DOI Artikel:
Bobrowska, Irena: Tryptyk ze sceną ś. Rodziny w zbiorach Domu Matejki: Z dziejów malastwa polskiego w okresie wczesnego Odrodzenia
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.21218#0052
szczańskiej sztuki w okresie przełomu, mniej przywiązany do efektów dra-
matycznych i heroizacji, a więcej do efektów ściszonych i intymnych, odegrał
ważną rolę w historycznym procesie przemian, jakie zaszły w dziedzinie ide-
ologicznej nadbudowy w. XVI, a w jej ramach w dziedzinie sztuk plastycz-
nych, m. in. malarstwa.
Celem tej pracy będzie częściowa przynajmniej rekonstrukcja wspomnia-
nego warsztatu, jego satelitów oraz odtworzenie zasięgu jego wpływów. Żeby
jednak ten cel osiągnąć, trzeba naprzód zająć się opisem i analizą krakowskiego
tryptyku, stanowiącego dla nas tzw. punkt wyjścia 3).
Opis zabytku. Tryptyk składa się z części środkowej i dwóch bocznych
skrzydeł. Malowany jest temperą na drzewie lipowym i podkładzie kredowym.
Wymiary całości zamkniętej wraz z ramami wynoszą 130 X 105 cm, obraz
środkowy bez ram 116,5 X 92 cm, skrzydła bez ram 118 X 41 cm. Całość
ujęta jest w ramy o prostym profilu, współczesne obrazom, od strony we-
wnętrznej złocone i ryte w motyw splecionej gałązki cierniowej, z obramie-
niem czerwonocynobrowym. Brakuje predelli i zwieńczenia, które niegdyś
musiały istnieć.
Obraz środkowy tryptyku przedstawia tzw. Dużą Rodzinę N. P. Marii
(ryc. 30). Centrum zajmuje grupa M. Boskiej ze ś. Anną i Dzieciątkiem, sto-
jącym na kolanach Madonny i sięgającym ku rękom ś. Anny. Tłem grupy
środkowej jest rodzaj lawy czy tronu, poza którym stoi sześciu mężów świę-
tych niewiast (w tym trzech ś. Anny, mianowicie Joachim, Kleofas, Salomas),
ujętych mniej więcej do pólpostaci; po lewej za Matką Boską także ś. Józef.
Po bokach, w połowie wysokości obrazu dwie niewiasty w białych Zawojach
na głowach — Maria Salome i Maria Jakubowa zwracają się ku centrum
kompozycji trzymając na kolanach niemowlęta; przy kolanach każdej z nich
stoją święci młodzieńcy, a u dołu dwoje dzieci, ujętych do półfigury. Wszystkie
te postacie można określić konkretnymi imionami w oparciu o apokryfy lub
gotowe opracowania, zwłaszcza o wyczerpujące studium Bedy Kleinschmidta,
poświęcone kultowi ś. Anny i jej ikonografii4).
W całej kompozycji tej dużej grupy uderza symetria i rytmiczność układu,
jej dośrodkowość i zwartość uwydatnia ujęcie całości w figurę rombową, co
jednak bynajmniej nie przekreśla wrażenia swobody układu (ryc. 40). Tło
obrazu jest w górnej części złocone, ryte w dość swobodny ornament z wici
roślinnej.
Na lewym (od widza) skrzydle, po stronie wewnętrznej (ryc. 31) u góry
wyobrażony jest ś. Stanisław wskrzeszający Piotrowina, u dołu ś. Maria
Magdalena; na prawym — ś. Augustyn, trzymający w ręku serce przebite
strzałą, poniżej ś. Katarzyna z mieczem w dłoni i fragmentem koła u nóg.
Tłem postaci świętych, stojących na ziemi jest rodzaj parapetu, poza którym
3) Uwagi wstępne pochodzą od Redakcji (T. D.).
4) P. Beda Kleinschmidt, Die helige Anna, ihre Verehrung in Geschichte, Kunst und
Volkstum, Dusseldorf 1930,
46
matycznych i heroizacji, a więcej do efektów ściszonych i intymnych, odegrał
ważną rolę w historycznym procesie przemian, jakie zaszły w dziedzinie ide-
ologicznej nadbudowy w. XVI, a w jej ramach w dziedzinie sztuk plastycz-
nych, m. in. malarstwa.
Celem tej pracy będzie częściowa przynajmniej rekonstrukcja wspomnia-
nego warsztatu, jego satelitów oraz odtworzenie zasięgu jego wpływów. Żeby
jednak ten cel osiągnąć, trzeba naprzód zająć się opisem i analizą krakowskiego
tryptyku, stanowiącego dla nas tzw. punkt wyjścia 3).
Opis zabytku. Tryptyk składa się z części środkowej i dwóch bocznych
skrzydeł. Malowany jest temperą na drzewie lipowym i podkładzie kredowym.
Wymiary całości zamkniętej wraz z ramami wynoszą 130 X 105 cm, obraz
środkowy bez ram 116,5 X 92 cm, skrzydła bez ram 118 X 41 cm. Całość
ujęta jest w ramy o prostym profilu, współczesne obrazom, od strony we-
wnętrznej złocone i ryte w motyw splecionej gałązki cierniowej, z obramie-
niem czerwonocynobrowym. Brakuje predelli i zwieńczenia, które niegdyś
musiały istnieć.
Obraz środkowy tryptyku przedstawia tzw. Dużą Rodzinę N. P. Marii
(ryc. 30). Centrum zajmuje grupa M. Boskiej ze ś. Anną i Dzieciątkiem, sto-
jącym na kolanach Madonny i sięgającym ku rękom ś. Anny. Tłem grupy
środkowej jest rodzaj lawy czy tronu, poza którym stoi sześciu mężów świę-
tych niewiast (w tym trzech ś. Anny, mianowicie Joachim, Kleofas, Salomas),
ujętych mniej więcej do pólpostaci; po lewej za Matką Boską także ś. Józef.
Po bokach, w połowie wysokości obrazu dwie niewiasty w białych Zawojach
na głowach — Maria Salome i Maria Jakubowa zwracają się ku centrum
kompozycji trzymając na kolanach niemowlęta; przy kolanach każdej z nich
stoją święci młodzieńcy, a u dołu dwoje dzieci, ujętych do półfigury. Wszystkie
te postacie można określić konkretnymi imionami w oparciu o apokryfy lub
gotowe opracowania, zwłaszcza o wyczerpujące studium Bedy Kleinschmidta,
poświęcone kultowi ś. Anny i jej ikonografii4).
W całej kompozycji tej dużej grupy uderza symetria i rytmiczność układu,
jej dośrodkowość i zwartość uwydatnia ujęcie całości w figurę rombową, co
jednak bynajmniej nie przekreśla wrażenia swobody układu (ryc. 40). Tło
obrazu jest w górnej części złocone, ryte w dość swobodny ornament z wici
roślinnej.
Na lewym (od widza) skrzydle, po stronie wewnętrznej (ryc. 31) u góry
wyobrażony jest ś. Stanisław wskrzeszający Piotrowina, u dołu ś. Maria
Magdalena; na prawym — ś. Augustyn, trzymający w ręku serce przebite
strzałą, poniżej ś. Katarzyna z mieczem w dłoni i fragmentem koła u nóg.
Tłem postaci świętych, stojących na ziemi jest rodzaj parapetu, poza którym
3) Uwagi wstępne pochodzą od Redakcji (T. D.).
4) P. Beda Kleinschmidt, Die helige Anna, ihre Verehrung in Geschichte, Kunst und
Volkstum, Dusseldorf 1930,
46