DOI Artikel:
Sobczyńska-Szczepańska, Mirosława: Kościół p.w. Przenajświętszej Trójcy i klasztor Trynitarzy "intra moenia" we Lwowie: dzieje i architektura
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.22261#0044
42
Mirosława Sobczyńska-Szczepańska
Ponadto, na stronach niniejszego artykułu zostały wskazane nowe możliwości atry-
bucyjne w odniesieniu do świątyni trynitarskiej, dzieła wyjątkowego, na tle archi-
tektury Lwowa.
Trynitarze przybyli do Lwowa 13 VII1685. Znalazłszy gościnę w klasztorze Teatynów,
rozpoczęli starania o uzyskanie własnej siedziby lub terenu pod jej budowę. Zabiegi te
okazały się niezwykle żmudne i długotrwale5. W czerwcu r. 1686 uzyskali zgodę magi-
stratu lwowskiego na zakup kamienicy zwanej „Malechowską”, stojącej na Przedmieściu
Krakowskim, w pobliżu obwarowań miejskich. Zakonnicy natychmiast przystąpili do
remontu nowo nabytej nieruchomości. Największe pomieszczenie, o długości piętnastu
i szerokości jedenastu łokci, zostało zaadaptowane na tymczasową kaplicę. W r. 1689
w szeregi trynitarzy wstąpił szesnastoletni Antoni Wielhorski, potomek możnego wo-
łyńskiego rodu. Po przyjęciu święceń kapłańskich, studiował przez trzy lata filozofię
w utworzonym przy klasztorze lwowskim kolegium zakonnym, a następnie został
wysłany do Madrytu na trzyletnie studia teologiczne6. Przed powrotem do ojczyzny,
pod wrażeniem kultu, jakim cieszyła się figura Jezusa Nazareńskiego przechowywana
w madryckim kościele Trynitarzy Bosych, o. Wielhorski kazał wyrzeźbić na jej wzór
głowę, dłonie i stopy, które następnie zawiózł do Rzymu, gdzie zostały poświęcone przez
Innocentego XII7 8. We Lwowie wykonano pozostałe części statuy, która 20 XI 1696 sta-
nęła na bocznym ołtarzu wystawionym dla niej w trynitarskiej kaplicy*. W1.1696-1698
trynitarze nabyli trzy kamienice sąsiadujące z zajmowaną przez nich posesją. W ka-
mienicy zwanej „Marchwianą”, w r. 1698 urządzono nową, większą kaplicę, długą na
trzydzieści sześć łokci i szeroką na osiemnaście łokci9 * * *.
5 Okoliczności przybycia trynitarzy do Polski oraz pierwsze lata ich pobytu we Lwowie, szczegółowo
opisuje Białynia Chołodecki, op. cit., s. 16-18 za: Sikorski, op. cit., s. 202-300.
6 Sikorski, op. cit., s. 410-411.
7 Białynia Chołodecki, relacjonując historię lwowskiego klasztoru Trynitarzy na przedmieściu Krakow-
skim oraz Andrzej Witko w swych pracach z zakresu ikonografii zakonu Przenajświętszej Trójcy, podają,
iż głowa, dłonie i stopy statuy Jezusa Nazareńskiego zostały wyrzeźbione w Rzymie, zob. Białynia Cho-
łodecki, op. cit., s. 44; A. Witko, Sztuka w służbie Zakonu Trójcy Świętej w siedemnastym i osiemnastym
stuleciu. Warszawa 2002, s. 130-131; idem, Jesus Nazareno Rescatado, Roma 2004, s. 80-81. U podstaw
tego twierdzenia łeżą następujące słowa Sikorskiego, odnoszące się do rzeczonej statuy: „caput ejus et
manus Romae sculpta, et per P. Antonium a Sancto Ioanne Baptista Lectorem Philosophiae, ex Hispa-
nia in Sarmatiam redeuntem allata”, zob. Sikorski, op. cit., s. 291. Jednakże, w innym miejscu tej samej
kroniki pojawia się informacja, iż figura lwowska powstała w Hiszpanii: ,,[o. Wielhorski] jussit opere
statuario elaborare faciem ad imitationem Statuae Jesus Nazareni Madriti celeberrimae, una cum pedibus
& manibus. Quae Principalia membra, dum ex Hispaniis in Poloniam regressurus Romam detulit,
a Summo in terris Christi Innocentio XII, benedici expostulavit, obtinuitąue benedictionem eorundem”,
zob. ibidem, s. 316. Wzmiankę o podobnej wymowie odnajdujemy również w drugiej kronice zakon-
nej autorstwa Danilewicza: ,,[o. Wielhorski] omnimoda similitudine exarari curans, ac postmodum
per almam Romanam urbe transiens, pontificaim benedictionem ejusdem statuae a summo Pontifice
humiliter postulans & impetrans”, zob. O. Danilewicz, Facies chronologica [...] Ordinis S. Tńnitatis [...],
Lwów 1748, s. 152. Abstrahując od przytoczonych przekazów kronikarskich, wydaje się mało prawdo-
podobne, by Wielhorski, spędziwszy 3 łata w Madrycie, zamówił kopię figury Jezusa Nazareńskiego
dopiero w Rzymie, gdzie zatrzymał się na krótko w drodze powrotnej do Polski.
8 Sikorski, s. 290-291, 315-316; Danilewicz, op. cit., s. 152; por. Białynia Chołodecki, op. cit., s. 44.
9 Sikorski, op. cit., s. 428: ówczesny minister klasztoru, o. Jan od Narodzenia NMP, Hiszpan, „Ex
Lapidea in platea Cracoviensi a suo Antecessore empta Marchwianska [...], decentiorem, am-
plioremąue coordinavit Ecclesiam, longitudinis tringta sex cubitorum, latitudinis novemdecim,
quam camnis, pulpito, Confessionalibus, aliisąue reąuisitis adornavit”.
Mirosława Sobczyńska-Szczepańska
Ponadto, na stronach niniejszego artykułu zostały wskazane nowe możliwości atry-
bucyjne w odniesieniu do świątyni trynitarskiej, dzieła wyjątkowego, na tle archi-
tektury Lwowa.
Trynitarze przybyli do Lwowa 13 VII1685. Znalazłszy gościnę w klasztorze Teatynów,
rozpoczęli starania o uzyskanie własnej siedziby lub terenu pod jej budowę. Zabiegi te
okazały się niezwykle żmudne i długotrwale5. W czerwcu r. 1686 uzyskali zgodę magi-
stratu lwowskiego na zakup kamienicy zwanej „Malechowską”, stojącej na Przedmieściu
Krakowskim, w pobliżu obwarowań miejskich. Zakonnicy natychmiast przystąpili do
remontu nowo nabytej nieruchomości. Największe pomieszczenie, o długości piętnastu
i szerokości jedenastu łokci, zostało zaadaptowane na tymczasową kaplicę. W r. 1689
w szeregi trynitarzy wstąpił szesnastoletni Antoni Wielhorski, potomek możnego wo-
łyńskiego rodu. Po przyjęciu święceń kapłańskich, studiował przez trzy lata filozofię
w utworzonym przy klasztorze lwowskim kolegium zakonnym, a następnie został
wysłany do Madrytu na trzyletnie studia teologiczne6. Przed powrotem do ojczyzny,
pod wrażeniem kultu, jakim cieszyła się figura Jezusa Nazareńskiego przechowywana
w madryckim kościele Trynitarzy Bosych, o. Wielhorski kazał wyrzeźbić na jej wzór
głowę, dłonie i stopy, które następnie zawiózł do Rzymu, gdzie zostały poświęcone przez
Innocentego XII7 8. We Lwowie wykonano pozostałe części statuy, która 20 XI 1696 sta-
nęła na bocznym ołtarzu wystawionym dla niej w trynitarskiej kaplicy*. W1.1696-1698
trynitarze nabyli trzy kamienice sąsiadujące z zajmowaną przez nich posesją. W ka-
mienicy zwanej „Marchwianą”, w r. 1698 urządzono nową, większą kaplicę, długą na
trzydzieści sześć łokci i szeroką na osiemnaście łokci9 * * *.
5 Okoliczności przybycia trynitarzy do Polski oraz pierwsze lata ich pobytu we Lwowie, szczegółowo
opisuje Białynia Chołodecki, op. cit., s. 16-18 za: Sikorski, op. cit., s. 202-300.
6 Sikorski, op. cit., s. 410-411.
7 Białynia Chołodecki, relacjonując historię lwowskiego klasztoru Trynitarzy na przedmieściu Krakow-
skim oraz Andrzej Witko w swych pracach z zakresu ikonografii zakonu Przenajświętszej Trójcy, podają,
iż głowa, dłonie i stopy statuy Jezusa Nazareńskiego zostały wyrzeźbione w Rzymie, zob. Białynia Cho-
łodecki, op. cit., s. 44; A. Witko, Sztuka w służbie Zakonu Trójcy Świętej w siedemnastym i osiemnastym
stuleciu. Warszawa 2002, s. 130-131; idem, Jesus Nazareno Rescatado, Roma 2004, s. 80-81. U podstaw
tego twierdzenia łeżą następujące słowa Sikorskiego, odnoszące się do rzeczonej statuy: „caput ejus et
manus Romae sculpta, et per P. Antonium a Sancto Ioanne Baptista Lectorem Philosophiae, ex Hispa-
nia in Sarmatiam redeuntem allata”, zob. Sikorski, op. cit., s. 291. Jednakże, w innym miejscu tej samej
kroniki pojawia się informacja, iż figura lwowska powstała w Hiszpanii: ,,[o. Wielhorski] jussit opere
statuario elaborare faciem ad imitationem Statuae Jesus Nazareni Madriti celeberrimae, una cum pedibus
& manibus. Quae Principalia membra, dum ex Hispaniis in Poloniam regressurus Romam detulit,
a Summo in terris Christi Innocentio XII, benedici expostulavit, obtinuitąue benedictionem eorundem”,
zob. ibidem, s. 316. Wzmiankę o podobnej wymowie odnajdujemy również w drugiej kronice zakon-
nej autorstwa Danilewicza: ,,[o. Wielhorski] omnimoda similitudine exarari curans, ac postmodum
per almam Romanam urbe transiens, pontificaim benedictionem ejusdem statuae a summo Pontifice
humiliter postulans & impetrans”, zob. O. Danilewicz, Facies chronologica [...] Ordinis S. Tńnitatis [...],
Lwów 1748, s. 152. Abstrahując od przytoczonych przekazów kronikarskich, wydaje się mało prawdo-
podobne, by Wielhorski, spędziwszy 3 łata w Madrycie, zamówił kopię figury Jezusa Nazareńskiego
dopiero w Rzymie, gdzie zatrzymał się na krótko w drodze powrotnej do Polski.
8 Sikorski, s. 290-291, 315-316; Danilewicz, op. cit., s. 152; por. Białynia Chołodecki, op. cit., s. 44.
9 Sikorski, op. cit., s. 428: ówczesny minister klasztoru, o. Jan od Narodzenia NMP, Hiszpan, „Ex
Lapidea in platea Cracoviensi a suo Antecessore empta Marchwianska [...], decentiorem, am-
plioremąue coordinavit Ecclesiam, longitudinis tringta sex cubitorum, latitudinis novemdecim,
quam camnis, pulpito, Confessionalibus, aliisąue reąuisitis adornavit”.