DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.1449#0007
ïac. 36.
Grom-regalen der ArcbiteBure
fubaltemeerdeendeoockinde Artificuledingen,dewelcke in hare objecten haer voorrgangh en-
de ghevolghe hebben, dar eyndelijcken niet anders is als d'orden daerwy van fpreecken, Eudebo*
ven dien lullen wy feer dickwils her ghebruyck vande Ordens ende Ornamenren vinden by her mee-
ftendeel vande eivielfte ende beft levende volckeren ende narien. Her welcke dewyïe her fèer klaer
is foo is her onnoodigh fulcks mer exempelen re bewyfen ende fich buyren propooft moede re maec-
ken, maer wy fullen ror de refte komen, ende daeromme beginnen vande voornaemfte ende edelfte
dinghen ende foo voorr vervolgen van handr ror hanr.
Ende moer dien volgende inde heylige Tempelen buyren ofte binnen geen deel welen, her welcke
nier volkomelij eken fy versiert ende opgepronckt, foo her fel ve fulcks van doen heeft, wanr in defe
fonderlinghealles uyrmunr,ende hier van komr datfe geprefen of ghelaeckr worden. Voorrs lul-
len vande publijckeEdificien principalijcken vereierr worden die ghene, die ror wooninghen van
Princen, van Raden ofte andere diergelijckedoorluchrighe faken gemaeckr worden, vermirs d'eene
foo wel als d'andere ftrecken tor cieraet vande plaerlè, ende de gantfche Sradt groorelijcks vereer-
lijcken.
Die ghebouwen moeten minder versiert zyn, dewelcke dienen tot Landt ofte Zee-fortrefien, als
meded'Amunirie-huyfen, de Munren, ende endelijcken deghevangheniflen,dewijle de felve aen het
ghefichte wel behooren re verthoonen yer deftighs ende datfe fterek zyn, maer niet datfe proper
ende cierlijck zyn: (ghelyck elders ghéfeydr is,} op dat ghene des re fekerder moghen zyn voor de
moeylijckheden van 't weder, ende dele voor her geweldt der Menfchen, nae de voorfchreve, wor-
den de gebouwen vande Doorluchrighe Edele ende machrighe Luyden vereierr, maer met dit on-
derlcheyr dar die inde Sradr ende andere diergelycke aenfienlycke plaerfen gemaeckr worden,meer-
der vereierr zyn, als die inde voorftedeu ende onrrenr andere bemuurde plaetfen ende inde dorpen
gemaeckr wordenj vermirs oock in alle andere dingen de huyf-houdinghe in dele plaerfen met veel
meerder fpaerfaemheydt gefchiet.
D'oude Architecten zyn metter waerheydr in onrallijcke dinghen te prijfen, maer fbnderlinghen
dar fy defe Ordens ende lbo vele manieren van Ornamenten, daer wy van handelen fullen, ghevon-
den ende in 't gebruyek ghebracht hebben: Ende dewijle wy beter lullen verftaen worden gaende
ordenrelijck, (ghelijckj/r^omede inde Geographie ghetuyght) ende niet by gevalle, foo lullen
wy alle hare lichamen befchrij ven, ende daer nae hare deelen ende leden.
Ditwoordt Orden in 't generael ghenomen beteeckent veele dinghen, maer inde Architecture
berekenr het een t' famen-voeginghe van verfcheyden geproportioneerde correfponderende ende
aenden anderen gehechte dingen,- als daer zyn Pede-ftaelen,Columnen ende d'Ornamenren daer op:
want alle t'faraen geftelt zynde,maken een volkomen Orden ende lichaem,met zyn deelen en leden.
Door het lichaem ofte corpus wordt verftaen, her gene dar deelen heeft, ghelyck als by exempel
den Pedeftael, ofte de gheheele Columne, ofte 't gheheele Ornament, ende een yeder van dien zyn
deelen vande Orden; door de deelen worden verftaen, als by exempel, de Bafamenten ende Cima-
cien vande Pedeftalen ofte Bafen, ofte Capirelen vande Columnen: ofte oock wel d'Architraven, de
Frielèn ende de Cornicen vande Ornamenten. Ende door de leden moetmen verftaen de porden
■vande voorfchreven deelen, ende dierghelijcke, men moet aenmereken dar alle de porden, Ieeden,
. deelen ende lichamen, als oock de ordens felfs kunnen grooter ende kieynder, ende mede min ofte
meer versiert zijn.
De Ordens, daer wy teghenwoordigh van handelen , in defe plaetiè, ende alle hare Ornamenren
ende deelen, zyn een leeckere foorrevan uytnementheydt, dewelcke grootelijcks vermeerdert de
heerlijckheydtendefraeyigheydr vande ghebouwen, foo wel gheeftelijckealswereklycke, fulcks
datfe veel aenfienlycker ende fchoonder worden, ende alle't felve is ghevonden omme de wereken
tot hooger trap van volmaeckrheydt te brenghen. Dien volgende fietmen klaer lij eken dar de oude
de narure ghevolght hebben. De welcke nimmermeer eenige overvloedighe-laecke voort-brenght,
ende blijft oock in geen gebreck daer de noot fulcks vereyfcht, ende verkieft altydt het befte, ende
maeckt alle faken met fekere particuliere onderfcheyden van gedaenten ende Figuren ,zynde d eene
van d'andere in'r generael verfcheyden, maer evenwel alle accorderende in't fübjecl: dat ly moe-
ten dienen.
Ende kunnen overfülcks d'Ordens nier alleenlijcken mer her gheheele ghebouw, maer oock met
eenighe principale deelen ghevoeghr ende r'lamen ghehecht worden, nae dat fulcks den Architeót.
bequaemft duncken, ende nae dat de foorre ende de qualireyt van 't werek vereyfehen lal, wordende
dele rouwe ende fimple materie door de kunft, ror een veel heerlijcker ende aenfienlycker forme ge-
brachr, ende tot een veel edelder ende beter eynde, foo komt fy by ghevolghe veel waerdiger te zyn
als fy te voren was.
Nu het onderlcheydr van d'eene Orden met d'ander beftaetinde eygenfehap vande Modulen, en-
de inde rechre verdeylinghe vande deelen, ende inde fchoone formen ende Figuren van hare Ieeden,
door de welcke de vaftigheydr vande properheydt onderfcheyden wort die inde eene meer te fien is
als in d'andere. Hier inne kunnen wy oock een fpeciael exempel vande Nature nemen , dewelcke
denmangheborentotdenarbeyt, ghegheven heeft ftereke ende robufte deelen ende leden , einde
niet alfoo aende Vrouwe, de welcke hoewel fy in alle hare deelen fchijnt geformeert te zyn, hebben-
de eenige
Grom-regalen der ArcbiteBure
fubaltemeerdeendeoockinde Artificuledingen,dewelcke in hare objecten haer voorrgangh en-
de ghevolghe hebben, dar eyndelijcken niet anders is als d'orden daerwy van fpreecken, Eudebo*
ven dien lullen wy feer dickwils her ghebruyck vande Ordens ende Ornamenren vinden by her mee-
ftendeel vande eivielfte ende beft levende volckeren ende narien. Her welcke dewyïe her fèer klaer
is foo is her onnoodigh fulcks mer exempelen re bewyfen ende fich buyren propooft moede re maec-
ken, maer wy fullen ror de refte komen, ende daeromme beginnen vande voornaemfte ende edelfte
dinghen ende foo voorr vervolgen van handr ror hanr.
Ende moer dien volgende inde heylige Tempelen buyren ofte binnen geen deel welen, her welcke
nier volkomelij eken fy versiert ende opgepronckt, foo her fel ve fulcks van doen heeft, wanr in defe
fonderlinghealles uyrmunr,ende hier van komr datfe geprefen of ghelaeckr worden. Voorrs lul-
len vande publijckeEdificien principalijcken vereierr worden die ghene, die ror wooninghen van
Princen, van Raden ofte andere diergelijckedoorluchrighe faken gemaeckr worden, vermirs d'eene
foo wel als d'andere ftrecken tor cieraet vande plaerlè, ende de gantfche Sradt groorelijcks vereer-
lijcken.
Die ghebouwen moeten minder versiert zyn, dewelcke dienen tot Landt ofte Zee-fortrefien, als
meded'Amunirie-huyfen, de Munren, ende endelijcken deghevangheniflen,dewijle de felve aen het
ghefichte wel behooren re verthoonen yer deftighs ende datfe fterek zyn, maer niet datfe proper
ende cierlijck zyn: (ghelyck elders ghéfeydr is,} op dat ghene des re fekerder moghen zyn voor de
moeylijckheden van 't weder, ende dele voor her geweldt der Menfchen, nae de voorfchreve, wor-
den de gebouwen vande Doorluchrighe Edele ende machrighe Luyden vereierr, maer met dit on-
derlcheyr dar die inde Sradr ende andere diergelycke aenfienlycke plaerfen gemaeckr worden,meer-
der vereierr zyn, als die inde voorftedeu ende onrrenr andere bemuurde plaetfen ende inde dorpen
gemaeckr wordenj vermirs oock in alle andere dingen de huyf-houdinghe in dele plaerfen met veel
meerder fpaerfaemheydt gefchiet.
D'oude Architecten zyn metter waerheydr in onrallijcke dinghen te prijfen, maer fbnderlinghen
dar fy defe Ordens ende lbo vele manieren van Ornamenten, daer wy van handelen fullen, ghevon-
den ende in 't gebruyek ghebracht hebben: Ende dewijle wy beter lullen verftaen worden gaende
ordenrelijck, (ghelijckj/r^omede inde Geographie ghetuyght) ende niet by gevalle, foo lullen
wy alle hare lichamen befchrij ven, ende daer nae hare deelen ende leden.
Ditwoordt Orden in 't generael ghenomen beteeckent veele dinghen, maer inde Architecture
berekenr het een t' famen-voeginghe van verfcheyden geproportioneerde correfponderende ende
aenden anderen gehechte dingen,- als daer zyn Pede-ftaelen,Columnen ende d'Ornamenren daer op:
want alle t'faraen geftelt zynde,maken een volkomen Orden ende lichaem,met zyn deelen en leden.
Door het lichaem ofte corpus wordt verftaen, her gene dar deelen heeft, ghelyck als by exempel
den Pedeftael, ofte de gheheele Columne, ofte 't gheheele Ornament, ende een yeder van dien zyn
deelen vande Orden; door de deelen worden verftaen, als by exempel, de Bafamenten ende Cima-
cien vande Pedeftalen ofte Bafen, ofte Capirelen vande Columnen: ofte oock wel d'Architraven, de
Frielèn ende de Cornicen vande Ornamenten. Ende door de leden moetmen verftaen de porden
■vande voorfchreven deelen, ende dierghelijcke, men moet aenmereken dar alle de porden, Ieeden,
. deelen ende lichamen, als oock de ordens felfs kunnen grooter ende kieynder, ende mede min ofte
meer versiert zijn.
De Ordens, daer wy teghenwoordigh van handelen , in defe plaetiè, ende alle hare Ornamenren
ende deelen, zyn een leeckere foorrevan uytnementheydt, dewelcke grootelijcks vermeerdert de
heerlijckheydtendefraeyigheydr vande ghebouwen, foo wel gheeftelijckealswereklycke, fulcks
datfe veel aenfienlycker ende fchoonder worden, ende alle't felve is ghevonden omme de wereken
tot hooger trap van volmaeckrheydt te brenghen. Dien volgende fietmen klaer lij eken dar de oude
de narure ghevolght hebben. De welcke nimmermeer eenige overvloedighe-laecke voort-brenght,
ende blijft oock in geen gebreck daer de noot fulcks vereyfcht, ende verkieft altydt het befte, ende
maeckt alle faken met fekere particuliere onderfcheyden van gedaenten ende Figuren ,zynde d eene
van d'andere in'r generael verfcheyden, maer evenwel alle accorderende in't fübjecl: dat ly moe-
ten dienen.
Ende kunnen overfülcks d'Ordens nier alleenlijcken mer her gheheele ghebouw, maer oock met
eenighe principale deelen ghevoeghr ende r'lamen ghehecht worden, nae dat fulcks den Architeót.
bequaemft duncken, ende nae dat de foorre ende de qualireyt van 't werek vereyfehen lal, wordende
dele rouwe ende fimple materie door de kunft, ror een veel heerlijcker ende aenfienlycker forme ge-
brachr, ende tot een veel edelder ende beter eynde, foo komt fy by ghevolghe veel waerdiger te zyn
als fy te voren was.
Nu het onderlcheydr van d'eene Orden met d'ander beftaetinde eygenfehap vande Modulen, en-
de inde rechre verdeylinghe vande deelen, ende inde fchoone formen ende Figuren van hare Ieeden,
door de welcke de vaftigheydr vande properheydt onderfcheyden wort die inde eene meer te fien is
als in d'andere. Hier inne kunnen wy oock een fpeciael exempel vande Nature nemen , dewelcke
denmangheborentotdenarbeyt, ghegheven heeft ftereke ende robufte deelen ende leden , einde
niet alfoo aende Vrouwe, de welcke hoewel fy in alle hare deelen fchijnt geformeert te zyn, hebben-
de eenige