DOI Artikel:
Chrząszczewski, Jacek: Kościół ormiański w Stanisławowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.22259#0170
168
Jacek Chrząszczewski
dzieje świątyni ze szczególnym uwzględnieniem okresu międzywojennego,
kiedy przeprowadzano w niej gruntowny remont8.
Naukowa literatura ukraińska (z wyjątkiem Płoszczańskiego9) nie zaj-
mowała się bliżej kościołem ormiańskim. Dopiero po II wojnie światowej,
w ramach prac remontowych i restauracji fresków, w instytucie „Ukrprojekt-
restawracija” opracowano dokumentację konserwatorską zabytku, wykorzys-
tując w tzw. Istoriko-architiektumej dowidce informacje z wcześniejszych
polskich publikacji10. O powojennych losach świątyni wspomniał w swym
przewodniku kulturalnym Włodzimierz Polek11.
Nie tylko historia kościoła interesowała badaczy. Główna dyskusja
naukowa toczyła się wokół autorstwa rzeźb zdobiących jego wnętrze. Zbigniew
Hornung, który przed II wojną światową łączył rzeźby ze szkołą Baltazara
Permosera i Józefem Fedewothem12, po wojnie przypisał je Janowi Jerzemu
Plerschowi13. Z kolei Tadeusz Mańkowski uznał szereg rzeźb za dzieła Macieja
Polejowskiego i porównał je z grupą Trójcy Świętej z kościoła Św. Mikołaja we
Lwowie14. W latach powojennych tenże autor dostrzegł podobieństwo figur
stanisławowskich do wystroju rzeźbiarskiego lwowskiego klasztoru Dominika-
nów i kościoła Bernardynów w Zbarażu15. Problem ich autorstwa pozostaje
jednak nadal nie rozstrzygnięty.
Do dziś nie wiadomo również, kto był projektantem kościoła. Hornung
wysunął przypuszczenie, że mógł nim być kapitan A. Schiilzer z komendy
twierdzy stanisławowskiej, który m. in. sporządził plany kościoła ormiańskiego
w pobliskiej Tyśmienicy (1759)16, dziś już nie istniejącego. Brak źródeł
archiwalnych uniemożliwia zweryfikowanie tej hipotezy. Ostatnie publikacje
Jerzego Kowalczyka dowodzą jednak, że twórca świątyni stanisławowskiej
znał późnobarokową architekturę Czech, gdyż fasadę zaprojektował na wzór
jednej z elewacji kościoła cysterskiego w Oseku17.
2. Historia
Historia parafii ormiańskiej w Stanisławowie rozpoczyna się wkrótce po
założeniu miasta przez Jędrzeja Potockiego. W dokumencie lokacyjnym z 7 maja
1662 stwierdza on: „Ormianom, religii greckiej na cerkiew, Żydom na szkołę,
miejsca wymierzone będą, z których każdy według wiary swojej, aby odprawiali
nabożeństwo dopuszczam”18. Zapewne już w tym samym roku z ościennej
Mołdawii i Węgier przybyli pierwsi Ormianie19. Do zasiedlenia przydzielono im
wschodnią część miasta i tereny na przedmieściach, przeznaczone pod browary
i słodownie. W centrum dzielnicy ormiańskiej wzniesiono około 1663/64 r.
drewniany kościół20. Jeden z rękopisów z dawnego archiwum parafialnego
wymieniał jako hojnego ofiarodawcę niejakiego Ohanesa, syna Grzegorza21.
Inicjatorem budowy świątyni i głównym jej fundatorem był jednak sam Jędrzej
Potocki. W marcu 1665 sprowadził on z kolegium Teatynów we Lwowie
Jacek Chrząszczewski
dzieje świątyni ze szczególnym uwzględnieniem okresu międzywojennego,
kiedy przeprowadzano w niej gruntowny remont8.
Naukowa literatura ukraińska (z wyjątkiem Płoszczańskiego9) nie zaj-
mowała się bliżej kościołem ormiańskim. Dopiero po II wojnie światowej,
w ramach prac remontowych i restauracji fresków, w instytucie „Ukrprojekt-
restawracija” opracowano dokumentację konserwatorską zabytku, wykorzys-
tując w tzw. Istoriko-architiektumej dowidce informacje z wcześniejszych
polskich publikacji10. O powojennych losach świątyni wspomniał w swym
przewodniku kulturalnym Włodzimierz Polek11.
Nie tylko historia kościoła interesowała badaczy. Główna dyskusja
naukowa toczyła się wokół autorstwa rzeźb zdobiących jego wnętrze. Zbigniew
Hornung, który przed II wojną światową łączył rzeźby ze szkołą Baltazara
Permosera i Józefem Fedewothem12, po wojnie przypisał je Janowi Jerzemu
Plerschowi13. Z kolei Tadeusz Mańkowski uznał szereg rzeźb za dzieła Macieja
Polejowskiego i porównał je z grupą Trójcy Świętej z kościoła Św. Mikołaja we
Lwowie14. W latach powojennych tenże autor dostrzegł podobieństwo figur
stanisławowskich do wystroju rzeźbiarskiego lwowskiego klasztoru Dominika-
nów i kościoła Bernardynów w Zbarażu15. Problem ich autorstwa pozostaje
jednak nadal nie rozstrzygnięty.
Do dziś nie wiadomo również, kto był projektantem kościoła. Hornung
wysunął przypuszczenie, że mógł nim być kapitan A. Schiilzer z komendy
twierdzy stanisławowskiej, który m. in. sporządził plany kościoła ormiańskiego
w pobliskiej Tyśmienicy (1759)16, dziś już nie istniejącego. Brak źródeł
archiwalnych uniemożliwia zweryfikowanie tej hipotezy. Ostatnie publikacje
Jerzego Kowalczyka dowodzą jednak, że twórca świątyni stanisławowskiej
znał późnobarokową architekturę Czech, gdyż fasadę zaprojektował na wzór
jednej z elewacji kościoła cysterskiego w Oseku17.
2. Historia
Historia parafii ormiańskiej w Stanisławowie rozpoczyna się wkrótce po
założeniu miasta przez Jędrzeja Potockiego. W dokumencie lokacyjnym z 7 maja
1662 stwierdza on: „Ormianom, religii greckiej na cerkiew, Żydom na szkołę,
miejsca wymierzone będą, z których każdy według wiary swojej, aby odprawiali
nabożeństwo dopuszczam”18. Zapewne już w tym samym roku z ościennej
Mołdawii i Węgier przybyli pierwsi Ormianie19. Do zasiedlenia przydzielono im
wschodnią część miasta i tereny na przedmieściach, przeznaczone pod browary
i słodownie. W centrum dzielnicy ormiańskiej wzniesiono około 1663/64 r.
drewniany kościół20. Jeden z rękopisów z dawnego archiwum parafialnego
wymieniał jako hojnego ofiarodawcę niejakiego Ohanesa, syna Grzegorza21.
Inicjatorem budowy świątyni i głównym jej fundatorem był jednak sam Jędrzej
Potocki. W marcu 1665 sprowadził on z kolegium Teatynów we Lwowie