DOI issue:
II. Polskie badania nad starożytnością
DOI article:Borkowski, Zbigniew: Formuły datujące papirusów z VI-VII wieku
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.51288#0061
Zbigniew Borkowski
Uniwersytet Warszawski
FORMUŁY DATUJĄCE PAPIRUSÓW Z V1-VII WIEKU
Nowela 47 Justyniana ogłoszona w roku 537, a dotycząca sposobu datowa-
nia dokumentów spisywanych w biurach notarialnych stanowi przejście w
formułach datujących, tzw. preskryptach, od tradycyjnych formuł rzymskich
do bizantyjskich. Nakazuje ona mianowicie, aby dokumenty rozpoczynały się
jak następuje: "w takim a takim roku panowania takiego to a takiego ...
Augusta i Imperatora, po czym następują: imię aktualnego w tym roku kon-
sula i po trzecie indykcja, a po niej miesiąc i dzień" . Wkrótce też tak
właśnie, a nie tylko imionami konsulów, datowane są wszystkie dokumenty
notarialne. Potwierdzają to w całej rozciągłości papirusy egipskie i dla-
tego też fakt, że nowela zachowała się ma dla nas dziś inne znaczenie: do-
wodzi ona, że forma preskryptu była wprowadzona i określona przez prawo.
Kolejny etap rozwoju formuły datującej poznajemy z kroniki Jana biskupa
Nikiu (VII w.), który podaje, że cesarz Maurycy (582-602) wydał prawo, że
należy pisać na początku ...formułę "w imię naszego Pana Jezusa Chrystusa,
naszego Boga i Zbawcy^’ Dzisiejsza bizantynistyka nazywa tę część pre-
skryptu invocatio (a wspomnianą wyżej justyniańśką formułę datującą inti-
tulatio). Obydwa człony preskryptu wprowadzone były przez cesarskie akty
prawne i tylko prawo mogło je usunąć lub zmienić.
Tak więc, kiedy za Pokasa (602-610), następcy i mordercy Maurycego,
pojawia się nowa forma invocatio "W imię świętej i Współistotnej Trójcy Oj-
ca i Syna i Ducha Świętego i Królowej naszej Bogurodzicy i wszystkich,Świę-
tych" mamy prawo przypuszczać, że zmiana mia^a charakter oficjalny i była
powszechnie obowiązująca, zwłaszcza że poświadczona jest nie tylko dla
Egiptu, ale także dla innej prowincji - Palestyny^. Wszystkie te innowacje
weszły w życie z pewnym, zrozumiałym,opóźnieniem. Inwocatię Maurycego po-
V trakcie przygotowywania do publikacji inskrypcji greckich'dotyczących fak-
cji cyrkowych w Aleksandrii z przełomu VI i VII w., konieczny okazało się ponowne
zbadanie dokumentów rzucających światło na chronologię tych czasów. Studium papiru-
sów egipskich z tego okresu - a właściwie ich preskryptów - ujawniało, że kryją one
nieoczekiwanie więcej informacji niż można było oczekiwać. Niniejszy szkic stresz-
cza w ogólnym zarysie wyniki podjętych badań, bez szczegółowego dokumentowania posz-
czególnych stwierdzeń faktami interesującymi jedynie papirologa. Dokumenty papiruso-
we przytaczane są jedynie exempli gratia.
2
XCIX, 1.
3 E.g. P.Erl. 73 i P. Nessana 46.
Uniwersytet Warszawski
FORMUŁY DATUJĄCE PAPIRUSÓW Z V1-VII WIEKU
Nowela 47 Justyniana ogłoszona w roku 537, a dotycząca sposobu datowa-
nia dokumentów spisywanych w biurach notarialnych stanowi przejście w
formułach datujących, tzw. preskryptach, od tradycyjnych formuł rzymskich
do bizantyjskich. Nakazuje ona mianowicie, aby dokumenty rozpoczynały się
jak następuje: "w takim a takim roku panowania takiego to a takiego ...
Augusta i Imperatora, po czym następują: imię aktualnego w tym roku kon-
sula i po trzecie indykcja, a po niej miesiąc i dzień" . Wkrótce też tak
właśnie, a nie tylko imionami konsulów, datowane są wszystkie dokumenty
notarialne. Potwierdzają to w całej rozciągłości papirusy egipskie i dla-
tego też fakt, że nowela zachowała się ma dla nas dziś inne znaczenie: do-
wodzi ona, że forma preskryptu była wprowadzona i określona przez prawo.
Kolejny etap rozwoju formuły datującej poznajemy z kroniki Jana biskupa
Nikiu (VII w.), który podaje, że cesarz Maurycy (582-602) wydał prawo, że
należy pisać na początku ...formułę "w imię naszego Pana Jezusa Chrystusa,
naszego Boga i Zbawcy^’ Dzisiejsza bizantynistyka nazywa tę część pre-
skryptu invocatio (a wspomnianą wyżej justyniańśką formułę datującą inti-
tulatio). Obydwa człony preskryptu wprowadzone były przez cesarskie akty
prawne i tylko prawo mogło je usunąć lub zmienić.
Tak więc, kiedy za Pokasa (602-610), następcy i mordercy Maurycego,
pojawia się nowa forma invocatio "W imię świętej i Współistotnej Trójcy Oj-
ca i Syna i Ducha Świętego i Królowej naszej Bogurodzicy i wszystkich,Świę-
tych" mamy prawo przypuszczać, że zmiana mia^a charakter oficjalny i była
powszechnie obowiązująca, zwłaszcza że poświadczona jest nie tylko dla
Egiptu, ale także dla innej prowincji - Palestyny^. Wszystkie te innowacje
weszły w życie z pewnym, zrozumiałym,opóźnieniem. Inwocatię Maurycego po-
V trakcie przygotowywania do publikacji inskrypcji greckich'dotyczących fak-
cji cyrkowych w Aleksandrii z przełomu VI i VII w., konieczny okazało się ponowne
zbadanie dokumentów rzucających światło na chronologię tych czasów. Studium papiru-
sów egipskich z tego okresu - a właściwie ich preskryptów - ujawniało, że kryją one
nieoczekiwanie więcej informacji niż można było oczekiwać. Niniejszy szkic stresz-
cza w ogólnym zarysie wyniki podjętych badań, bez szczegółowego dokumentowania posz-
czególnych stwierdzeń faktami interesującymi jedynie papirologa. Dokumenty papiruso-
we przytaczane są jedynie exempli gratia.
2
XCIX, 1.
3 E.g. P.Erl. 73 i P. Nessana 46.