DOI Artikel:
Kurzej, Michał: Kościół Bernardynów w Leszniowie: Nieznane dzieło Jana Wolffa
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.22261#0025
Michał Kurzej
Instytut Historii Sztuki UJ
Kraków
Sztuka kresów wschodnich, t. 6
Kraków 2006
KOŚCIÓŁ BERNARDYNÓW W LESZNIOWIE
- NIEZNANE DZIEŁO JANA WOLFFA1
Kościół Bernardynów w Leszniowie był do tej pory wzmiankowany jedynie w lite-
raturze o charakterze krajoznawczym, gdzie różnie podawano datę jego budowy, a był
opisywany jako „okazujący architekturę renesansową o pseudokorynckich pilastrach,
przykryty krzyżowym sklepieniem. Żebra i zwornik sklepień były obramowane rzeź-
bionymi opaskami zwykłymi na sklepieniach z XVII wieku”2.
Kościół w Leszniowie zaistniał w literaturze historyczno-artystycznej dzięki wy-
strojowi rzeźbiarskiemu. W r. 1899 o. Norbert Golichowski opublikował informację
o znalezieniu w r. 1883 podczas remontu kościoła karteczki umieszczonej gdzieś za
ołtarzem głównym, na której odnotowano, iż rzeźby do tego ołtarza, ołtarzy bocznych
oraz ambony wykonał Antoni Osiński3. Wersję tę przyjął Zbigniew Hornung4, jednak
prace leszniowskie w całości zostały ostatnio odpisane temu artyście5. Założeniem
urbanistycznym Leszniowa zajął się Sergiej Krawców, uznając plan miasta za dalekie
echo koncepcji urbanistycznej zastosowanej w Zamościu6 *. Dla badaczy architektury
kościół w Leszniowie pozostał zaś właściwie nieznany. Nie rozpatrywano go wcześ-
niej w kontekście innych zabytków z 1. poł. w. XVII, nikt też nie zajął się kwestią jego
autorstwa. Na ten mało znany zabytek zwróciły uwagę dopiero prace inwentaryza-
cyjne kościołów i klasztorów rzymskokatolickich na dawnych kresach wschodnich
prowadzone pod kierunkiem prof. Jana Ostrowskiego, podczas których wykonano
szczegółową dokumentację kościoła.
* * *
1 Niniejszy tekst jest fragmentem pracy magisterskiej, napisanej i obronionej w r. 2005 pod kierun-
kiem prof. dr. hab. Jana Ostrowskiego, któremu pragnę serdecznie podziękować za wszelkie rady
i uwagi. Osobne podziękowania należą się dr. Andrzejowi Betlejowi, dr. hab. Piotrowi Krasnemu
za cenne uwagi i wskazówki, Dyrekcji Archiwum Prowincji Polskiej OO. Bernardynów za udo-
stępnienie bogatych materiałów oraz Ryszardowi Poniedziałkowi za wykonanie rekonstrukcji
rzutu sklepień kościoła.
2 M. Kowalczuk, Wycieczka do Leszniowa w powiecie brodzkim, „Sprawozdania Komisji do Ba-
dania Historii Sztuki”, 5, 1896, s. CI; wiadomość tę powtórzył E. Chwalewik, Zbiory polskie,
t. 1, Warszawa-Kraków 1926, s. 338; Zob. też SGKP, t. 5, 1884, s. 176; A. Czołowski, B. Janusz,
Przeszłość i zabytki województwa tarnopolskiego, Tarnopol 1926, s. 14; T. Kunzek, Przewodnik po
województwie tarnopolskim, Tarnopol 1936, s. 109, gdzie kościół został zadatowany na r. 1697,
a klasztor określony jako pochodzący z XV w.
3 N. Golichowski, Przed nową epoką. Materiały do historii OO. Bernardynów w Polsce, Kraków
1899, s. 87.
4 Z. Hornung, Antoni Osiński, najwybitniejszy rzeźbiarz lwowski XVIII stulecia, Lwów 1937, s. 44.
5 A. Betlej, Z. Prószyńska, Osiński Antoni, [w:] SAP, t. 6, 1999, s. 324.
6 S. Krawców, Stanisławów w XVII-XVIII w. Układ przestrzenny i jego symbolika, „KAiU”, 38,1993,
s. 12.
Instytut Historii Sztuki UJ
Kraków
Sztuka kresów wschodnich, t. 6
Kraków 2006
KOŚCIÓŁ BERNARDYNÓW W LESZNIOWIE
- NIEZNANE DZIEŁO JANA WOLFFA1
Kościół Bernardynów w Leszniowie był do tej pory wzmiankowany jedynie w lite-
raturze o charakterze krajoznawczym, gdzie różnie podawano datę jego budowy, a był
opisywany jako „okazujący architekturę renesansową o pseudokorynckich pilastrach,
przykryty krzyżowym sklepieniem. Żebra i zwornik sklepień były obramowane rzeź-
bionymi opaskami zwykłymi na sklepieniach z XVII wieku”2.
Kościół w Leszniowie zaistniał w literaturze historyczno-artystycznej dzięki wy-
strojowi rzeźbiarskiemu. W r. 1899 o. Norbert Golichowski opublikował informację
o znalezieniu w r. 1883 podczas remontu kościoła karteczki umieszczonej gdzieś za
ołtarzem głównym, na której odnotowano, iż rzeźby do tego ołtarza, ołtarzy bocznych
oraz ambony wykonał Antoni Osiński3. Wersję tę przyjął Zbigniew Hornung4, jednak
prace leszniowskie w całości zostały ostatnio odpisane temu artyście5. Założeniem
urbanistycznym Leszniowa zajął się Sergiej Krawców, uznając plan miasta za dalekie
echo koncepcji urbanistycznej zastosowanej w Zamościu6 *. Dla badaczy architektury
kościół w Leszniowie pozostał zaś właściwie nieznany. Nie rozpatrywano go wcześ-
niej w kontekście innych zabytków z 1. poł. w. XVII, nikt też nie zajął się kwestią jego
autorstwa. Na ten mało znany zabytek zwróciły uwagę dopiero prace inwentaryza-
cyjne kościołów i klasztorów rzymskokatolickich na dawnych kresach wschodnich
prowadzone pod kierunkiem prof. Jana Ostrowskiego, podczas których wykonano
szczegółową dokumentację kościoła.
* * *
1 Niniejszy tekst jest fragmentem pracy magisterskiej, napisanej i obronionej w r. 2005 pod kierun-
kiem prof. dr. hab. Jana Ostrowskiego, któremu pragnę serdecznie podziękować za wszelkie rady
i uwagi. Osobne podziękowania należą się dr. Andrzejowi Betlejowi, dr. hab. Piotrowi Krasnemu
za cenne uwagi i wskazówki, Dyrekcji Archiwum Prowincji Polskiej OO. Bernardynów za udo-
stępnienie bogatych materiałów oraz Ryszardowi Poniedziałkowi za wykonanie rekonstrukcji
rzutu sklepień kościoła.
2 M. Kowalczuk, Wycieczka do Leszniowa w powiecie brodzkim, „Sprawozdania Komisji do Ba-
dania Historii Sztuki”, 5, 1896, s. CI; wiadomość tę powtórzył E. Chwalewik, Zbiory polskie,
t. 1, Warszawa-Kraków 1926, s. 338; Zob. też SGKP, t. 5, 1884, s. 176; A. Czołowski, B. Janusz,
Przeszłość i zabytki województwa tarnopolskiego, Tarnopol 1926, s. 14; T. Kunzek, Przewodnik po
województwie tarnopolskim, Tarnopol 1936, s. 109, gdzie kościół został zadatowany na r. 1697,
a klasztor określony jako pochodzący z XV w.
3 N. Golichowski, Przed nową epoką. Materiały do historii OO. Bernardynów w Polsce, Kraków
1899, s. 87.
4 Z. Hornung, Antoni Osiński, najwybitniejszy rzeźbiarz lwowski XVIII stulecia, Lwów 1937, s. 44.
5 A. Betlej, Z. Prószyńska, Osiński Antoni, [w:] SAP, t. 6, 1999, s. 324.
6 S. Krawców, Stanisławów w XVII-XVIII w. Układ przestrzenny i jego symbolika, „KAiU”, 38,1993,
s. 12.