Studia archeologiczne (2.1984)

Tomasz Mikocki
Uniwersytet Warszawski

PROBLEMY RECEPCJI ANTYKU W SZTUCE POLSKIEJ
XVI WIEKU

"...bylebyśmy tylko sami sobie nie
szkodzili i naśladując Greków i Rzy-
mian naśladowali ich także w tym, co
ich zrobiło tak dzielnymi"
Szymon Marieius z Pilzna
Rozpowszechnienie antycznych i antykizujących wątków w sztuce dotarło
do Polski na fali renesansu włoskiego. Grunt był przygotowany, zwłaszcza w
środowisku krakowskim, w kręgach dworskich i magnackich powiązanych z wio-
dącymi. ośrodkami myśli humanistycznej,. Ale i poziom wykształcenia prze-
ciętnej polskiej szlachty oraz zamożniejszego mieszczaństwa wystarczał dla
przyjęcia nowych prądów. Szerokie oddziaływanie kultury antycznej było moż-
liwe dzięki zakorzenionej już w Polsce kulturze filologicznej. Ogromną
rolę w jej krzewieniu odegrał system pedagogiczny, a mianowicie klasyczny
profil polskich szkół i Akademii Krakowskiej. Nośnikiem treści antycznych
była oczywiście książka. Pierwsze krajowe edycje wyprzedzane były licznymi ,
importami drukowanych i rękopiśmiennych dzieł. Drukarstwo w Polsce rozwija
się od schyłku XV wieku, a już od 1503 r. wychodzą krajowe edycje źródeł
I
starożytnych.. W pierwszej połowie XVI wieku wydawano głównie autorów
, 2
łacińskich, greckich i tłumaczenia z greki na łacinę, Od połowy wieku do-
3
minują przekłady polskie . W dalszym ciągu sprowadzano z zagranicy liczne
dzieła autorów antycznych. Pobieranie przez Polaków nauk we Włoszech -
głównie w Padwie, a następnie w Rzymie - pozwalało im poznawać sławione
przez Humańizm dzieła starożytne^. Liczne podróże Polaków (do Włoch około
1500 osób rocznie ) przyczyniały się poważnie do upowszechniania ustnych
lub wydanych drukiem relacji o zabytkach starożytności.
J. Ziomek, Renesans, Warszawa 1976, Historia literatury polskiej, pod red. K.
Wyki, s. 31.
2
Por. J.Czerniatowicz, Rola drukarstwa greckiego w rozwoju piśmiennictwa nauko-
wego w Polsce do połowy XVII wieku. Kraków i Zamość, w: Z dziejów polskiej kultury
umysłowej XVI i XVII wieku, Wrocław 1976, Monografie z dziejów nauki i techniki, t.
XCIX.
T. Bieńkowski, Z badań nad recepcją literatury antycznej w Polsce w okresie Od-
rodzenia, "Odrodzenie i Reformacja w Polsce", XI, 1966, s. 31.
4
H. Barycz, Polacy na studiach w Rzymie w epoce Odrodzenia 1440-1600, Kraków
1938, passim; M. Loret, Polskie pielgrzymstwo naukowe w Rzymie od XVI do XVII w.,
"Nauka Polska", XI, 1920, s. 131-17'3.
5 Por. H. Barycz, Z dziejów polskich wędrówek naukowych za granicę, Wrocław 1969.