DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.22259#0387
Marcin Zgliński
Koło Naukowe
Studentów Historii Sztuki UW
Warszawa
PROSPEKTY ORGANOWE NA TERENIE
WIELKIEGO KSIĘSTWA LITEWSKIEGO W XVIII W.
Pierwsze wzmianki o organach i ich budowniczych na terenie Wielkiego
Księstwa pochodzą z początku XVI w., jednakże niemal wszystkie zachowane
lub znane z ikonografii obiekty są osiemnastowieczne lub późniejsze1. Pomimo
że stanowią one liczną grupę (wg obecnego stanu badań ponad czterdzieści)
— jak się wydaje najbardziej jednolitą typologicznie w dawnej Polsce,
a niektóre z nich są wybitne w skali europejskiej — są ciągle niedostatecznie
zbadane2. Dopiero terenowe prace inwentaryzacyjne oraz kwerendy archiwal-
ne na Litwie i Białorusi przyniosły odkrycia nie znanych dotąd obiektów,
wiadomości o budowniczych oraz dane i ikonografię dotyczące organów nie
zachowanych. Pozwala to na nakreślenie pełniejszej rekonstrukcji obrazu
budownictwa organowego w Wielkim Księstwie.
1. Organmistrzowie
Najwcześniejsze w XVIII w. dane o organmistrzach wileńskich oraz
o budowanych przez nich obiektach pochodzą z lat trzydziestych i czterdzies-
tych — i właśnie na te lata przypada początek trwającego aż do końca stulecia
rozkwitu sztuki organmistrzowskiej. W okresie tym powstały organy niemal
we wszystkich kościołach Wilna, a także w dziesiątkach, jeśli nie setkach,
świątyń w innych miejscowościach rozsianych na obszarze Wielkiego Księstwa.
W 1737 r. Józef Olszyński, „braciszek bernardyński” z wileńskiego
konwentu, odnowił wielkie organy w wileńskim kościele kustodialnym Bernar-
dynów, gdzie nadto wystawił pozytyw na chórku kaplicy Św. Bonawentury3.
W latach 1737—39 zbudował on również w tymże kościele pozytyw do kaplicy
Św. Floriana oraz za 408 zł „manualik” dla wileńskich bonifratrów4. Niewy-
kluczone, że był on również tym „braciszkiem bernardyńskim”, który w 1735 r.
postawił organy w jezuickim kościele Św. Jana5.
Koło Naukowe
Studentów Historii Sztuki UW
Warszawa
PROSPEKTY ORGANOWE NA TERENIE
WIELKIEGO KSIĘSTWA LITEWSKIEGO W XVIII W.
Pierwsze wzmianki o organach i ich budowniczych na terenie Wielkiego
Księstwa pochodzą z początku XVI w., jednakże niemal wszystkie zachowane
lub znane z ikonografii obiekty są osiemnastowieczne lub późniejsze1. Pomimo
że stanowią one liczną grupę (wg obecnego stanu badań ponad czterdzieści)
— jak się wydaje najbardziej jednolitą typologicznie w dawnej Polsce,
a niektóre z nich są wybitne w skali europejskiej — są ciągle niedostatecznie
zbadane2. Dopiero terenowe prace inwentaryzacyjne oraz kwerendy archiwal-
ne na Litwie i Białorusi przyniosły odkrycia nie znanych dotąd obiektów,
wiadomości o budowniczych oraz dane i ikonografię dotyczące organów nie
zachowanych. Pozwala to na nakreślenie pełniejszej rekonstrukcji obrazu
budownictwa organowego w Wielkim Księstwie.
1. Organmistrzowie
Najwcześniejsze w XVIII w. dane o organmistrzach wileńskich oraz
o budowanych przez nich obiektach pochodzą z lat trzydziestych i czterdzies-
tych — i właśnie na te lata przypada początek trwającego aż do końca stulecia
rozkwitu sztuki organmistrzowskiej. W okresie tym powstały organy niemal
we wszystkich kościołach Wilna, a także w dziesiątkach, jeśli nie setkach,
świątyń w innych miejscowościach rozsianych na obszarze Wielkiego Księstwa.
W 1737 r. Józef Olszyński, „braciszek bernardyński” z wileńskiego
konwentu, odnowił wielkie organy w wileńskim kościele kustodialnym Bernar-
dynów, gdzie nadto wystawił pozytyw na chórku kaplicy Św. Bonawentury3.
W latach 1737—39 zbudował on również w tymże kościele pozytyw do kaplicy
Św. Floriana oraz za 408 zł „manualik” dla wileńskich bonifratrów4. Niewy-
kluczone, że był on również tym „braciszkiem bernardyńskim”, który w 1735 r.
postawił organy w jezuickim kościele Św. Jana5.