DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.1449#0008
t>an Vincent Scamoz&L
de eenighe cofrefpondentie met den man: Nochtans is fy veel fwackerende flapper omme denar-
èeydt te kunnen verdragen,- alfoo moeten wy fulcks oock na-volghen in 't vergieren vande ghebou-
wen foo wel geeftelijcke als wereltlijcke, ende maecken dat de vafte ende deftighe gebouwen ^eene
propre ende delicate Ornamenten hebben, nochte met eenighe kleynigheden ende gefneden werc-
ken vereert zyn, gelijck fommighe onbedachtelijcken doen. Ende omme te weten dat de Ordens
een volkomen over-een-kominghe hebben met hetgheheele ghebouw, endë infghelijcks dat de Or-
namenten met de fel ve ende met hare deelenende leeden geproportineert zyn : foo lullen wydaet
op letten, dat hare wercken ghemaeckt worden met een fêeckere correfpondëntie ende aerdigheyt,
fulcks datfe fchoon ende aenghenaem zyn in't ghefichte van alle de ghene diefè fien: ende onsbe-
baeght wonderlijcken wel dat d'Ornamenten vande ghebouwen foodanige zyn, als Plutarchus inde
Vrouwen vereyft, namelijck datfe eerlijck, fedigh,deftigh,aengenaem ende gratieus zyn, ende opck
foodanighe als de faecken vande nature voort-ghebracht, tot §ieraedt ende op-pronckinghe vande
we relt.
Sulcks datmen klaerlijckenfiet, wanneermen foodanighe Ornamenten wegh neemt, ofte ver-
andert in 't geheel ofte deel, door vele die inde plaetfè gheftelt worden, ende datmen geene andere
vindt diedaer beter paffen ende bequamer zijn als de eerfte, foomoetmen maecken datfe accor-
deren met het ghebouw, ende datfe met den ftaet ende het vermoghen vanden patroon ende oock
mette qualiteyt vande materie van 't Landt ende plaetfe daerfè ghemaeckt worden, over een ko-
men. Wat het ghetal vande Ordens aengaet, omme niet buy ten propooft te gaen, foo hebben wy
nae het ghebruyck vande ouden, vijf manieren van Ornamenten, diemen ordens noemt, ende ^yn
de Tofcaenfche, Dorifche, Ionifche , RomainfcheendeCorintifche, (die andere achterlatende
deRoma1nfche,noemen CorintifcheendeCompofita:) Dewelcke hare pröportien, noodigefo«nen
ende maten hebben, nietweynigverfchillende d'eene van d'andere,gelijck men fïet inde Pede-ftalen
die verdeelt worden in bafament, quadro ofte Trunco ende Cunacio, als mede de Colommen in Ba-
fi, Fufto ende Capitello; ende eyndelijcken de Ornamenten boven de Columnen, die Gefubdivi-
deert worden in <~Anhhraven, Friefen ende Cornicen. Met welcke Ordens d'oude Grieckenende
Romeynen, alle hare manieren van ghebouwen vergierden ende op-pronckten, foo wel geeftelijcke
als wereltlijcke, applicerende dan defe ende dan diemaniere, na dat de fel ve eygentlijck ende beft te
pas quamen, volghende oock hier inne wijfTelijcken de nature, alfoo onder de menfchelijcke licha-
men fommighe van ghedaente ende leden fterck ende robuft zyn, andere aerdigh ende teder, ende
onder defelve d'eene meer als d'andere, ende daeromme moghen defelve met d'Ordens, daer wy
teghenwoordigh van fpreken, met reden feer wel worden vergheleken.
Ende eerft de Tofcaenfche, wefende foo wel in 't gheheel als mede in alle hare deelen ende leden,
heel grof ende robuft, fulcks datfeihaer bequaem thoont omme alle fwarelaften te draghen , die is
dien-volghende gheheel Reufachtigh. Infghelijcks oock de Dorifche, wefende van lichaem, deelen
ende leden fterck ende Iuftigh, ende met Triglifèn, Metopen ende dierghelijcke, heeft yet ghelijc-
kende met Hercules }ende daeromme hebben d'oude met reden defè Orden den fel ven haren Godt,
die de fterckfte van allen anderen geacht wiert, toe-ge-eygent. Voorts d'Jonifche Orden om datfe is
van deftighe corporature deelen ende leden met Voluten, Modiglions ende dierghelijcke dinghen,
daeromme iffe gheheel vrouw-achtigh ende heeft groote matronale fijmpathie. Ende infghelijcks:
foumen de Romeynfche Orden (die andere tot defen tijdt toe ghemenghde ofte ghecorupofeerde
ghenoemt hebben:) door hare aerdigheydt, van Capitelen , met Voluten ende Eycken-bladen,
midtfgaders feer vergierde Cofnicen, met recht Her os moghen noemen. Ende eyndelijcken de
Corintifche Orden, zyndewacker ende feer gratieus, met Capitelen ende oock Cornicen van ver-
winnende Olijf-bladen, bethoonende yet maeghdelijcks, magh daeromme met groote reden by
ons gheftelt worden boven alle de andere verhaelde Ordens. De Ordens worden niet on-eyghent-
lijcken vergheleken met de nature der boomen, want ghelijck de fèlve d'eene de andere in aen-ghe-
name aerdigheyt van rancken ofte ftammen ende van tacken ende bladen te boven gaen, fo moeten
oock d'Ordens in alle hare van trap tot trap d'eene d'andere meer overtreffen ende in heerljjckheyde
pafleren.
Wy fnllen niet nalaten te fègghen, dat fommighe ghelooft ende ghefèydt hebben dat de Boerfche
banden oock een Orden op fijn felven zy, ende defelve daer voor in hare wercken befchreven heb-
ben, maer fy en ghedencken niet dat fy foo fprekende een Orden maken , die inder daedt niet aöders
hebben fal als den naem alleen, ghelijck by de Poëten de fpoocken doen, alfoofè noch Coloimrien
noch Pede-ftalen hebben fal, nochte oock een eyghen forme van Ornamenten, welcke dinghen alle
de andere, die hier vooren ghenoemt zijn, hebben. Voorts nae onfe meeninghe ftaen de Boerfche
banden onder geen eyghen Orden, maer zyn een fèkere maniere van een rouw, flechtende fiftipel
werek, omme metghelijckheydt de fteenen op verfcheyden wijfen aenden anderen te ketenen , de-
welcke kunnen met de Ordens gaen ende onder defelve gheftelt worden, midts datmen altijdt let-
te óp de eyghenfehap van hare deelen ende leden, ende dat defè Boerfche foo gheftelt zijn dat inde
grove ofte delicate Ordens, oock infghelijcks de grof heydt of delicaetheydt ghefïen worden, ghe-
lijckmen doet in 't bereyden vande hoeck-fteenen, de felve makende na dat het werek vereyfcht > ge-
lijck wy elders fullen verthoonen.
A i Vanden
de eenighe cofrefpondentie met den man: Nochtans is fy veel fwackerende flapper omme denar-
èeydt te kunnen verdragen,- alfoo moeten wy fulcks oock na-volghen in 't vergieren vande ghebou-
wen foo wel geeftelijcke als wereltlijcke, ende maecken dat de vafte ende deftighe gebouwen ^eene
propre ende delicate Ornamenten hebben, nochte met eenighe kleynigheden ende gefneden werc-
ken vereert zyn, gelijck fommighe onbedachtelijcken doen. Ende omme te weten dat de Ordens
een volkomen over-een-kominghe hebben met hetgheheele ghebouw, endë infghelijcks dat de Or-
namenten met de fel ve ende met hare deelenende leeden geproportineert zyn : foo lullen wydaet
op letten, dat hare wercken ghemaeckt worden met een fêeckere correfpondëntie ende aerdigheyt,
fulcks datfe fchoon ende aenghenaem zyn in't ghefichte van alle de ghene diefè fien: ende onsbe-
baeght wonderlijcken wel dat d'Ornamenten vande ghebouwen foodanige zyn, als Plutarchus inde
Vrouwen vereyft, namelijck datfe eerlijck, fedigh,deftigh,aengenaem ende gratieus zyn, ende opck
foodanighe als de faecken vande nature voort-ghebracht, tot §ieraedt ende op-pronckinghe vande
we relt.
Sulcks datmen klaerlijckenfiet, wanneermen foodanighe Ornamenten wegh neemt, ofte ver-
andert in 't geheel ofte deel, door vele die inde plaetfè gheftelt worden, ende datmen geene andere
vindt diedaer beter paffen ende bequamer zijn als de eerfte, foomoetmen maecken datfe accor-
deren met het ghebouw, ende datfe met den ftaet ende het vermoghen vanden patroon ende oock
mette qualiteyt vande materie van 't Landt ende plaetfe daerfè ghemaeckt worden, over een ko-
men. Wat het ghetal vande Ordens aengaet, omme niet buy ten propooft te gaen, foo hebben wy
nae het ghebruyck vande ouden, vijf manieren van Ornamenten, diemen ordens noemt, ende ^yn
de Tofcaenfche, Dorifche, Ionifche , RomainfcheendeCorintifche, (die andere achterlatende
deRoma1nfche,noemen CorintifcheendeCompofita:) Dewelcke hare pröportien, noodigefo«nen
ende maten hebben, nietweynigverfchillende d'eene van d'andere,gelijck men fïet inde Pede-ftalen
die verdeelt worden in bafament, quadro ofte Trunco ende Cunacio, als mede de Colommen in Ba-
fi, Fufto ende Capitello; ende eyndelijcken de Ornamenten boven de Columnen, die Gefubdivi-
deert worden in <~Anhhraven, Friefen ende Cornicen. Met welcke Ordens d'oude Grieckenende
Romeynen, alle hare manieren van ghebouwen vergierden ende op-pronckten, foo wel geeftelijcke
als wereltlijcke, applicerende dan defe ende dan diemaniere, na dat de fel ve eygentlijck ende beft te
pas quamen, volghende oock hier inne wijfTelijcken de nature, alfoo onder de menfchelijcke licha-
men fommighe van ghedaente ende leden fterck ende robuft zyn, andere aerdigh ende teder, ende
onder defelve d'eene meer als d'andere, ende daeromme moghen defelve met d'Ordens, daer wy
teghenwoordigh van fpreken, met reden feer wel worden vergheleken.
Ende eerft de Tofcaenfche, wefende foo wel in 't gheheel als mede in alle hare deelen ende leden,
heel grof ende robuft, fulcks datfeihaer bequaem thoont omme alle fwarelaften te draghen , die is
dien-volghende gheheel Reufachtigh. Infghelijcks oock de Dorifche, wefende van lichaem, deelen
ende leden fterck ende Iuftigh, ende met Triglifèn, Metopen ende dierghelijcke, heeft yet ghelijc-
kende met Hercules }ende daeromme hebben d'oude met reden defè Orden den fel ven haren Godt,
die de fterckfte van allen anderen geacht wiert, toe-ge-eygent. Voorts d'Jonifche Orden om datfe is
van deftighe corporature deelen ende leden met Voluten, Modiglions ende dierghelijcke dinghen,
daeromme iffe gheheel vrouw-achtigh ende heeft groote matronale fijmpathie. Ende infghelijcks:
foumen de Romeynfche Orden (die andere tot defen tijdt toe ghemenghde ofte ghecorupofeerde
ghenoemt hebben:) door hare aerdigheydt, van Capitelen , met Voluten ende Eycken-bladen,
midtfgaders feer vergierde Cofnicen, met recht Her os moghen noemen. Ende eyndelijcken de
Corintifche Orden, zyndewacker ende feer gratieus, met Capitelen ende oock Cornicen van ver-
winnende Olijf-bladen, bethoonende yet maeghdelijcks, magh daeromme met groote reden by
ons gheftelt worden boven alle de andere verhaelde Ordens. De Ordens worden niet on-eyghent-
lijcken vergheleken met de nature der boomen, want ghelijck de fèlve d'eene de andere in aen-ghe-
name aerdigheyt van rancken ofte ftammen ende van tacken ende bladen te boven gaen, fo moeten
oock d'Ordens in alle hare van trap tot trap d'eene d'andere meer overtreffen ende in heerljjckheyde
pafleren.
Wy fnllen niet nalaten te fègghen, dat fommighe ghelooft ende ghefèydt hebben dat de Boerfche
banden oock een Orden op fijn felven zy, ende defelve daer voor in hare wercken befchreven heb-
ben, maer fy en ghedencken niet dat fy foo fprekende een Orden maken , die inder daedt niet aöders
hebben fal als den naem alleen, ghelijck by de Poëten de fpoocken doen, alfoofè noch Coloimrien
noch Pede-ftalen hebben fal, nochte oock een eyghen forme van Ornamenten, welcke dinghen alle
de andere, die hier vooren ghenoemt zijn, hebben. Voorts nae onfe meeninghe ftaen de Boerfche
banden onder geen eyghen Orden, maer zyn een fèkere maniere van een rouw, flechtende fiftipel
werek, omme metghelijckheydt de fteenen op verfcheyden wijfen aenden anderen te ketenen , de-
welcke kunnen met de Ordens gaen ende onder defelve gheftelt worden, midts datmen altijdt let-
te óp de eyghenfehap van hare deelen ende leden, ende dat defè Boerfche foo gheftelt zijn dat inde
grove ofte delicate Ordens, oock infghelijcks de grof heydt of delicaetheydt ghefïen worden, ghe-
lijckmen doet in 't bereyden vande hoeck-fteenen, de felve makende na dat het werek vereyfcht > ge-
lijck wy elders fullen verthoonen.
A i Vanden