935; E. D. D ą b r o w s k i,
Glossy i odkrycia biblijne. Warszawa 1954, s. 93—95; fragment zawiera recto 3 wiersze rozdz. XVIII, 31—33
a verso dwa wiersze (37—38) tegoż rozdziału; s. 101 (doniosłość odkrycia papirusu): EJ rozpowszechniona była
w Egipcie na początku II w ... cieszyła się wielką powagą najprawdopodobniej na całym Wschodzie.
3 Jakobielski, jw., przyp. 1, s. 297—8: Inskrypcja nie zawiera opisu przedstawionej na fresku postaci
ale stanowi element ikonograficzny przedstawienia. Zwraca szczególną uwagę, że mimo iż wszystkie opisy fresków
tej grupy ( — malowidła z końca X w. i I poł. XI w.) wykonano po grecku, tu posłużono się językiem koptyjskim.
Dobór języka zatem musiał być podyktowany względami natury liturgicznej. Czy w napisaniu tekstu biblijnego
po koptyjsku (dialekt saidzki) nie należałoby upatrywać odzwierciedlenia praktyki religijnej monofizyckiego Koś-
cioła Nubii w końcu X w., gdzie saidzkie tłumaczenie Ewangelii stanowiłoby oficjalnie zaakceptowany tekst?
4 Jakobielski, jw., przyp. 1, s. 297—8 uwagi do tego napisu: Zakończenie pierwszej kolumny tekstu
prawdopodobnie zawierało: które powiedział Janowi a Jan je zapisał lub inny zwrot o podobnym znaczeniu.
W zakończeniu drugiej kolumny oczekiwaliśmy dalszego tekstu Ewangelii — Ono było na początku u Boga.
5 A. F e u i 11 e t, Le Prologue du Quatrieme Evangile. Etude de theologie johanniąue. Paris 1968, s. 179—
190: La prehistoire du Prologue. 1. Theories diverses.
266
Na otwartej księdze, trzymanej przez Chrystusa znajdują się dwie kolumny tekstu koptyjskiego
w dialekcie saidzkim, pisanego czarnym tuszem2. Kontur niektórych liter obwiedziony jest
czerwoną farbą (rubrum), dolne wersy obu kolumn uległy zniszczeniu (il. 4)3.
W zachowanym tekście pierwszej kolumny czytamy zdanie: Początek ewangelii Jezusa
Chrystusa Syna Bożego według słów Chrystusa... To zdanie nie należy do kanonicznego tekstu,
pełni tutaj funkcję tytułu, podobnego do autentycznego tytułu ewangelii św. Marka: Początek
ewangelii Jezusa Chrystusa Syna Bożego. W drugiej kolumnie zachował się pierwszy wers ewan-
gelii św. Jana ( = EJ): Na początku było Słowo a Słowo było u Boga i Bogiem było Słowo4.
Początkowy tekst ewangelii Jana obejmujący 18 wersów, nazywany powszechnie Prologiem,
nie jest tylko literackim wstępem, lecz nierozdzielelnie wiąże się z całym utworem jako wpro-
wadzenie w krąg jego zasadniczych zagadnień i zawiera podstawowe pojęcia i tematy, przewija-
jące się poprzez całą ewangelię: transcendencja osoby Chrystusa, życie, światło, ciemność, prawda,
boska chwała, świat. Dopiero w czasach nowożytnych wątpiono albo odrzucano całkowicie
jedność Prologu i jego związek z EJ5, Dzielono go na części w przeświadczeniu, że można wy-
odrębnić w nim wcześniej istniejące fragmenty i różne glosy. Wnioski, do których dochodziły
te analizy, są bardzo ważne i często wręcz sprzeczne. Jednak rozpatrzenie tych badań nie jest bez-
użyteczne czy bezprzedmiotowe w niniejszym artykule. Ujawniły one szczegółowe idee zawarte
w EJ, w których należy upatrywać także źródło treści ideowych teofanicznego przedstawienia
Chrystusa z katedry w Faras.
2 W środkowym Egipcie tekst EJ już ok. 125 r. był czytywany podczas nabożeństw. Fragmentem takiego
właśnie koptyjskiego tekstu jest Papirus Rylandsa 457 (= P52); Papyrus Ryl. Gk. 457. An Unpublished Fragment
of the Fourth Gospel in the John Rylands Library, ed. C.-H. Roberts. Manchester 1935; E. D. D ą b r o w s k i,
Glossy i odkrycia biblijne. Warszawa 1954, s. 93—95; fragment zawiera recto 3 wiersze rozdz. XVIII, 31—33
a verso dwa wiersze (37—38) tegoż rozdziału; s. 101 (doniosłość odkrycia papirusu): EJ rozpowszechniona była
w Egipcie na początku II w ... cieszyła się wielką powagą najprawdopodobniej na całym Wschodzie.
3 Jakobielski, jw., przyp. 1, s. 297—8: Inskrypcja nie zawiera opisu przedstawionej na fresku postaci
ale stanowi element ikonograficzny przedstawienia. Zwraca szczególną uwagę, że mimo iż wszystkie opisy fresków
tej grupy ( — malowidła z końca X w. i I poł. XI w.) wykonano po grecku, tu posłużono się językiem koptyjskim.
Dobór języka zatem musiał być podyktowany względami natury liturgicznej. Czy w napisaniu tekstu biblijnego
po koptyjsku (dialekt saidzki) nie należałoby upatrywać odzwierciedlenia praktyki religijnej monofizyckiego Koś-
cioła Nubii w końcu X w., gdzie saidzkie tłumaczenie Ewangelii stanowiłoby oficjalnie zaakceptowany tekst?
4 Jakobielski, jw., przyp. 1, s. 297—8 uwagi do tego napisu: Zakończenie pierwszej kolumny tekstu
prawdopodobnie zawierało: które powiedział Janowi a Jan je zapisał lub inny zwrot o podobnym znaczeniu.
W zakończeniu drugiej kolumny oczekiwaliśmy dalszego tekstu Ewangelii — Ono było na początku u Boga.
5 A. F e u i 11 e t, Le Prologue du Quatrieme Evangile. Etude de theologie johanniąue. Paris 1968, s. 179—
190: La prehistoire du Prologue. 1. Theories diverses.
266