DOI Artikel:
Kowalczyk, Jerzy: Kościoły późnobarokowe w diecezji kamienieckiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.22259#0093
Kościoły późnobarokowe w diecezji kamienieckiej
91
budowane lub przebudowywane w stolicy Podola w 2. tercji XVIII w., a więc:
fasadę katedry, zespół kościoła i klasztoru Dominikanów, fasadę kościoła
Franciszkanów37 (il. 9). Atrybucje Płamienickiej zostały przyjęte przez auto-
rów katalogu architektury Ukrainy, z wyjątkiem fasady kościoła Francisz-
kanów, ale z dodaniem dzwonnicy przy katedrze38. Plamienicka zwróciła
uwagę, że pokrewne formy wymienionych przez nią budowli, a także kościoła
Trynitarzy, niekoniecznie „należały” do Jana de Witte, „ale wspólny ich rys
daje podstawę do przypuszczenia, że w mieście wówczas istniała znaczna
szkoła budowlana, u której podstaw był zapewne warsztat kamieniarski,
stworzony przy fortecy już w XV w.”39.
Po Janie de Witte krótko, bo zaledwie przez pół roku (1785—86),
komendantem twierdzy był Krystian Deybel de Hamerau, który już w 1768 r.
rozpoczął tu służbę w randze kapitana40. Oprócz wyżej wymienionych
w korpusie inżynierów było wielu zdolnych oficerów o różnych stopniach, od
porucznika do pułkownika włącznie. O niektórych wiemy, że na pewno
zajmowali się architekturą, m.in. Archibald Andrew de Glajedeny Glower,
Anglik z pochodzenia41. Na terenie zachodniego Podola mógł działać również
inżynier Andreas Schulzer (Szilcer) — pozostający w służbie Józefa Potockiego,
hetmana wielkiego koronnego — komendant twierdzy w Stanisławowie, autor
kościoła ormiańskiego w Tyśmienicy i cerkwi Pokrowy w Buczaczu (1764)42.
Choć wymieniłem wyżej szereg nazwisk, ale źródła skąpo mówią o nich
jako twórcach świątyń na Podolu. Właściwie tylko w jednym przypadku mamy
taką informację, że komendant twierdzy Wilhelm Rippe zaprojektował w 1717 r.
kościół Karmelitów Bosych w Kamieńcu (il. 21).
Jeśli chodzi o architektów cywilnych, należy wspomnieć o Fryderyku
Gisgesie (rodem z Moraw), pozostającym w służbie ordynata Jana Jakuba
Zamoyskiego. Projektował on i budował z fundacji ordynata kościół parafial-
ny (1776—79) i szpital SS. Miłosierdzia (1780—82) w Gródku Bedrychowskim
(Podolskim)43 (il. 34, 35). Architekci zakonni także projektowali i budowali
kościoły na Podolu, co było rzeczą oczywistą; nie byli jednak liczni. Należy
wyróżnić wśród nich przede wszystkim kilku jezuitów. Niewątpliwie znaczącą
postacią był ks. Faustyn Grodzicki, który przedtem we Lwowie postawił na
wysokim poziomie studium architektury. Jego uczniami byli architekci za-
konni Tomasz Siekierzyński i Józef Karśnicki. W 1758 r. został on rektorem
kolegium i szkoły w Kamieńcu i przez cztery lata kierował budową kościoła
jezuickiego44 (il. 7, 8). Jego następcą przez rok (1766—67) i kierownikiem
budowy kościoła w Kamieńcu był ks. Michał Sobolewski, który uczył się
architektury u ks. Siekierzyńskiego we Lwowie i u ks. Pawła Giżyckiego
w Krzemieńcu. Działał później w diecezji kijowskiej (Owrucz, Żytomierz,
Winnica)45. Zresztą sam Tomasz Siekierzyński, przedtem profesor architek-
tury we Lwowie, jako rektor szkoły jezuickiej w Barze kończył w latach
1772—73 budowę wspólnego gmachu kolegium i szkoły (il. 32). Po kasacie
zakonu został architektem biskupa kamienieckiego Adama Krasińskiego46.
91
budowane lub przebudowywane w stolicy Podola w 2. tercji XVIII w., a więc:
fasadę katedry, zespół kościoła i klasztoru Dominikanów, fasadę kościoła
Franciszkanów37 (il. 9). Atrybucje Płamienickiej zostały przyjęte przez auto-
rów katalogu architektury Ukrainy, z wyjątkiem fasady kościoła Francisz-
kanów, ale z dodaniem dzwonnicy przy katedrze38. Plamienicka zwróciła
uwagę, że pokrewne formy wymienionych przez nią budowli, a także kościoła
Trynitarzy, niekoniecznie „należały” do Jana de Witte, „ale wspólny ich rys
daje podstawę do przypuszczenia, że w mieście wówczas istniała znaczna
szkoła budowlana, u której podstaw był zapewne warsztat kamieniarski,
stworzony przy fortecy już w XV w.”39.
Po Janie de Witte krótko, bo zaledwie przez pół roku (1785—86),
komendantem twierdzy był Krystian Deybel de Hamerau, który już w 1768 r.
rozpoczął tu służbę w randze kapitana40. Oprócz wyżej wymienionych
w korpusie inżynierów było wielu zdolnych oficerów o różnych stopniach, od
porucznika do pułkownika włącznie. O niektórych wiemy, że na pewno
zajmowali się architekturą, m.in. Archibald Andrew de Glajedeny Glower,
Anglik z pochodzenia41. Na terenie zachodniego Podola mógł działać również
inżynier Andreas Schulzer (Szilcer) — pozostający w służbie Józefa Potockiego,
hetmana wielkiego koronnego — komendant twierdzy w Stanisławowie, autor
kościoła ormiańskiego w Tyśmienicy i cerkwi Pokrowy w Buczaczu (1764)42.
Choć wymieniłem wyżej szereg nazwisk, ale źródła skąpo mówią o nich
jako twórcach świątyń na Podolu. Właściwie tylko w jednym przypadku mamy
taką informację, że komendant twierdzy Wilhelm Rippe zaprojektował w 1717 r.
kościół Karmelitów Bosych w Kamieńcu (il. 21).
Jeśli chodzi o architektów cywilnych, należy wspomnieć o Fryderyku
Gisgesie (rodem z Moraw), pozostającym w służbie ordynata Jana Jakuba
Zamoyskiego. Projektował on i budował z fundacji ordynata kościół parafial-
ny (1776—79) i szpital SS. Miłosierdzia (1780—82) w Gródku Bedrychowskim
(Podolskim)43 (il. 34, 35). Architekci zakonni także projektowali i budowali
kościoły na Podolu, co było rzeczą oczywistą; nie byli jednak liczni. Należy
wyróżnić wśród nich przede wszystkim kilku jezuitów. Niewątpliwie znaczącą
postacią był ks. Faustyn Grodzicki, który przedtem we Lwowie postawił na
wysokim poziomie studium architektury. Jego uczniami byli architekci za-
konni Tomasz Siekierzyński i Józef Karśnicki. W 1758 r. został on rektorem
kolegium i szkoły w Kamieńcu i przez cztery lata kierował budową kościoła
jezuickiego44 (il. 7, 8). Jego następcą przez rok (1766—67) i kierownikiem
budowy kościoła w Kamieńcu był ks. Michał Sobolewski, który uczył się
architektury u ks. Siekierzyńskiego we Lwowie i u ks. Pawła Giżyckiego
w Krzemieńcu. Działał później w diecezji kijowskiej (Owrucz, Żytomierz,
Winnica)45. Zresztą sam Tomasz Siekierzyński, przedtem profesor architek-
tury we Lwowie, jako rektor szkoły jezuickiej w Barze kończył w latach
1772—73 budowę wspólnego gmachu kolegium i szkoły (il. 32). Po kasacie
zakonu został architektem biskupa kamienieckiego Adama Krasińskiego46.