DOI Heft:
Sztuka nowożytna
DOI Artikel:Jaroszewski, Tadeusz Stefan: Materiały do dziejów pałacu Potockich w Tulczynie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19629#0314
M. T. Katernoga w książeczce „Architekturna pam'jatka turista po Ukraini" wydanej w roku
19655. W posiadaniu p. Romana Aftanazego we Wrocławiu, wybitnego znawcy architektury
rezydencjonalnej na kresach dawnej Rzeczypospolitej, znajdują się ponadto współczesne zdjęcia
pałacu od frontu i od ogrodu6. Przekazów ikonograficznych zatem nie brak (il. A—5).
„Jakże wspaniały jest ten tulczyński pałac z olbrzymimi pawilonami po bokach, z którymi
go oranżerie w półkole stawione łączą..." pisał Aleksander Przezdziecki w swej znanej książce
„Podole, Wołyń, Ukraina" wydanej w roku 18417. Zachwyt jego nie był odosobniony. O Tul-
czynie z podziwem pisali m.in. Adam Naruszewicz8, Kazimierz Broel-Plater9, Jan Duklan Ochoc-
ki10, Julian Ursyn Niemcewicz11, Juliusz Słowacki12, Zygmunt Szczęsny Feliński13, Józef Ignacy
Kraszewski14, Stanisław Krzyżanowski15, Franciszek Maksymilian Sobieszczański16 i Dr An-
toni J. (Rolle)17. Jednych fascynował pałac i mieszczące się w nim dzieła sztuki, innych fatalizm
postaci fundatora, jednego z głównych winowajców upadku 1 Rzeczypospolitej, jeszcze innych
wspomnienie jego trzeciej żony, słynnej z piękności Greczynki Zofii Glavani, I voto Wittowej.
Franciszek Maksymilian Sobieszczański uznał pałac tulczyński za tak ważny pomnik architek-
tury okresu panowania Stanisława Augusta, że zamieścił jego opis w „Wiadomościach histo-
rycznych o sztukach pięknych w dawnej Polsce". Pomimo tylu przekazów siedziba Pilawitów
pozostała do dziś budowlą prawie nieznaną.
s M. T. Katernoga, Architekturna pam'jatka turista po Ukraini. kniga 1, Kijew 1965, s. 195.
6 Panu Romanowi Aftanazemu dziękuję serdecznie w tym miejscu za pomoc okazaną mi przy pisaniu niniej-
szego artykułu i wypożyczenie negatywów fotograficznych.
7 A. Przezdziecki, Podole, Wołyń, Ukraina, obrazy miejsc i czasów, t. 2, Wilno 1841, s. 96.
8 A. Naruszewicz, Diariusz podróży Stanisława Augusta króla na Ukrainę w roku 1787. Warszawa
1805, s. 303—307.
9 J. I. Kraszewski, Podróż króla Stanisława Augusta do Kaniowa w r. 1787 podług listów Kazimierza
Konstantego hrabiego de Bról Platera starosty inflanckiego opisana przez ... Wilno 1860, s. 295—297.
10 J. D. Ochocki, Pamiętnik, t. 1, Warszawa b.r., s. 32—33, 113—115.
11 J. U. Niemcewicz, Podróże historyczne po ziemiach polskich od 1811 do 1828 roku. Petersburg
1859, s. 265—266; tenże, Pamiętniki czasów moich. t. 1, Warszawa 1957, s. 132—133.
12 J. Słowacki. Fragmenty pamiętnika (1817—1832), Dzieła, t. 11, Wrocław 1952, s. 157.
13 Z. S. Feliński, Pamiętniki... arcybiskupa warszawskiego, t. 1—2, Kraków 1897; wyd. II, t. 1—2,
Lwów 1912; korzystałem z przedruku fragmentów w książce A. Czartkowskiego, Pan na Tulczynie,
wspomnienia o Stanisławie Szczęsnym Potockim, jego rodzinie i dworze. Lwów—Poznań b.r., fragment dotyczący
Tulczyna na s. 136—146.
14 J. I. Kraszewski, Wspomnienia Odessy, Jedyssanu i Budzaku, dziennik przejażdżki w roku 1843
od 22 czerwca do П września, t. 1, Wilno 1845, s. 73—83.
15 S. Krzyżanowski, Tulczyn. Kraków 1862.
16 F. M. Sobieszczański, Wiadomości historyczne o sztukach pięknych w dawnej Polsce zawiera-
jące opis dziejów i zabytków budownictwa, rzeźby, snycerstwa, malarstwa i rytownictwa, z krótką wzmianką o ży-
ciu i dziełach znakomitszych artystów krajowych lub w Polsce zamieszkałych, t. 2, Warszawa 1849, s. 199.
17 Dr Antoni J. (Rolle), Dwór tulczyński, Wybór pism. t. 2, Kraków 1966, s. 108—137.
310
19655. W posiadaniu p. Romana Aftanazego we Wrocławiu, wybitnego znawcy architektury
rezydencjonalnej na kresach dawnej Rzeczypospolitej, znajdują się ponadto współczesne zdjęcia
pałacu od frontu i od ogrodu6. Przekazów ikonograficznych zatem nie brak (il. A—5).
„Jakże wspaniały jest ten tulczyński pałac z olbrzymimi pawilonami po bokach, z którymi
go oranżerie w półkole stawione łączą..." pisał Aleksander Przezdziecki w swej znanej książce
„Podole, Wołyń, Ukraina" wydanej w roku 18417. Zachwyt jego nie był odosobniony. O Tul-
czynie z podziwem pisali m.in. Adam Naruszewicz8, Kazimierz Broel-Plater9, Jan Duklan Ochoc-
ki10, Julian Ursyn Niemcewicz11, Juliusz Słowacki12, Zygmunt Szczęsny Feliński13, Józef Ignacy
Kraszewski14, Stanisław Krzyżanowski15, Franciszek Maksymilian Sobieszczański16 i Dr An-
toni J. (Rolle)17. Jednych fascynował pałac i mieszczące się w nim dzieła sztuki, innych fatalizm
postaci fundatora, jednego z głównych winowajców upadku 1 Rzeczypospolitej, jeszcze innych
wspomnienie jego trzeciej żony, słynnej z piękności Greczynki Zofii Glavani, I voto Wittowej.
Franciszek Maksymilian Sobieszczański uznał pałac tulczyński za tak ważny pomnik architek-
tury okresu panowania Stanisława Augusta, że zamieścił jego opis w „Wiadomościach histo-
rycznych o sztukach pięknych w dawnej Polsce". Pomimo tylu przekazów siedziba Pilawitów
pozostała do dziś budowlą prawie nieznaną.
s M. T. Katernoga, Architekturna pam'jatka turista po Ukraini. kniga 1, Kijew 1965, s. 195.
6 Panu Romanowi Aftanazemu dziękuję serdecznie w tym miejscu za pomoc okazaną mi przy pisaniu niniej-
szego artykułu i wypożyczenie negatywów fotograficznych.
7 A. Przezdziecki, Podole, Wołyń, Ukraina, obrazy miejsc i czasów, t. 2, Wilno 1841, s. 96.
8 A. Naruszewicz, Diariusz podróży Stanisława Augusta króla na Ukrainę w roku 1787. Warszawa
1805, s. 303—307.
9 J. I. Kraszewski, Podróż króla Stanisława Augusta do Kaniowa w r. 1787 podług listów Kazimierza
Konstantego hrabiego de Bról Platera starosty inflanckiego opisana przez ... Wilno 1860, s. 295—297.
10 J. D. Ochocki, Pamiętnik, t. 1, Warszawa b.r., s. 32—33, 113—115.
11 J. U. Niemcewicz, Podróże historyczne po ziemiach polskich od 1811 do 1828 roku. Petersburg
1859, s. 265—266; tenże, Pamiętniki czasów moich. t. 1, Warszawa 1957, s. 132—133.
12 J. Słowacki. Fragmenty pamiętnika (1817—1832), Dzieła, t. 11, Wrocław 1952, s. 157.
13 Z. S. Feliński, Pamiętniki... arcybiskupa warszawskiego, t. 1—2, Kraków 1897; wyd. II, t. 1—2,
Lwów 1912; korzystałem z przedruku fragmentów w książce A. Czartkowskiego, Pan na Tulczynie,
wspomnienia o Stanisławie Szczęsnym Potockim, jego rodzinie i dworze. Lwów—Poznań b.r., fragment dotyczący
Tulczyna na s. 136—146.
14 J. I. Kraszewski, Wspomnienia Odessy, Jedyssanu i Budzaku, dziennik przejażdżki w roku 1843
od 22 czerwca do П września, t. 1, Wilno 1845, s. 73—83.
15 S. Krzyżanowski, Tulczyn. Kraków 1862.
16 F. M. Sobieszczański, Wiadomości historyczne o sztukach pięknych w dawnej Polsce zawiera-
jące opis dziejów i zabytków budownictwa, rzeźby, snycerstwa, malarstwa i rytownictwa, z krótką wzmianką o ży-
ciu i dziełach znakomitszych artystów krajowych lub w Polsce zamieszkałych, t. 2, Warszawa 1849, s. 199.
17 Dr Antoni J. (Rolle), Dwór tulczyński, Wybór pism. t. 2, Kraków 1966, s. 108—137.
310