DOI Artikel:
Brykowska, Maria: Kościół Jezuitów w Łucku i architektura zakonu Jezuitów na Wołyniu i Podolu w 1. połowie XVII wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.22259#0071
Kościół Jezuitów w Łucku i architektura zakonu Jezuitów...
69
w proporcjach, podobnie jak rzymski plan San Carlo ai Catinari w projekcie
Rosato Rosatiego, realizowany w latach 1612—20, początkowo bez absydy —
jak w Łucku — i z autonomicznym prezbiterium, a przy fasadzie z kruchtą.
Warto przypomnieć, że kościół rzymski stał się wzorem dla kilku europejskich
świątyń uniwersyteckich (w Paryżu, Salzburgu), a w Polsce dla kościoła
w Rokitnie (od 1700)24. Być może według planu kościoła w Łucku zbudowany
został około roku 1740 późnobarokowy kościół Jezuitów w miejscowości
Dagda (Inflanty)25.
Według Adama Miłobędzkiego był to „ukierunkowany wariant schematu
bazyliki Św. Piotra, z krzyżową, kulminowaną przez kopułę przestrzenią”26.
Sądzę, że wybór takiego układu przestrzennego dla jednej z pierwszych fundacji
na ruskich ziemiach Korony był podyktowany zarówno chęcią podkreślenia
pokrewieństwa z kościołem II Gesu (ściślej: z jego członem centralnym oraz
kaplicami przekątniowymi i em po rami27), jak i pokrewieństwem z dziewięcio-
polowymi układami cerkwi kijowskich. Należy przypomnieć, że lata budowy
kościoła jezuickiego w Łucku to krótki okres po czynnym udziale w dziele unii
z Kościołem rzymskokatolickim miejscowych biskupów prawosławnych.
Oddzielny problem stanowi fasada. Pojawienie się wież w architekturze
jezuickiej rozpoczyna lubelska fasada Hinza (ok. 1610), nie przypomina jej
jednak fasada kościoła łuckiego28. Wieże w Łucku zostały odsunięte od
korpusu, według wariantu znanego z teoretycznego projektu Sebastiana Serlia,
a następnie z Genui, z kościoła Galeazzo Alessiego — Santa Maria di
Carignano (1552)29. Zapewne jej kompozycja zachowana została z pierwszego
projektu, jako siedmioosiowa, z trzema portalami i dwiema kondygnacjami,
o genezie włoskiej; natomiast architektura wież nie ma odpowiednika w ar-
chitekturze europejskiej aż do czasu wzniesienia kościoła St. Sulpice w Paryżu,
chociaż wykazuje zadziwiające zbieżności formalne z rozmaitością zwieńczeń
jednej z najważniejszych świątyń na Ukrainie — cerkwi Św. Zofii w Kijowie.
W tym samym nurcie pozostają osiemnastowieczne wieże katedry w Chełmie.
Do architektury jezuickiej na Wołyniu należy też kolegium z kościołem
w Ostrogu, fundowane w 1624 r. przez Annę Aloizę z Ostrogskich Chod-
kiewiczową30. Budowę prowizorycznego kolegium zaczęto w 1625 r., a kamień
węgielny pod kościół p.w. ŚŚ. Ignacego i Franciszka Ksawerego poświęcił
w 1627 r. sufragan łucki Franciszek Zajerski. Projekt kolegium i kościoła
wykonał „architekt” świecki Sebastian Braun; mimo zatwierdzenia projektu
we Lwowie przez wizytatora P. Lambertenghi w 1629 r. niedługo potem
budowę kościoła trzeba było przerwać ze względu na błędy w posadowieniu
murów i zarysowane sklepienie w krypcie p.w. Św. Stanisława bpa. Na
zaproszenie fundatorki przyjechał w 1630 r. do Ostroga architekt Giacomo
Briano, któremu polecono wykorzystać w dalszej budowie części wystawio-
nych murów. Nie było to jednak możliwe; Briano skrytykował wcześniejsze
projekty i uzasadnił własne zamierzenia w opisach na trzech kartach rysunków
pomiarowych terenu (il. 8) oraz pięciu projektowych31.
69
w proporcjach, podobnie jak rzymski plan San Carlo ai Catinari w projekcie
Rosato Rosatiego, realizowany w latach 1612—20, początkowo bez absydy —
jak w Łucku — i z autonomicznym prezbiterium, a przy fasadzie z kruchtą.
Warto przypomnieć, że kościół rzymski stał się wzorem dla kilku europejskich
świątyń uniwersyteckich (w Paryżu, Salzburgu), a w Polsce dla kościoła
w Rokitnie (od 1700)24. Być może według planu kościoła w Łucku zbudowany
został około roku 1740 późnobarokowy kościół Jezuitów w miejscowości
Dagda (Inflanty)25.
Według Adama Miłobędzkiego był to „ukierunkowany wariant schematu
bazyliki Św. Piotra, z krzyżową, kulminowaną przez kopułę przestrzenią”26.
Sądzę, że wybór takiego układu przestrzennego dla jednej z pierwszych fundacji
na ruskich ziemiach Korony był podyktowany zarówno chęcią podkreślenia
pokrewieństwa z kościołem II Gesu (ściślej: z jego członem centralnym oraz
kaplicami przekątniowymi i em po rami27), jak i pokrewieństwem z dziewięcio-
polowymi układami cerkwi kijowskich. Należy przypomnieć, że lata budowy
kościoła jezuickiego w Łucku to krótki okres po czynnym udziale w dziele unii
z Kościołem rzymskokatolickim miejscowych biskupów prawosławnych.
Oddzielny problem stanowi fasada. Pojawienie się wież w architekturze
jezuickiej rozpoczyna lubelska fasada Hinza (ok. 1610), nie przypomina jej
jednak fasada kościoła łuckiego28. Wieże w Łucku zostały odsunięte od
korpusu, według wariantu znanego z teoretycznego projektu Sebastiana Serlia,
a następnie z Genui, z kościoła Galeazzo Alessiego — Santa Maria di
Carignano (1552)29. Zapewne jej kompozycja zachowana została z pierwszego
projektu, jako siedmioosiowa, z trzema portalami i dwiema kondygnacjami,
o genezie włoskiej; natomiast architektura wież nie ma odpowiednika w ar-
chitekturze europejskiej aż do czasu wzniesienia kościoła St. Sulpice w Paryżu,
chociaż wykazuje zadziwiające zbieżności formalne z rozmaitością zwieńczeń
jednej z najważniejszych świątyń na Ukrainie — cerkwi Św. Zofii w Kijowie.
W tym samym nurcie pozostają osiemnastowieczne wieże katedry w Chełmie.
Do architektury jezuickiej na Wołyniu należy też kolegium z kościołem
w Ostrogu, fundowane w 1624 r. przez Annę Aloizę z Ostrogskich Chod-
kiewiczową30. Budowę prowizorycznego kolegium zaczęto w 1625 r., a kamień
węgielny pod kościół p.w. ŚŚ. Ignacego i Franciszka Ksawerego poświęcił
w 1627 r. sufragan łucki Franciszek Zajerski. Projekt kolegium i kościoła
wykonał „architekt” świecki Sebastian Braun; mimo zatwierdzenia projektu
we Lwowie przez wizytatora P. Lambertenghi w 1629 r. niedługo potem
budowę kościoła trzeba było przerwać ze względu na błędy w posadowieniu
murów i zarysowane sklepienie w krypcie p.w. Św. Stanisława bpa. Na
zaproszenie fundatorki przyjechał w 1630 r. do Ostroga architekt Giacomo
Briano, któremu polecono wykorzystać w dalszej budowie części wystawio-
nych murów. Nie było to jednak możliwe; Briano skrytykował wcześniejsze
projekty i uzasadnił własne zamierzenia w opisach na trzech kartach rysunków
pomiarowych terenu (il. 8) oraz pięciu projektowych31.