DOI Artikel:
Kałamajska-Saeed, Maria: Freski kościoła Bernardynów w Budsławiu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.22259#0412
410
Maria Kałamajska-Saeed
Ołtarz główny, odgradzający przestrzeń pomieszczonego za nim chóru
zakonnego, jest też jedyną strukturą prawdziwie przestrzenną, wszystkie
pozostałe bowiem należą do malowanej architektury iluzjonistycznej, wykona-
ne techniką fresku en grisaille. Sam fakt zastosowania takiego rozwiązania nie
jest niczym szczególnie frapującym, bo podobnych przykładów zachowało się
wiele. Niezwykłość zespołu malowideł kościoła budsławskiego polega nie tylko
na konsekwencji, z jaką posłużono się tym środkiem artystycznym dla
kompletnego urządzenia potężnego wnętrza — równie wyjątkowy jest fakt, iż
malowidła zachowały się w stanie pierwotnym. Permanentny w XIX i XX w.
brak środków finansowych szczęśliwie uchronił je od przemalowań, choć nie
obyło się bez jednej — miejmy nadzieję możliwej do usunięcia — interwencji,
w której wyniku zniknęła pod pobiałami dekoracja malarska kopuły. Jej czaszę
wypełniała kompozycja figuralna, zgodnie z wezwaniem kościoła przedstawia-
jąca Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny, zaś na żaglach jeszcze w 1976 r.
widniały postacie czterech Ewangelistów31.
Obecny stan malowideł, aczkolwiek znacznie spłowiałych, jest na tyle
dobry, że zapewne bez większego trudu mogłyby zostać przywrócone do
pierwotnego wyglądu. Problem w tym, że ten ogromny kościół, ostatnio
podniesiony do rangi bazyliki mniejszej, jest na co dzień filią odległego
o prawie 20 km kościoła parafialnego w Krzywieżach. Zapełnia się tylko raz
w roku, na uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, i to dopiero
od trzech lat, od kiedy przywrócone zostały pielgrzymki. Małe są zatem szanse
na dokonanie kosztownej inwestycji, jaką musiałaby być konserwacja setek
metrów kwadratowych malowideł. Z taką bowiem skalą mamy tu do czynie-
nia, gdyż freski tworzą praktycznie jedyny, lecz pełny wystrój wnętrza.
Na całość składa się kilka serii malowideł. Do pierwszej, najbardziej
monumentalnej, należy zespół dziewięciu iluzjonistycznych ołtarzy. Najwięk-
szy umieszczony został w chórze zakonnym: jest to — rozbudowana na całą
wysokość ściany zamykającej prezbiterium — potężna kolumnowa struktura,
niestety prawie niemożliwa do sfotografowania, bowiem ołtarz ją w znacznym
stopniu przesłania (il. 2). Jak można sądzić — malowana architektura
pomyślana została jako ołtarz chóru zakonnego, który dla wiernych, zgroma-
dzonych w nawie, stanowił zarazem drugi plan wielkiego ołtarza, pełniącego
funkcję tabernakulum mieszczącego cudowny obraz Matki Boskiej.
Osiem pozostałych ołtarzy — parami analogicznych — rozmieszczono
w płytkich wnękach kaplicowych transeptu i naw bocznych. Wszystkie
są kolumnowe, jednokondygnacyjne z bogatymi dwu- lub wieloplanowymi
zwieńczeniami, ustawione na wysokich cokołach. Złudzenie przestrzen-
ności struktur — założonych na rzucie wklęsłym, wypukłym, a nawet koli-
stym — zostało osiągnięte w stopniu wręcz doskonałym. Elementy architek-
toniczne utrzymane są w chłodnych zielonkawych szarościach, z ugrowymi
akcentami użytymi dla oddania złoceń kapiteli, baz kolumn i pilastrów.
Bogatszą paletą barwną posłużono się w umieszczonych w malowanych
Maria Kałamajska-Saeed
Ołtarz główny, odgradzający przestrzeń pomieszczonego za nim chóru
zakonnego, jest też jedyną strukturą prawdziwie przestrzenną, wszystkie
pozostałe bowiem należą do malowanej architektury iluzjonistycznej, wykona-
ne techniką fresku en grisaille. Sam fakt zastosowania takiego rozwiązania nie
jest niczym szczególnie frapującym, bo podobnych przykładów zachowało się
wiele. Niezwykłość zespołu malowideł kościoła budsławskiego polega nie tylko
na konsekwencji, z jaką posłużono się tym środkiem artystycznym dla
kompletnego urządzenia potężnego wnętrza — równie wyjątkowy jest fakt, iż
malowidła zachowały się w stanie pierwotnym. Permanentny w XIX i XX w.
brak środków finansowych szczęśliwie uchronił je od przemalowań, choć nie
obyło się bez jednej — miejmy nadzieję możliwej do usunięcia — interwencji,
w której wyniku zniknęła pod pobiałami dekoracja malarska kopuły. Jej czaszę
wypełniała kompozycja figuralna, zgodnie z wezwaniem kościoła przedstawia-
jąca Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny, zaś na żaglach jeszcze w 1976 r.
widniały postacie czterech Ewangelistów31.
Obecny stan malowideł, aczkolwiek znacznie spłowiałych, jest na tyle
dobry, że zapewne bez większego trudu mogłyby zostać przywrócone do
pierwotnego wyglądu. Problem w tym, że ten ogromny kościół, ostatnio
podniesiony do rangi bazyliki mniejszej, jest na co dzień filią odległego
o prawie 20 km kościoła parafialnego w Krzywieżach. Zapełnia się tylko raz
w roku, na uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, i to dopiero
od trzech lat, od kiedy przywrócone zostały pielgrzymki. Małe są zatem szanse
na dokonanie kosztownej inwestycji, jaką musiałaby być konserwacja setek
metrów kwadratowych malowideł. Z taką bowiem skalą mamy tu do czynie-
nia, gdyż freski tworzą praktycznie jedyny, lecz pełny wystrój wnętrza.
Na całość składa się kilka serii malowideł. Do pierwszej, najbardziej
monumentalnej, należy zespół dziewięciu iluzjonistycznych ołtarzy. Najwięk-
szy umieszczony został w chórze zakonnym: jest to — rozbudowana na całą
wysokość ściany zamykającej prezbiterium — potężna kolumnowa struktura,
niestety prawie niemożliwa do sfotografowania, bowiem ołtarz ją w znacznym
stopniu przesłania (il. 2). Jak można sądzić — malowana architektura
pomyślana została jako ołtarz chóru zakonnego, który dla wiernych, zgroma-
dzonych w nawie, stanowił zarazem drugi plan wielkiego ołtarza, pełniącego
funkcję tabernakulum mieszczącego cudowny obraz Matki Boskiej.
Osiem pozostałych ołtarzy — parami analogicznych — rozmieszczono
w płytkich wnękach kaplicowych transeptu i naw bocznych. Wszystkie
są kolumnowe, jednokondygnacyjne z bogatymi dwu- lub wieloplanowymi
zwieńczeniami, ustawione na wysokich cokołach. Złudzenie przestrzen-
ności struktur — założonych na rzucie wklęsłym, wypukłym, a nawet koli-
stym — zostało osiągnięte w stopniu wręcz doskonałym. Elementy architek-
toniczne utrzymane są w chłodnych zielonkawych szarościach, z ugrowymi
akcentami użytymi dla oddania złoceń kapiteli, baz kolumn i pilastrów.
Bogatszą paletą barwną posłużono się w umieszczonych w malowanych