DOI Artikel:
Nelken, Halina: Obraz Wacława z Oswięcimia z r. 1599
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.21218#0102
T. Nieczuja-Ziemięcki przypisywał te kontrasty treściowo-formałne zam-
knięciu artysty „w murach klasztornych, zdała od całego ruchu nietylko arty-
stycznego, ale od prądów cywilizacyjnych, jakkolwiek burzliwych, wieku“ * 34).
Sąd ten nie wydaje się słusznym z uwagi na fakt, że klasztor znajdował się
w centrum kulturalnym Polski, jakim był Kraków, a dominikanie posiadali
wybitne znaczenie w państwie, chociażby ze względu na czołową działalność
w trybunale inkwizycyjnym 35). Zakon liczył w swoich szeregach wielu wy-
kształconych ludzi, zajmujących niejednokrotnie wysokie stanowiska na dwo-
rze królewskim 36). A zatem klasztor nie tylko nie był odcięty od świata, ale
brał czynny udział w życiu politycznym i kulturalnym. Udział ten wzmógł
się jeszcze w okresie kontrreformacji, której ideologia znalazła swoisty wyraz
w omawianym obrazie, zarówno w jego treści, jak i formie. Kontrreformacja
w pełni doceniała społeczną funkcję sztuki, jak świadczy o tym kazanie F. Bir-
kowskiego 37) „O świętych obrazach, iako maią być szanowane^, w którym
kolejno wylicza: ,,...Co pismo czytaiącym, to prostaczkom patrzaiącym daie
malowanie... y ta reprezentacya żywa, wiecey go drugdzy uczy y wzrusza,
a niż słowa kaznodziejskie... (malowanie) między innymi pożytkami ma y te,
iż iest hamulcem na myśli naszey tam i sam lataiące, których ukrócić pobożny
obraz prędko może... Z przeciwney strony obrazy wszeteczne, iad y po-
wietrze poszczaią przez oczy do dusze.38).
Temat omawianego obrazu związany był niewątpliwie z ideologią kontr-
reformacji. Cóż mogło być bardziej aktualnego w okresie wojen religijnych,
jak męczeństwo św. Piotra z Werony? Celom dydaktycznym służył zresztą
nie tylko sam temat, ale również sposób jego ujęcia. Męczennicy zostali przed-
stawieni z uwzględnieniem najbardziej pozytywnych cech ludzkich, rozum-
tora“ nie pozwala na wnikliwą analizę faktury malarskiej. Jednak podobieństwo kompo-
zycji obrazu i traktowanie szat mogą świadczyć o słuszności spostrzeżenia Łuszczkiewicza;
potwierdza to również fakt, że obraz ten został darowany do kościoła w Odrowążu przez
krakowski klasztor dominikanów w r. 1644. Podobieństwo kościoła przedstawionego przez
malarza do fasady kościoła dominikanów w Krakowie, oraz młyn wodny, który znajdował się
w obrębie murów klasztornych (L. Lepszy i St. Tomkowicz, op. cit., str. 2) przemawiają za
powstaniem obrazu w tymże klasztorze. Z porównania obydwu obrazów wynika, że wizja ś.
Jacka — jeżeliby istotnie jej autorem był Wacław z Oświęcimia — musiała powstać wcześniej,
zapewne ok. r. 1594 (rok kanonizacji ś. Jacka), gdyż „Męczeństwo dominikanów1' wyka-
zuje większą dojrzałość artystyczną.
34) T. Nieczuja-Ziemięcki, j. w.
35) Spis polskich inkwizytorów podaje S. Barącz, op. cit., t. II, str. 256.
36) Należał do nich np. Melchior z Mościsk (spowiednik Zygmunta Augusta, który de-
cydował o zezwoleniu królewskim na druk dzieł pisarzy współczesnych), Abraham Bzowski,
czy Fabian Birkowski — S. Barącz, op. cit., t. II, str. 16, 94, 113.
3T) Fabian Birkowski, profesor teologii, słynny kaznodzieja, następca Piotra Skargi na
dworze królewskim, przeor klasztoru dominikanów w Krakowie — S. Barącz, op. cit., t. II,
str. 94—108.
38) F. Birkowski — Głos krwie ...przy tym o św. obrazach, iako maią bydź szanowane,
Kraków, 1629, str. 72—5.
96
knięciu artysty „w murach klasztornych, zdała od całego ruchu nietylko arty-
stycznego, ale od prądów cywilizacyjnych, jakkolwiek burzliwych, wieku“ * 34).
Sąd ten nie wydaje się słusznym z uwagi na fakt, że klasztor znajdował się
w centrum kulturalnym Polski, jakim był Kraków, a dominikanie posiadali
wybitne znaczenie w państwie, chociażby ze względu na czołową działalność
w trybunale inkwizycyjnym 35). Zakon liczył w swoich szeregach wielu wy-
kształconych ludzi, zajmujących niejednokrotnie wysokie stanowiska na dwo-
rze królewskim 36). A zatem klasztor nie tylko nie był odcięty od świata, ale
brał czynny udział w życiu politycznym i kulturalnym. Udział ten wzmógł
się jeszcze w okresie kontrreformacji, której ideologia znalazła swoisty wyraz
w omawianym obrazie, zarówno w jego treści, jak i formie. Kontrreformacja
w pełni doceniała społeczną funkcję sztuki, jak świadczy o tym kazanie F. Bir-
kowskiego 37) „O świętych obrazach, iako maią być szanowane^, w którym
kolejno wylicza: ,,...Co pismo czytaiącym, to prostaczkom patrzaiącym daie
malowanie... y ta reprezentacya żywa, wiecey go drugdzy uczy y wzrusza,
a niż słowa kaznodziejskie... (malowanie) między innymi pożytkami ma y te,
iż iest hamulcem na myśli naszey tam i sam lataiące, których ukrócić pobożny
obraz prędko może... Z przeciwney strony obrazy wszeteczne, iad y po-
wietrze poszczaią przez oczy do dusze.38).
Temat omawianego obrazu związany był niewątpliwie z ideologią kontr-
reformacji. Cóż mogło być bardziej aktualnego w okresie wojen religijnych,
jak męczeństwo św. Piotra z Werony? Celom dydaktycznym służył zresztą
nie tylko sam temat, ale również sposób jego ujęcia. Męczennicy zostali przed-
stawieni z uwzględnieniem najbardziej pozytywnych cech ludzkich, rozum-
tora“ nie pozwala na wnikliwą analizę faktury malarskiej. Jednak podobieństwo kompo-
zycji obrazu i traktowanie szat mogą świadczyć o słuszności spostrzeżenia Łuszczkiewicza;
potwierdza to również fakt, że obraz ten został darowany do kościoła w Odrowążu przez
krakowski klasztor dominikanów w r. 1644. Podobieństwo kościoła przedstawionego przez
malarza do fasady kościoła dominikanów w Krakowie, oraz młyn wodny, który znajdował się
w obrębie murów klasztornych (L. Lepszy i St. Tomkowicz, op. cit., str. 2) przemawiają za
powstaniem obrazu w tymże klasztorze. Z porównania obydwu obrazów wynika, że wizja ś.
Jacka — jeżeliby istotnie jej autorem był Wacław z Oświęcimia — musiała powstać wcześniej,
zapewne ok. r. 1594 (rok kanonizacji ś. Jacka), gdyż „Męczeństwo dominikanów1' wyka-
zuje większą dojrzałość artystyczną.
34) T. Nieczuja-Ziemięcki, j. w.
35) Spis polskich inkwizytorów podaje S. Barącz, op. cit., t. II, str. 256.
36) Należał do nich np. Melchior z Mościsk (spowiednik Zygmunta Augusta, który de-
cydował o zezwoleniu królewskim na druk dzieł pisarzy współczesnych), Abraham Bzowski,
czy Fabian Birkowski — S. Barącz, op. cit., t. II, str. 16, 94, 113.
3T) Fabian Birkowski, profesor teologii, słynny kaznodzieja, następca Piotra Skargi na
dworze królewskim, przeor klasztoru dominikanów w Krakowie — S. Barącz, op. cit., t. II,
str. 94—108.
38) F. Birkowski — Głos krwie ...przy tym o św. obrazach, iako maią bydź szanowane,
Kraków, 1629, str. 72—5.
96