Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (24.1980)

personelu muzealnego ratuje zbiory sztuki z Zamku Warszawskiego w czasie pożaru, m. innymi
obrazy Canaletta. Organizuje obronę przeciwpożarową w Muzeum, wybuchające pożary gmachu
zostają ugaszone w zarodku. Zbiera zagrożone na terenie miasta zbiory publiczne i prywatne
i chroni je w gmachu muzealnym. Opiekę tę kontynuuje przez cały czas okupacji, nie tracąc
odwagi ani roztropności w najtrudniejszych i najkłopotliwszych momentach. Gestapo grasuje
w Muzeum od października 1939 r. Ich przedstawiciel Teobald Deisel przez szereg miesięcy nie
opuszcza muzeum. Hitlerowcy rabują zbiory numizmatyczne, masonica, judaica. Deisel szykuje
transport sztuki zdobniczej i wywozi do Krakowa, na Wawel, do wglądu dla komisji przy guber-
natorze Franku. Z tego duża część nie powraca, pozostawiona przez gubernatora Franka do
dekoracji pałacu w Krzeszowicach, gdzie ma letnią rezydencję. Te rzeczy ulegają zniszczeniu
w momencie wyzwolenia. Joseph Muhlmann, generalny dyspozytor od konfiskaty zbiorów,
wywozi z muzeum kilkadziesiąt gobelinów jeszcze w 1939 r., najprzód do konserwacji do Gobelin-
manufaktur w Wiedniu, a potem dalej na zachód i północ (nie powróciły). Ale zarazem w nieco
późniejszym czasie dochodzą różne zbiory, przekazywane przez hitlerowców do naszego muzeum
z tytułu, że jest miejskie, a nie państwowe. Tak m. in. przeszły pod naszą opiekę zbiory Muzeum
Wojska, część zbiorów gołuchowskich, ukrytych w Warszawie i skonfiskowanych przez hitle-
rowców. Te ostatnie zbiory były niezwykle starannie konserwowane w Muzeum przez konser-
watora Józefa Greina i jego pomocników. Ucierpiały sporo, zamurowane przez dwa lata
w piwnicy. Część ich, po konserwacji, wydziera z naszego muzeum hitlerowski historyk sztuki
Dagobert Frey i przewozi je do Wrocławia.

Pomimo wszystkich trudności i stopniowych akcji ekspropriacyjnych ze strony okupanta
w muzeum, z różnych tytułów, zostaje zgromadzonych około 100 kolekcji ze zbiorów publicznych
i prywatnych, którymi trzeba się opiekować nie tylko w znaczeniu konserwatorskim, ale również
robić ich dokładną inwentaryzację. W tych pracach biorą udział: późniejszy kustosz mgr Jan
Morawiński, mgr Maria Friedel (późniejsza p. Bogucka), dr Stefan Kozakiewicz, Zygmunt
Miechowski, Maria Zenowicz (późniejsza p. Brandysowa), ja przeważnie w zakresie sztuki
zdobniczej. Sporządziłem m. in. na żądanie władz okupacyjnych pełny inwentarz wyposażenia
pałacu Blanka, który dochował się do dziś, jako dokument tego, co niegdyś było. W pracach
inwentaryzacyjnych biorą udział także osoby dochodzące z miasta, jak prof. Michał Walicki,
prof. Zygmunt Batowski i inni.

Przez cały czas okupacji hitlerowskiej w latach 1939—1944 w Muzeum Narodowym w War-
szawie włożony został wielki wysiłek w konserwację wszystkich ważniejszych obiektów zabytko-
wych, pozostających w gestii instytucji. Tę olbrzymią pracę wykonywali przeważnie nasi kon-
serwatorzy —- w dziedzinie malarstwa Bohdan Marconi, Stanisław Pawłowski oraz (powołany
specjalnie do obrazów Canaletta z Zamku) Marian Słonecki z Wilna, późniejszy konser-
wator malarstwa i rzeźby na Wawelu; w dziedzinie rzeźby i rzemiosła, pod kierownictwem
Józefa Greina, jego pomocnik techniczny Leon Jakoniuk, Jan Piech oraz stolarz Stanisław
Dudek.

386