DOI Artikel:
Boberski, Wojciech: Maryjne sanktuarium karmelitów w Białyniczach: Architektura i sztuka "Białoruskiej Częstochowy"
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.22261#0099
Wojciech Boberski
Instytut Sztuki PAN
Sztuka kresów wschodnich, t. 6
Kraków 2006
MARYJNE SANKTUARIUM KARMELITÓW W BIAŁYNICZACH.
ARCHITEKTURA I SZTUKA „BIAŁORUSKIEJ CZĘSTOCHOWY”
Aby dotrzeć od zachodu do miasteczka Białynicze, niegdyś w orszańskim powiecie
województwa witebskiego, jeszcze dzisiaj trzeba przejechać blisko stukilometrowy
nieprzerwany pas lasów, kryjący w sobie szerokie rozlewiska Berezyny. Teren nie-
mal od samego Mińska płaski jak stół, podnosi się właśnie dopiero w Białyniczach,
którego dawne centrum leży za rzeką Druć, na krawędzi wzgórza. Dalsza droga do
oddalonego o 50 km Mohylewa wiedzie już w otwartym krajobrazie, przez silniej
zurbanizowane okolice Naddnieprza. Wspomniana krawędź wyższego lewego brzegu
Druci jest granicą naturalną i historyczną. We wrześniu r. 1772 Rosjanie rozciągnęli
tędy kordon rozbiorowy ogłaszając, iż rozdziela ona Litwę od „jednoczącej się” z nimi
Białej Rusi. Wiosną r. 1812 właśnie z tej krawędzi feldmarszałek Kutuzow zepchnął
Napoleona na berezyńskie mokradła.
Przez niemal 300 lat powodem największej sławy Białynicz był wszakże cudowny
wizerunek Matki Boskiej, ściągający pielgrzymów z różnych stron i obrządków do
kościoła Karmelitów. Sanktuarium, widoczne z odległości wielu kilometrów, szczegól-
nie dobrze z traktu między Mińskiem a Mohylewem, nazywano „białoruską Często-
chową”. Jego rangę porównywano z wileńską Ostrą Bramą i żmudzkim Szydłowem1.
W opinii XIX-wiecznych autorów prawosławnych, było „najsilniejszym centrum ła-
cińsko-polskiej propagandy”1 2. Dzisiaj nie ma po nim śladu. Miejsce świątyni zajmuje
niewielki miejski bazar. Mniej więcej tam, gdzie wznosił się ołtarz cudownego obrazu,
dziewczyna rozkłada stragan z obuwiem i damskimi torebkami3.
1. Rys historyczny
Początki klasztoru sięgają lat 1622-1623, kiedy Lew Sapieha, właściciel Białynicz,
starosta mohylewski i wileński wojewoda, „fundator 24 kościołów”4, umyślił spełnić
1 A. KwpKop, [w:] )Ku6onucHan Poccuh, t. 3, JlumoecKoe u BenopyccKoe Llonecbe, CIIó 1882, s. 412.
2 O. )Kyn;po, BenuHuneadu Bozopodunnuu MonacmbLpb, „Morn7ieBCKia Enapxia;ibHbiH Bhaomoctm”
1893, nr 27-29 (21 IX-11 X), s. 489; tekst ukazał się także w formie broszur: idem, BenumncKiu
PoMdecmeo-BozopodiHHbLU MonacmbLpb, Mori/ieB 1894; idem, BenununecKuu Powdecmea-
BozopoduąKuu Monacmup, Morn/ieB 1913.
3 W miasteczku, od r. 1924 powiatowym, żyje obecnie około 8 tys. mieszkańców. Jego kulturalną
atrakcją jest muzeum pejzażysty Witolda Biruli-Białynickiego (zm. 1957), zajmujące dom nieopo-
dal bazaru, w dawnej zachodniej pierzei rynku. Park nieopodal stadionu jest pozostałością regu-
larnego ogrodu dawnej rezydencji Ogińskich; zob. A. T. C>eą;opyK, Cadoeo-napKoeoe ucnyccmeo
Benopyccuu, Mmhck 1989, s. 50-51 (z planem parku).
4 Conventus Albinensis powstał niemal równocześnie z klasztorem Karmelitów w wojewódzkim
Mścisławiu (ok. 1622) ufundowanym przez starostę mścisławskiego Krzysztofa Stefana Sapiehę;
zob. J. M. Giżycki [Wołyniak \, Z przeszłości karmelitów na Litwie i Rusi, Kraków 1918, cz. I, Spis
alfabetyczny karmelitów Antiąuae Observantiae na Litwie i Rusi w zaborze rosyjskim, s. 21-34;
cz. II, Siedziby zakonne karmelitanek na tern terytorium, s. 79-87.
Instytut Sztuki PAN
Sztuka kresów wschodnich, t. 6
Kraków 2006
MARYJNE SANKTUARIUM KARMELITÓW W BIAŁYNICZACH.
ARCHITEKTURA I SZTUKA „BIAŁORUSKIEJ CZĘSTOCHOWY”
Aby dotrzeć od zachodu do miasteczka Białynicze, niegdyś w orszańskim powiecie
województwa witebskiego, jeszcze dzisiaj trzeba przejechać blisko stukilometrowy
nieprzerwany pas lasów, kryjący w sobie szerokie rozlewiska Berezyny. Teren nie-
mal od samego Mińska płaski jak stół, podnosi się właśnie dopiero w Białyniczach,
którego dawne centrum leży za rzeką Druć, na krawędzi wzgórza. Dalsza droga do
oddalonego o 50 km Mohylewa wiedzie już w otwartym krajobrazie, przez silniej
zurbanizowane okolice Naddnieprza. Wspomniana krawędź wyższego lewego brzegu
Druci jest granicą naturalną i historyczną. We wrześniu r. 1772 Rosjanie rozciągnęli
tędy kordon rozbiorowy ogłaszając, iż rozdziela ona Litwę od „jednoczącej się” z nimi
Białej Rusi. Wiosną r. 1812 właśnie z tej krawędzi feldmarszałek Kutuzow zepchnął
Napoleona na berezyńskie mokradła.
Przez niemal 300 lat powodem największej sławy Białynicz był wszakże cudowny
wizerunek Matki Boskiej, ściągający pielgrzymów z różnych stron i obrządków do
kościoła Karmelitów. Sanktuarium, widoczne z odległości wielu kilometrów, szczegól-
nie dobrze z traktu między Mińskiem a Mohylewem, nazywano „białoruską Często-
chową”. Jego rangę porównywano z wileńską Ostrą Bramą i żmudzkim Szydłowem1.
W opinii XIX-wiecznych autorów prawosławnych, było „najsilniejszym centrum ła-
cińsko-polskiej propagandy”1 2. Dzisiaj nie ma po nim śladu. Miejsce świątyni zajmuje
niewielki miejski bazar. Mniej więcej tam, gdzie wznosił się ołtarz cudownego obrazu,
dziewczyna rozkłada stragan z obuwiem i damskimi torebkami3.
1. Rys historyczny
Początki klasztoru sięgają lat 1622-1623, kiedy Lew Sapieha, właściciel Białynicz,
starosta mohylewski i wileński wojewoda, „fundator 24 kościołów”4, umyślił spełnić
1 A. KwpKop, [w:] )Ku6onucHan Poccuh, t. 3, JlumoecKoe u BenopyccKoe Llonecbe, CIIó 1882, s. 412.
2 O. )Kyn;po, BenuHuneadu Bozopodunnuu MonacmbLpb, „Morn7ieBCKia Enapxia;ibHbiH Bhaomoctm”
1893, nr 27-29 (21 IX-11 X), s. 489; tekst ukazał się także w formie broszur: idem, BenumncKiu
PoMdecmeo-BozopodiHHbLU MonacmbLpb, Mori/ieB 1894; idem, BenununecKuu Powdecmea-
BozopoduąKuu Monacmup, Morn/ieB 1913.
3 W miasteczku, od r. 1924 powiatowym, żyje obecnie około 8 tys. mieszkańców. Jego kulturalną
atrakcją jest muzeum pejzażysty Witolda Biruli-Białynickiego (zm. 1957), zajmujące dom nieopo-
dal bazaru, w dawnej zachodniej pierzei rynku. Park nieopodal stadionu jest pozostałością regu-
larnego ogrodu dawnej rezydencji Ogińskich; zob. A. T. C>eą;opyK, Cadoeo-napKoeoe ucnyccmeo
Benopyccuu, Mmhck 1989, s. 50-51 (z planem parku).
4 Conventus Albinensis powstał niemal równocześnie z klasztorem Karmelitów w wojewódzkim
Mścisławiu (ok. 1622) ufundowanym przez starostę mścisławskiego Krzysztofa Stefana Sapiehę;
zob. J. M. Giżycki [Wołyniak \, Z przeszłości karmelitów na Litwie i Rusi, Kraków 1918, cz. I, Spis
alfabetyczny karmelitów Antiąuae Observantiae na Litwie i Rusi w zaborze rosyjskim, s. 21-34;
cz. II, Siedziby zakonne karmelitanek na tern terytorium, s. 79-87.