DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Niemczyk, Ernest: Max Berg i Hans Poelzig a początki nowoczesnej architektury Wrocławia
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13738#0105
ERNEST NIEMCZYK (Wrocław)
MAX BERG I HANS POELZIG A POCZĄTKI
NOWOCZESNEJ ARCHITEKTURY WROCŁAWIA1
Początek XX wieku to okres narodzin nowoczesnej stosowanie nowych materiałów, nowych konstrukcji
architektury europejskiej. Formuje się wówczas po- oraz troska o ich ujawnienie, uproszczenie formy
stępowy kierunek w architekturze, zwany często w kompozycji i detalu. Wśród obiektów moderni-
w literaturze przedmiotu modernizmem2. Jest to stycznej architektury we Wrocławiu wyróżniają się
kierunek prekursorski w stosunku do konstrukty- dzieła Maxa Berga (1870—1947) i Hansa Poelziga
wizmu i funkcjonalizmu3. Znalazło w nim wyraz, (1869 — 1936). Zamierzeniem artykułu jest analiza
poza zainteresowaniem nowymi konstrukcjami i no- programów twórczych z lat 1904—1913 tych wybit-
wymi funkcjami użytkowymi architektury, także nych architektów ze szczególnym uwzględnieniem
szczególne uwrażliwienie na problemy społeczne*, wizji przyszłej architektury. Lata 1904—1913 były
Na tle ogólnych tendencji rozwojowych architek- dla Berga i Poelziga szczególnie pomyślne5. Wiele
tury tych czasów ze wszech miar zasługują na uwagę wówczas realizowali, mniej o swej twórczości pisząc,
dokonania wrocławskich twórców nowoczesnej archi- Stąd też rekonstrukcja ich programów twórczych
tektury. Badania architektury Wrocławia pozwalają wymaga konfrontacji zrealizowanych dzieł architek-
wyodrębnić grupę budowli powstałych w latach tury z ich późniejszymi manifestami artystycznymi.
1904—1913, a wyróżniających się od im współczes- Umożliwi to określenie charakteru relacji zachodzą-
nych postępowymi, charakterystycznymi dla moder- cych między literackimi manifestami, kreślonymi
nizmu cechami, jak spełnianie nowych funkcji użyt- wizjami architektonicznymi a ich konkretnymi reali-
kowych i uczulenie na społeczną rolę architektury, zacjami.
HANSA POELZIGA „FERMENT W ARCHITEKTURZE"
Podstawą rekonstruowanego programu twórczego miosła Artystycznego" w 1906 r. w Dreźnie6 oraz
Hansa Poelziga z lat 1904—1913 jest jego wypowiedź artykuł programowy „Nowoczesne budownictwo fa-
na otwarciu „Trzeciej Niemieckiej Wystawy Rze- bryczne" z 1911 r.7 Wystąpienia Poelziga w latach
1 Artykuł jest częścią dysertacji doktorskiej opracowanej
w roku 1972 pod kierunkiem doc. dra hab. Jerzego Rozpę- się to [...] w 1902 r." H. Muthesius, Sztuka stosowana iarchi-
dowskiego w Instytucie Historii Architektury, Sztuki i Tech- tektura, Kraków 1909, s. 14, 15. Rzecz wygłoszona w 1906 r.
niki Politechniki Wrocławskiej. 5 Jak słusznie zauważa E. Scheyer (Kunstakademie Breslau
2 Kierunek ten określany jest różnie. Autorzy kierując und Oskar Moll, Wiirzburg 1961, s. 27) „dopiero pod wpływem
S1? jego charakterystycznymi cechami sugerują takie określenia, twórczości genialnej pary architektów: Berga i Poelziga, uzys-
jak: nurt postępowy (Jan Zachwatowicz), żelbetowy klasycyzm kuje Wrocław architekturę na europejską i niemiecką skalę".
(R. H. Hitchcock), dążenie do prostoty i predyłekcja akcentów 6 H. Poelzig, Garung in der Architektur, [w:] Lesebuch
wertykalnych (A. Whittick), betonowy klasycyzm (N. Pevsner). fiir Baumeister, red. F. Schumacher, Berlin 1941, s. 386—391.
3 Funkcjonałizm i konstruktywizm wg J. Sławińskiej, Fragment publikowany jest w zbiorze: U. Conrad, Programme
Ekspresja sił w nowoczesnej architekturze, Warszawa 1969, und Manifeste zur Architektur des XX. Jahrhunderts, Berlin—
s. 97, przyp. 4, s. 100, przyp. 42. Frankfurt a. M.-Wien 1964, s. 10-13. Tytuł odczytu Poelziga
* „Jak dalece jednak, pomimo największych skłonności „Ferment w architekturze" pochodzi od Schumachera. Pojęcie
do fantazjowania, praktyczność i rzeczowość, racjonalnie „ferment" użył z pozycji funkcjonalizmu L. Adler na określenie
oddziaływują na nasze nowożytne myślenie i odczuwanie, wydarzeń architektonicznych przed rokiem 1913 {Wasmuth-
tego dowodem niektóre bardzo znamienne objawy, towarzy- Lexikon, t. II, Berlin 1930, s. 186).
szące rozwojowi nowego ruchu. Takim objawem jest odczucie 7 H. Poelzig, Der neuzeitiiche Fabrikbau, w zbiorze:
piękności maszyny i zrozumienie dzieł inżyniera [...] Dokonało J. Posener, Hans Poelzig, Berlin 1970, s. 38—42.
MAX BERG I HANS POELZIG A POCZĄTKI
NOWOCZESNEJ ARCHITEKTURY WROCŁAWIA1
Początek XX wieku to okres narodzin nowoczesnej stosowanie nowych materiałów, nowych konstrukcji
architektury europejskiej. Formuje się wówczas po- oraz troska o ich ujawnienie, uproszczenie formy
stępowy kierunek w architekturze, zwany często w kompozycji i detalu. Wśród obiektów moderni-
w literaturze przedmiotu modernizmem2. Jest to stycznej architektury we Wrocławiu wyróżniają się
kierunek prekursorski w stosunku do konstrukty- dzieła Maxa Berga (1870—1947) i Hansa Poelziga
wizmu i funkcjonalizmu3. Znalazło w nim wyraz, (1869 — 1936). Zamierzeniem artykułu jest analiza
poza zainteresowaniem nowymi konstrukcjami i no- programów twórczych z lat 1904—1913 tych wybit-
wymi funkcjami użytkowymi architektury, także nych architektów ze szczególnym uwzględnieniem
szczególne uwrażliwienie na problemy społeczne*, wizji przyszłej architektury. Lata 1904—1913 były
Na tle ogólnych tendencji rozwojowych architek- dla Berga i Poelziga szczególnie pomyślne5. Wiele
tury tych czasów ze wszech miar zasługują na uwagę wówczas realizowali, mniej o swej twórczości pisząc,
dokonania wrocławskich twórców nowoczesnej archi- Stąd też rekonstrukcja ich programów twórczych
tektury. Badania architektury Wrocławia pozwalają wymaga konfrontacji zrealizowanych dzieł architek-
wyodrębnić grupę budowli powstałych w latach tury z ich późniejszymi manifestami artystycznymi.
1904—1913, a wyróżniających się od im współczes- Umożliwi to określenie charakteru relacji zachodzą-
nych postępowymi, charakterystycznymi dla moder- cych między literackimi manifestami, kreślonymi
nizmu cechami, jak spełnianie nowych funkcji użyt- wizjami architektonicznymi a ich konkretnymi reali-
kowych i uczulenie na społeczną rolę architektury, zacjami.
HANSA POELZIGA „FERMENT W ARCHITEKTURZE"
Podstawą rekonstruowanego programu twórczego miosła Artystycznego" w 1906 r. w Dreźnie6 oraz
Hansa Poelziga z lat 1904—1913 jest jego wypowiedź artykuł programowy „Nowoczesne budownictwo fa-
na otwarciu „Trzeciej Niemieckiej Wystawy Rze- bryczne" z 1911 r.7 Wystąpienia Poelziga w latach
1 Artykuł jest częścią dysertacji doktorskiej opracowanej
w roku 1972 pod kierunkiem doc. dra hab. Jerzego Rozpę- się to [...] w 1902 r." H. Muthesius, Sztuka stosowana iarchi-
dowskiego w Instytucie Historii Architektury, Sztuki i Tech- tektura, Kraków 1909, s. 14, 15. Rzecz wygłoszona w 1906 r.
niki Politechniki Wrocławskiej. 5 Jak słusznie zauważa E. Scheyer (Kunstakademie Breslau
2 Kierunek ten określany jest różnie. Autorzy kierując und Oskar Moll, Wiirzburg 1961, s. 27) „dopiero pod wpływem
S1? jego charakterystycznymi cechami sugerują takie określenia, twórczości genialnej pary architektów: Berga i Poelziga, uzys-
jak: nurt postępowy (Jan Zachwatowicz), żelbetowy klasycyzm kuje Wrocław architekturę na europejską i niemiecką skalę".
(R. H. Hitchcock), dążenie do prostoty i predyłekcja akcentów 6 H. Poelzig, Garung in der Architektur, [w:] Lesebuch
wertykalnych (A. Whittick), betonowy klasycyzm (N. Pevsner). fiir Baumeister, red. F. Schumacher, Berlin 1941, s. 386—391.
3 Funkcjonałizm i konstruktywizm wg J. Sławińskiej, Fragment publikowany jest w zbiorze: U. Conrad, Programme
Ekspresja sił w nowoczesnej architekturze, Warszawa 1969, und Manifeste zur Architektur des XX. Jahrhunderts, Berlin—
s. 97, przyp. 4, s. 100, przyp. 42. Frankfurt a. M.-Wien 1964, s. 10-13. Tytuł odczytu Poelziga
* „Jak dalece jednak, pomimo największych skłonności „Ferment w architekturze" pochodzi od Schumachera. Pojęcie
do fantazjowania, praktyczność i rzeczowość, racjonalnie „ferment" użył z pozycji funkcjonalizmu L. Adler na określenie
oddziaływują na nasze nowożytne myślenie i odczuwanie, wydarzeń architektonicznych przed rokiem 1913 {Wasmuth-
tego dowodem niektóre bardzo znamienne objawy, towarzy- Lexikon, t. II, Berlin 1930, s. 186).
szące rozwojowi nowego ruchu. Takim objawem jest odczucie 7 H. Poelzig, Der neuzeitiiche Fabrikbau, w zbiorze:
piękności maszyny i zrozumienie dzieł inżyniera [...] Dokonało J. Posener, Hans Poelzig, Berlin 1970, s. 38—42.