DOI Artikel:
Jamski, Piotr: Kościół w Subotnikach: fundacja Władysława i Janiny Umiastowskich
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.22259#0286
284
Piotr J. Jamski
Prawdopodobnie w 1603 r. Albrycht Stanisław ks. Radziwiłł odnowił
fundację, a 12 X 1681 r. nastąpiła konsekracja kościoła „drewnianego z dwuma
wieżycami i krzyżami trzema, in medio kopuła czerwono malowana”5, p.w. ŚŚ.
Jerzego Męczennika i Macieja Apostoła6. Trzecią świątynię, p.w. Św. Jerzego —
„z drzewa sosnowego na podmurówce kamiennej, w figurze podłużnej o dwóch
od frontu wieżach”, z wgłębnym portykiem — wznieśli w r. 1755 lub 1774 Jerzy
i Marianna Abramowiczowie, trzymający wówczas dobra w zastawie7.
Fundatorzy obecnego kościoła w Subotnikach wstąpili w związek małżeń-
ski w 1882 r. Władysław Umiastowski — właściciel dóbr żemłosławskich, nie-
dawno obdarowany papieskim tytułem hrabiego — i młodsza od niego o 27 lat
żona, szlachcianka z Moszczenicy w Królestwie Polskim, przez kilka lat po ślu-
bie zajęci byli wykańczaniem swego pałacu nad Gawią, ściśle wzorowanego na
łazienkowskiej siedzibie Stanisława Augusta. Rezydencję swą państwo Umias-
towscy chętnie nazywali Nowymi Puławami8 w nawiązaniu do siedziby Izabelli
Czartoryskiej, która z pewnością stanowiła wzór do naśladowania dla wielu
szlachetnie urodzonych pań końca w. XIX, w tym i Janiny Umiastowskiej.
Po zainstalowaniu w swym nowym domu paryskich kominków, belgijskich
szyb, a w ogrodzie „łazienkowskich” pawi, Umiastowscy rozpoczęli starania
o wystawienie nowego kościoła w pobliskich Subotnikach. Kościół, wedle
zezwolenia władz, mógł być murowany, lecz nie powinien być większy od
poprzedniego. 10 października 1897 r. Władysław Umiastowski „zarządził
swoimi robotnikami i materią budowę kościoła”. Rozpoczęto ją jednak dopiero
w r. 18999, zakończono w dwa lata później, a w r. 1904 nastąpiła konsekracja10.
Twórcą planów kościoła, gotowych w r. 189711, był inż. arch. Władysław
Wacław Stypułkowski (1868—1927), działający początkowo w Wilnie, później
w Warszawie, którego twórczość pozostaje do dzisiaj niemal nieznana12 (ił. 1).
Na podstawie wspomnień Janiny Umiastowskiej sądzić można, że jej mąż
czynnie uczestniczył w przygotowywaniu projektów świątyni.
W zamiarze fundatorów miała to być budowla w „czystym” stylu
gotyckim bądź w stylu „gotyku nadwiślańskiego”, murowana z cegły (do której
wyrobu Umiastowscy zamówili maszyny na południu Francji). Tak powstała
świątynia trójnawowa halowa, o czteroprzęsłowym korpusie i jednoprzęsłowym,
zakończonym trójbocznie prezbiterium, skierowanym na północ. Od frontu
wznosi się trójkondygnacyjna czworoboczna wieża o ośmiopołaciowym wyso-
kim hełmie (il. 2). Prezbiterium flankowane jest od zachodu skarbczykiem, od
wschodu zakrystią z łożą kolatorską na piętrze. Okna są przeważnie ostro-
łukowe. Nawa główna otwiera się ku bocznym czterema parami ostrołukowych
arkad, wspartych na filarach na planie krzyża. Z naw prowadzą zejścia do
dwóch krypt. Wysokie dachy są kryte blachą, częściowo cynkową.
Architektura kościoła operuje obiegowym zestawem form neogotyckich,
stylistycznie zaś jest pokrewna realizacjom kręgu architektów warszawskich,
skupionych wokół Józefa Piusa Dziekońskiego. Wyposażenie również miało
być wykonane w „narodowym” gotyckim stylu „nadwiślańskim”. Postulat ten
Piotr J. Jamski
Prawdopodobnie w 1603 r. Albrycht Stanisław ks. Radziwiłł odnowił
fundację, a 12 X 1681 r. nastąpiła konsekracja kościoła „drewnianego z dwuma
wieżycami i krzyżami trzema, in medio kopuła czerwono malowana”5, p.w. ŚŚ.
Jerzego Męczennika i Macieja Apostoła6. Trzecią świątynię, p.w. Św. Jerzego —
„z drzewa sosnowego na podmurówce kamiennej, w figurze podłużnej o dwóch
od frontu wieżach”, z wgłębnym portykiem — wznieśli w r. 1755 lub 1774 Jerzy
i Marianna Abramowiczowie, trzymający wówczas dobra w zastawie7.
Fundatorzy obecnego kościoła w Subotnikach wstąpili w związek małżeń-
ski w 1882 r. Władysław Umiastowski — właściciel dóbr żemłosławskich, nie-
dawno obdarowany papieskim tytułem hrabiego — i młodsza od niego o 27 lat
żona, szlachcianka z Moszczenicy w Królestwie Polskim, przez kilka lat po ślu-
bie zajęci byli wykańczaniem swego pałacu nad Gawią, ściśle wzorowanego na
łazienkowskiej siedzibie Stanisława Augusta. Rezydencję swą państwo Umias-
towscy chętnie nazywali Nowymi Puławami8 w nawiązaniu do siedziby Izabelli
Czartoryskiej, która z pewnością stanowiła wzór do naśladowania dla wielu
szlachetnie urodzonych pań końca w. XIX, w tym i Janiny Umiastowskiej.
Po zainstalowaniu w swym nowym domu paryskich kominków, belgijskich
szyb, a w ogrodzie „łazienkowskich” pawi, Umiastowscy rozpoczęli starania
o wystawienie nowego kościoła w pobliskich Subotnikach. Kościół, wedle
zezwolenia władz, mógł być murowany, lecz nie powinien być większy od
poprzedniego. 10 października 1897 r. Władysław Umiastowski „zarządził
swoimi robotnikami i materią budowę kościoła”. Rozpoczęto ją jednak dopiero
w r. 18999, zakończono w dwa lata później, a w r. 1904 nastąpiła konsekracja10.
Twórcą planów kościoła, gotowych w r. 189711, był inż. arch. Władysław
Wacław Stypułkowski (1868—1927), działający początkowo w Wilnie, później
w Warszawie, którego twórczość pozostaje do dzisiaj niemal nieznana12 (ił. 1).
Na podstawie wspomnień Janiny Umiastowskiej sądzić można, że jej mąż
czynnie uczestniczył w przygotowywaniu projektów świątyni.
W zamiarze fundatorów miała to być budowla w „czystym” stylu
gotyckim bądź w stylu „gotyku nadwiślańskiego”, murowana z cegły (do której
wyrobu Umiastowscy zamówili maszyny na południu Francji). Tak powstała
świątynia trójnawowa halowa, o czteroprzęsłowym korpusie i jednoprzęsłowym,
zakończonym trójbocznie prezbiterium, skierowanym na północ. Od frontu
wznosi się trójkondygnacyjna czworoboczna wieża o ośmiopołaciowym wyso-
kim hełmie (il. 2). Prezbiterium flankowane jest od zachodu skarbczykiem, od
wschodu zakrystią z łożą kolatorską na piętrze. Okna są przeważnie ostro-
łukowe. Nawa główna otwiera się ku bocznym czterema parami ostrołukowych
arkad, wspartych na filarach na planie krzyża. Z naw prowadzą zejścia do
dwóch krypt. Wysokie dachy są kryte blachą, częściowo cynkową.
Architektura kościoła operuje obiegowym zestawem form neogotyckich,
stylistycznie zaś jest pokrewna realizacjom kręgu architektów warszawskich,
skupionych wokół Józefa Piusa Dziekońskiego. Wyposażenie również miało
być wykonane w „narodowym” gotyckim stylu „nadwiślańskim”. Postulat ten