DOI Artikel:
Jaworski, Piotr: Budynek kuchni w warszawskiej Królikarni w formie grobowca Cecylii Metelli: polska kariera antycznego pierwowzoru
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.52443#0033
Piotr Jaworski
Budynek kuchni w warszawskiej Królikarni
w formie grobowca Cecylii Metelli.
Polska kariera antycznego pierwowzoru
Zaprojektowany przez Dominika Merliniego* 1 budynek kuchni w założeniu pała-
cowo-ogrodowym Królikarnia (fig. 1) zasługuje na bliższą uwagę pod wieloma wzglę-
dami. Historyk sztuki zobaczy w nim dzieło pierwszej fazy nurtu klasycy stycznego w
Polsce, rozkwitającej pod panowaniem Stanisława Augusta Poniatowskiego. Znawca
sztuki ogrodowej zauważy wielki kunszt architekta w wykorzystaniu skromnych wa-
runków naturalnych dla wykreowania niepowtarzalnej atmosfery miejsca, historyk idei
wreszcie, dostrzeże w nim przejaw wolnomularskiej fascynacji tajemnicą śmierci. Dla
archeologa wzorowana na grobowcu Cecylii Metelli kuchnia w Królikarni stanowi je-
den z najciekawszych w dziejach polskiej architektury przykładów adaptacji antycznego
pierwowzoru. Jeden z najciekawszych, ponieważ w stosunku do niewielu budowli sta-
rożytnych mówić można, tak jak w przypadku słynnego rzymskiego grobowca, o ich
prawdziwej polskiej karierze.
Początki Królikarni łączy się tradycyjnie z okresem panowania królów z dynastii
Wettinów2. Oni to, chętnie oddając się rozrywce polowań na króliki, mieli obrać za
miejsce ich hodowli należący do gruntów Mokotowa fragment skarpy wiślanej, wyróż-
niający się eksponowanym i niezwykle malowniczym położeniem, nazwany Królikar-
nią. Analizy źródeł kartograficznych i ikonograficznych z 1732 r., dokonane przez
Marka Kwiatkowskiego3 i Wojciecha Fijałkowskiego4, potwierdziły tradycyjną wersję
genezy tego miejsca. W 1748 r. w posiadanie Mokotowa wraz z Królikarnią wszedł
hrabia Henryk Bruhl5, nic jednak nie wiadomo na temat jego działalności na terenie
nowej posiadłości. Według Franciszka Maksymiliana Sobieszczańskiego: po zgonie
Augusta III dano pokój królikom, a folwarczek opuszczony wkrótce poszedł w ruinę6.
Artykuł powstał na podstawie pracy magisterskiej napisanej pod kierunkiem prof. dr. hab. T. Mikockiego, przed-
stawionej vt' 1A UW w 1999 roku. Autor jest doktorantem Wydziału Historycznego UW i pracuje pod kierunkiem
naukowym prof. dr. hab. T. Mikockiego.
1 Tatarkiewicz, Merlini, p. 131.
2 Cf. F.M. Sobieszczański, Wiadomości historyczne o sztukach pięknych w dawnej Polsce zawierające opis dziejów i
zabytków budownictwa, rzeźby, snycerstwa, malarstwa i rytownictwa, z krótką wzmianką o życiu i dziełach znako-
mitszych artystów krajowych, lub w Polsce zamieszkałych, vol. II, Warszawa 1849, p. 197; idem, Królikarnia; [W.
Gomulicki], Przewodnik po Warszawie wydany staraniem Wielkiego Hotelu Europejskiego w czterech językach,
Warszawa 1881 (reprint: Warszawa 1991), p. 30; Aneksy, in: Tatarkiewicz, Tokarz, Królikarnia, p. 43.
3 Kwiatkowski, Dzieje, p. 60 sq.; idem. Królikarnia, p. 6 sq.; idem. Architektura, p. 84 sq.
4 W. Fijałkowski, Królikarnia Anno 1732, Stolica 1982, nr 28, p. 12.
5 Kwiatkowski, Dzieje, p. 61.
6 Sobieszczański, Królikarnia, loc. cit.
33
Budynek kuchni w warszawskiej Królikarni
w formie grobowca Cecylii Metelli.
Polska kariera antycznego pierwowzoru
Zaprojektowany przez Dominika Merliniego* 1 budynek kuchni w założeniu pała-
cowo-ogrodowym Królikarnia (fig. 1) zasługuje na bliższą uwagę pod wieloma wzglę-
dami. Historyk sztuki zobaczy w nim dzieło pierwszej fazy nurtu klasycy stycznego w
Polsce, rozkwitającej pod panowaniem Stanisława Augusta Poniatowskiego. Znawca
sztuki ogrodowej zauważy wielki kunszt architekta w wykorzystaniu skromnych wa-
runków naturalnych dla wykreowania niepowtarzalnej atmosfery miejsca, historyk idei
wreszcie, dostrzeże w nim przejaw wolnomularskiej fascynacji tajemnicą śmierci. Dla
archeologa wzorowana na grobowcu Cecylii Metelli kuchnia w Królikarni stanowi je-
den z najciekawszych w dziejach polskiej architektury przykładów adaptacji antycznego
pierwowzoru. Jeden z najciekawszych, ponieważ w stosunku do niewielu budowli sta-
rożytnych mówić można, tak jak w przypadku słynnego rzymskiego grobowca, o ich
prawdziwej polskiej karierze.
Początki Królikarni łączy się tradycyjnie z okresem panowania królów z dynastii
Wettinów2. Oni to, chętnie oddając się rozrywce polowań na króliki, mieli obrać za
miejsce ich hodowli należący do gruntów Mokotowa fragment skarpy wiślanej, wyróż-
niający się eksponowanym i niezwykle malowniczym położeniem, nazwany Królikar-
nią. Analizy źródeł kartograficznych i ikonograficznych z 1732 r., dokonane przez
Marka Kwiatkowskiego3 i Wojciecha Fijałkowskiego4, potwierdziły tradycyjną wersję
genezy tego miejsca. W 1748 r. w posiadanie Mokotowa wraz z Królikarnią wszedł
hrabia Henryk Bruhl5, nic jednak nie wiadomo na temat jego działalności na terenie
nowej posiadłości. Według Franciszka Maksymiliana Sobieszczańskiego: po zgonie
Augusta III dano pokój królikom, a folwarczek opuszczony wkrótce poszedł w ruinę6.
Artykuł powstał na podstawie pracy magisterskiej napisanej pod kierunkiem prof. dr. hab. T. Mikockiego, przed-
stawionej vt' 1A UW w 1999 roku. Autor jest doktorantem Wydziału Historycznego UW i pracuje pod kierunkiem
naukowym prof. dr. hab. T. Mikockiego.
1 Tatarkiewicz, Merlini, p. 131.
2 Cf. F.M. Sobieszczański, Wiadomości historyczne o sztukach pięknych w dawnej Polsce zawierające opis dziejów i
zabytków budownictwa, rzeźby, snycerstwa, malarstwa i rytownictwa, z krótką wzmianką o życiu i dziełach znako-
mitszych artystów krajowych, lub w Polsce zamieszkałych, vol. II, Warszawa 1849, p. 197; idem, Królikarnia; [W.
Gomulicki], Przewodnik po Warszawie wydany staraniem Wielkiego Hotelu Europejskiego w czterech językach,
Warszawa 1881 (reprint: Warszawa 1991), p. 30; Aneksy, in: Tatarkiewicz, Tokarz, Królikarnia, p. 43.
3 Kwiatkowski, Dzieje, p. 60 sq.; idem. Królikarnia, p. 6 sq.; idem. Architektura, p. 84 sq.
4 W. Fijałkowski, Królikarnia Anno 1732, Stolica 1982, nr 28, p. 12.
5 Kwiatkowski, Dzieje, p. 61.
6 Sobieszczański, Królikarnia, loc. cit.
33