DOI Artikel:
Purchla, Jacek: Wpływy wiedeńskie na architekturę Lwowa 1772-1918
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.22259#0266
264
Jacek Purchla
Lwowa w architekturze tak oto charakteryzował ten okres: „lwowscy archite-
kci, przeważnie Niemcy, nie tylko nie byli samoistni w artystycznym pojmowa-
niu tworzonych przez siebie planów architektonicznych, ale nie byli też
samoistnymi w hierarchii biurokratycznej. Jedno z drugim zresztą najściślej ze
sobą łączyło się w ramach organizacji stworzonej przez rząd austriacki,
a Galicyjska Dyrekcja Budownictwa we Lwowie wraz ze wszystkimi władzami
krajowymi podlegała władzom centralnym, państwowym w Wiedniu. Kieru-
nek, jakiemu w Wiedniu sfery dworskie i wysokiej biurokracji hołdowały
w sprawach sztuki, a w szczególności architektury, musiał być oczywiście
miarodajnym i dla prowincjonalnych władz galicyjskich”3.
Trzeba przy tym pamiętać, iż Wiedeń nie był w 1. połowie XIX wieku
silnym ośrodkiem myśli architektonicznej, a raczej prowincją artystyczną
w tym względzie. Architektura wiedeńska tej epoki zdominowana była przez
neoklasycyzm, a w drugiej ćwierci XIX wieku przez biedermeier4. Wśród
wybitniejszych architektów działających wówczas w Wiedniu zwraca przede
wszystkim uwagę osoba Petera Nobile, Szwajcara wykształconego w Rzymie,
który przez wiele lat pełnił funkcję dyrektora wiedeńskiej Akademii Sztuk
Pięknych oraz nadwornego cesarskiego budowniczego, determinując niejako
rynek ówczesnej architektury w stolicy monarchii, a także na prowincji5.
Peter Nobile oddziałał też silnie na architekturę lwowską swej epoki. Przed
rokiem 1819 Nobile wykonał na prośbę Maksymiliana Ossolińskiego projekt
przebudowy dawnego kościoła i klasztoru Karmelitanek Trzewiczkowych na
siedzibę lwowskiego „Ossolineum”. Projekt ten, zaakceptowany przez fun-
datora, został już po śmierci Ossolińskiego zrealizowany przez Józefa Bema,
jednak z poważnymi zmianami6. Peter Nobile uważany jest też za autora ogólnej
koncepcji pałacu Gubernatorskiego we Lwowie z roku 1840. Co charakterys-
tyczne — projekt tej prestiżowej budowli powstał z pominięciem Galicyjskiej
Dyrekcji Budownictwa we Lwowie, wprost: „unter der Leitung des k.k. Herrn
Hofbaurathes Peter v. Nobile entworfen in Wien und ausgearbeitet in Graz von
Joseph Hasslinger k.k. Baudirektions-Amts-Ingenieur”7. Zasadnicze znaczenie
dla rozwoju architektury lwowskiej 1. połowy XIX wieku miał przede wszystkim
jednak wpływ pośredni Nobilego. Jest to m. in. czytelne w architekturze
powstającej wzdłuż Wałów Gubernatorskich — lwowskiej „Herrengasse” (ulica
Czarnieckiego, obecnie Winniczenki) —jak choćby z jednej strony w kamienicy
Pillerów pod nr 8, z drugiej zaś w nie istniejącym dziś pałacu Młockich.
Mańkowski za przykłady pośredniego oddziaływania Nobilego na Lwów podaje
przede wszystkim odwach przy pl. Św. Ducha (obecnie Płoszcza Pidkowy) oraz
więzienie (tzw. „Brygidki”) przy ul. Kazimierzowskiej (obecnie Horodocka)8. Za
późny przykład tych wpływów uznać też można nie istniejącą dziś synagogę
reformowaną przy Starym Rynku, pochodzącą z roku 18459.
Osobny rozdział ścisłych związków artystycznych Wiednia i Lwowa na
początku XIX wieku stanowił charakterystyczny dla stolicy Galicji typ
klasycystycznej kamienicy o bogatej dekoracji rzeźbiarskiej. Typ ten — nie
Jacek Purchla
Lwowa w architekturze tak oto charakteryzował ten okres: „lwowscy archite-
kci, przeważnie Niemcy, nie tylko nie byli samoistni w artystycznym pojmowa-
niu tworzonych przez siebie planów architektonicznych, ale nie byli też
samoistnymi w hierarchii biurokratycznej. Jedno z drugim zresztą najściślej ze
sobą łączyło się w ramach organizacji stworzonej przez rząd austriacki,
a Galicyjska Dyrekcja Budownictwa we Lwowie wraz ze wszystkimi władzami
krajowymi podlegała władzom centralnym, państwowym w Wiedniu. Kieru-
nek, jakiemu w Wiedniu sfery dworskie i wysokiej biurokracji hołdowały
w sprawach sztuki, a w szczególności architektury, musiał być oczywiście
miarodajnym i dla prowincjonalnych władz galicyjskich”3.
Trzeba przy tym pamiętać, iż Wiedeń nie był w 1. połowie XIX wieku
silnym ośrodkiem myśli architektonicznej, a raczej prowincją artystyczną
w tym względzie. Architektura wiedeńska tej epoki zdominowana była przez
neoklasycyzm, a w drugiej ćwierci XIX wieku przez biedermeier4. Wśród
wybitniejszych architektów działających wówczas w Wiedniu zwraca przede
wszystkim uwagę osoba Petera Nobile, Szwajcara wykształconego w Rzymie,
który przez wiele lat pełnił funkcję dyrektora wiedeńskiej Akademii Sztuk
Pięknych oraz nadwornego cesarskiego budowniczego, determinując niejako
rynek ówczesnej architektury w stolicy monarchii, a także na prowincji5.
Peter Nobile oddziałał też silnie na architekturę lwowską swej epoki. Przed
rokiem 1819 Nobile wykonał na prośbę Maksymiliana Ossolińskiego projekt
przebudowy dawnego kościoła i klasztoru Karmelitanek Trzewiczkowych na
siedzibę lwowskiego „Ossolineum”. Projekt ten, zaakceptowany przez fun-
datora, został już po śmierci Ossolińskiego zrealizowany przez Józefa Bema,
jednak z poważnymi zmianami6. Peter Nobile uważany jest też za autora ogólnej
koncepcji pałacu Gubernatorskiego we Lwowie z roku 1840. Co charakterys-
tyczne — projekt tej prestiżowej budowli powstał z pominięciem Galicyjskiej
Dyrekcji Budownictwa we Lwowie, wprost: „unter der Leitung des k.k. Herrn
Hofbaurathes Peter v. Nobile entworfen in Wien und ausgearbeitet in Graz von
Joseph Hasslinger k.k. Baudirektions-Amts-Ingenieur”7. Zasadnicze znaczenie
dla rozwoju architektury lwowskiej 1. połowy XIX wieku miał przede wszystkim
jednak wpływ pośredni Nobilego. Jest to m. in. czytelne w architekturze
powstającej wzdłuż Wałów Gubernatorskich — lwowskiej „Herrengasse” (ulica
Czarnieckiego, obecnie Winniczenki) —jak choćby z jednej strony w kamienicy
Pillerów pod nr 8, z drugiej zaś w nie istniejącym dziś pałacu Młockich.
Mańkowski za przykłady pośredniego oddziaływania Nobilego na Lwów podaje
przede wszystkim odwach przy pl. Św. Ducha (obecnie Płoszcza Pidkowy) oraz
więzienie (tzw. „Brygidki”) przy ul. Kazimierzowskiej (obecnie Horodocka)8. Za
późny przykład tych wpływów uznać też można nie istniejącą dziś synagogę
reformowaną przy Starym Rynku, pochodzącą z roku 18459.
Osobny rozdział ścisłych związków artystycznych Wiednia i Lwowa na
początku XIX wieku stanowił charakterystyczny dla stolicy Galicji typ
klasycystycznej kamienicy o bogatej dekoracji rzeźbiarskiej. Typ ten — nie