Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (12.1979)

30

tów z drugiej połowy XVII i pierwszej połowy XVIII
wieku obejmuje czterdzieści sześć zabytków, w tym
dziewiętnaście popiersi pełnoplastycznych i cztery
wykonane w rzeźbie półpełnej, sześć płaskorzeźbio-
nych popiersi w tondzie, dziesięć pełnoplastycznych
figur portretowych przedstawionych w pozycji sto-
jącej, dwie leżące na sarkofagach i jedną w postaci
oranta, ponadto cztery sceny płaskorzeźbione, w któ-
rych występuje postać portretowana. W czasie ostat-
nich działań wojennych zniszczone zostały: popiersie
portretowe Fryderyka Vicciusa wykonane w stiuku
w 1688 r., które znajdowało się w refektarzu dawnego
klasztoru bernardynów we Wrocławiu3, popiersie
Wenzela von Hund w Rusku z 1702 r. i Floriana
von Thielen w Krotoszycach z 1709 r. — oba w okoli-
cach Legnicy4, popiersie Mikołaja Burghausa w koś-
ciele parafialnym w Stolcu koło Ząbkowic5, dwa
popiersia Zedlitzów w Zielenicach koło Strzelina6
oraz popiersie Leonarda Tschirsky'ego, radcy książąt
legnicko-brzesko-wołowskich i namiestnika miasta
Oławy w jego epitafium w kościele j>oewangelickim
w Miechowicach Oławskich, wykonane w 1721 r.7.
Największą stratą dla sztuki śląskiej było zniszczenie
popiersia Oktawiusza Pestaluzzi w epitafium rzęz-
ił. STAN
Archiwalia dotyczące rzeźbionego portretu na
Śląsku przedstawiają się więcej niż skromnie. Do
wyjątków należą takie przekazy, jak notatki odno-
szące się do najwybitniejszej rzeźby portretowej
z drugiej połowy XVII wieku — popiersia kardy-
nała Fryderyka heskiego, zachowane w aktach
budowy kaplicy Św. Elżbiety w katedrze wrocław-
skiej. Jako autor tego popiersia wymieniony jest
Cavałiero Bernini. Znana jest także treść pokwitowań
za wykonanie epitafiów z portretami rzeźbionymi:
Kaspra Adama Arzata i Oktawiusza Pestaluzzi
w kościele Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu.
Wymieniony jest w nich autor, Maciej Rauchmiller,
dokładna data wypłaty honorarium i jego wysokość.
Treść innych notatek archiwalnych, na przykład
dotyczących rzeźby portretowej Melchiora Hatzfelda
w jego nagrobku w kościele parafialnym w Prusicach,
znana jest już tylko pośrednio dzięki istniejącym
opracowaniom.

3 L. Burgemeister, Die Kunstdenkmdler der Stadt Breslau,
II, Breslau 1933, s. 187.
4 H. Lutsch, Verzeichnis der Kunstdenkmaler der Piwinz
Schlesien, Breslau, II, 1889, s. 484, III, 1891, s. 264.
3 Lutsch, op. cit., II, s. 131.
e Lutsch, op. cit., II, s. 654.
7 Lutsch, op. cit., II, s. 377.

bionym w 3 679 r. przez Macieja Rauchmillera w koś-
ciele św. Marii Magdaleny we Wrocławiu8. Popiersie
to należało do najlepszych osiągnięć rzeźby śląskiej
drugiej połowy XVII wieku w zakresie portretu.
W pracy mojej uwzględnione zostały portrety
wykonane zarówno na podstawie bezpośredniej obser-
wacji modela, jak i w oparciu o źródła ikonogra-
ficzne. Pominięto natomiast portrety fikcyjne, przed-
stawiające postacie historyczne, na przykład wizerunki
dawno zmarłych książąt i antenatów rodzinnych,
bardzo popularne w okresie baroku. Nie uwzględ-
niono także rzeźb, w których pod postacią róż-
nych alegorii i personifikacji, a także figur świętych,
przedstawiano osoby z najbliższego otoczenia artysty.
Brak materiału porównawczego i źródeł uniemożli-
wia identyfikację poszczególnych osób i stwierdzenie,
czy istotnie rzeźba stanowi portret konkretnej osoby,
czy jedynie wizję rzeźbiarza.
Studium to nie rości sobie pretensji do wyczer-
pania wszystkich zagadnień związanych z tematem
i pozostawia drogę do dalszych badań. Jest tylko
pierwszą próbą opracowania problemu w oparciu
o zebrany materiał uwzględniający Wszystkie za-
chowane na Śląsku rzeźby portretowe.
BADAŃ9
Wartość źródeł pośrednich posiadają starsze publi-
kacje, wymieniające niektóre dzieła rzeźby portre-
towej we Wrocławiu i Legnicy. Do nich należą:
praca F. Lucae'go z 1689 r., kronika Wahrendorfa
czy artykuł T. F. Thiedego. Pierwszej oceny rzeźb
portretowych na terenie Wrocławia dokonał J. Ch.
Kundmann, uznając za naczelne dzieło popiersie
kardynała Fryderyka. Te same epitafia z portretami
wymienia D. Gomolcky oraz F. A. Zimmermann.
Wzmianki zawarte w tych publikacjach dowodzą,
iż w ówczesnej świadomości społecznej rzeźby te
były cenione i uważane za godne poznania jako
świetne dzieła sztuki i portrety znanych wówczas
w mieście osobistości.
W późniejszych opracowaniach śląskiej historii
sztuki rzeźba portretowa okresu baroku potrakto-
wana jest najczęściej marginesowo, przy czym z re-
guły uwzględniane są tylko dzieła najwybitniejsze.
Natomiast słabsze portrety, zwłaszcza znajdujące
się poza Wrocławiem, rzadko są w literaturze wzmian-
kowane. Grupa publikacji, w których portret rzeź-
biony stanowi jeden z głównych tematów ma naj-

8 Burgemeister, op. cit., s. 42.
9 Omówione w tym rozdziale pozycje archiwalne i publikacje
cytuję w pełnym brzmieniu w osobnym wykazie, s. 49—51.