DOI Artikel:
Betlej, Andrzej: "Z chłopa pan..." architekt: Wiadomości źródłowe na temat działalności Walentego Haltmana, architekta biskupa Wacława Hieronima Sierakowskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.22261#0157
Andrzej Betlej
Instytut Historii Sztuki UJ
Kraków
Sztuka kresów wschodnich, t. 6
Kraków 2006
„Z CHŁOPA PAN...” ARCHITEKT.
WIADOMOŚCI ŹRÓDŁOWE NA TEMAT DZIAŁALNOŚCI
WALENTEGO HALTMANA, ARCHITEKTA
BISKUPA WACŁAWA HIERONIMA SIERAKOWSKIEGO1
Walenty Haltman nie był jak dotąd wymieniany w jakichkolwiek słownikach
architektów. Jego postać została po raz pierwszy ujawniona (choć bez nazwiska)
w monografii bpa Wacława Sierakowskiego pióra ks. Juliana Atamana, a następ-
nie Haltman był wspominany przede wszystkim w opracowaniach poświęconych
kościołowi franciszkańskiemu w Przemyślu. Wydaje się jednak, że budowniczy ten
zasługuje na zebranie wiadomości o nim, a także na choćby krótką próbę charakte-
rystyki twórczości.
Ks. Ataman stwierdził, że bp Wacław Sierakowski miał swego nadwornego archi-
tekta-budowniczego. Wspomniał o nim przy okazji klasztoru Benedyktynek w Jarosła-
wiu, kiedy to w r. 1757 po wizytacji klasztoru biskup obiecał przysłać siostrom swego
budowniczego, który za darmo miał im przygotować projekt muru wydzielającego
klauzurę2. Monografista uważał, że budowniczy ten „nie był to chyba mistrz-artysta,
prędzej dobry rzemieślnik i był człowiekiem raczej prostym, przemawiają za tym
jego raporty o stanie kościołów w Krośnie i Brzozowie” (z 1. 1757-1758)3. Ataman
wspominał ponadto, iż w pałacu biskupim w Przemyślu miał znajdować się portret
biskupa wraz z architektem - zapewne z Haltmanem - na tle pałacu biskupiego4. Fakt
ten świadczyłby zatem raczej o dość znaczącej randze tego artysty.
Jeśli chodzi o kościół Franciszkanów w Przemyślu, to po raz pierwszy na temat
jego autorstwa wypowiedział się Mieczysław Orłowicz, który w swym Ilustrowanym
przewodniku po Przemyślu i okolicach stwierdził, że architektem kościoła Francisz-
kanów przemyskich był Piotr Polejowski5. Zdanie to powtórzył i potwierdził w opra-
cowaniu dotyczącym Pierwszych rzeźbiarzy lwowskich z okresu rokoka, jeszcze przed
II wojną światową Zbigniew Hornung6 *. Tej atrybucji zaprzeczył Józef Tomasz Frazik
w gruntownym opracowaniu dziejów budowy świątyni, opartym na materiałach
archiwalnych, wydanym w r. 1970 w „Biuletynie Historii Sztuki” zatytułowanym
Budowniczowie i artyści na usługach franciszkanów przemyskich od XV-XVIII wieku
1 Bardzo dziękuje przede wszystkim Wojciechowi Boberskiemu z IS PAN, który łaskawie podzielił
się ze mną swymi znaleziskami archiwalnymi oraz dr hab. Piotrowi Krasnemu za wszelkie uwagi.
Bez nich niniejszy komunikat nigdy by nie powstał.
2 J. Ataman, Wacław Hieronim Sierakowski i jego rządy w diecezji przemyskiej. Warszawa 1936, s. 260
3 Ibidem, s. 248, 307.
4 Ibidem, s. 298.
M. Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Przemyślu i okolicach, Przemyśl 1917, s. 66.
6 Z. Hornung, Pierwsi rzeźbiarze lwowscy z okresu rokoka, „Ziemia Czerwieńska”, 3, 1936, s. 31,
przyp. 72.
Instytut Historii Sztuki UJ
Kraków
Sztuka kresów wschodnich, t. 6
Kraków 2006
„Z CHŁOPA PAN...” ARCHITEKT.
WIADOMOŚCI ŹRÓDŁOWE NA TEMAT DZIAŁALNOŚCI
WALENTEGO HALTMANA, ARCHITEKTA
BISKUPA WACŁAWA HIERONIMA SIERAKOWSKIEGO1
Walenty Haltman nie był jak dotąd wymieniany w jakichkolwiek słownikach
architektów. Jego postać została po raz pierwszy ujawniona (choć bez nazwiska)
w monografii bpa Wacława Sierakowskiego pióra ks. Juliana Atamana, a następ-
nie Haltman był wspominany przede wszystkim w opracowaniach poświęconych
kościołowi franciszkańskiemu w Przemyślu. Wydaje się jednak, że budowniczy ten
zasługuje na zebranie wiadomości o nim, a także na choćby krótką próbę charakte-
rystyki twórczości.
Ks. Ataman stwierdził, że bp Wacław Sierakowski miał swego nadwornego archi-
tekta-budowniczego. Wspomniał o nim przy okazji klasztoru Benedyktynek w Jarosła-
wiu, kiedy to w r. 1757 po wizytacji klasztoru biskup obiecał przysłać siostrom swego
budowniczego, który za darmo miał im przygotować projekt muru wydzielającego
klauzurę2. Monografista uważał, że budowniczy ten „nie był to chyba mistrz-artysta,
prędzej dobry rzemieślnik i był człowiekiem raczej prostym, przemawiają za tym
jego raporty o stanie kościołów w Krośnie i Brzozowie” (z 1. 1757-1758)3. Ataman
wspominał ponadto, iż w pałacu biskupim w Przemyślu miał znajdować się portret
biskupa wraz z architektem - zapewne z Haltmanem - na tle pałacu biskupiego4. Fakt
ten świadczyłby zatem raczej o dość znaczącej randze tego artysty.
Jeśli chodzi o kościół Franciszkanów w Przemyślu, to po raz pierwszy na temat
jego autorstwa wypowiedział się Mieczysław Orłowicz, który w swym Ilustrowanym
przewodniku po Przemyślu i okolicach stwierdził, że architektem kościoła Francisz-
kanów przemyskich był Piotr Polejowski5. Zdanie to powtórzył i potwierdził w opra-
cowaniu dotyczącym Pierwszych rzeźbiarzy lwowskich z okresu rokoka, jeszcze przed
II wojną światową Zbigniew Hornung6 *. Tej atrybucji zaprzeczył Józef Tomasz Frazik
w gruntownym opracowaniu dziejów budowy świątyni, opartym na materiałach
archiwalnych, wydanym w r. 1970 w „Biuletynie Historii Sztuki” zatytułowanym
Budowniczowie i artyści na usługach franciszkanów przemyskich od XV-XVIII wieku
1 Bardzo dziękuje przede wszystkim Wojciechowi Boberskiemu z IS PAN, który łaskawie podzielił
się ze mną swymi znaleziskami archiwalnymi oraz dr hab. Piotrowi Krasnemu za wszelkie uwagi.
Bez nich niniejszy komunikat nigdy by nie powstał.
2 J. Ataman, Wacław Hieronim Sierakowski i jego rządy w diecezji przemyskiej. Warszawa 1936, s. 260
3 Ibidem, s. 248, 307.
4 Ibidem, s. 298.
M. Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Przemyślu i okolicach, Przemyśl 1917, s. 66.
6 Z. Hornung, Pierwsi rzeźbiarze lwowscy z okresu rokoka, „Ziemia Czerwieńska”, 3, 1936, s. 31,
przyp. 72.