DOI article:
Sołtysiak, Arkadiusz: Przedstawienia Boga-Węża na pieczęciach cylindrycznych z okresu akadyjskiego: analiza ikonograficzna
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.52443#0189
Arkadiusz Sołtysiak
Przedstawienia Boga-Węża
na pieczęciach cylindrycznych z okresu akadyjskiego.
Analiza ikonograficzna
Wstęp
W okresie akadyjskim w gliptyce mezopotamskiej pojawiło się wiele nowych
motywów ikonograficznych, wśród nich bardzo charakterystyczna postać Boga-Węża
siedzącego na zwiniętym ogonie. Wszystkie znane pieczęcie cylindryczne ukazujące
Boga-Węża datowane są na lata panowania bezpośrednich następców Naram-Sina z
Agade. Dla większości z tych pieczęci nie można ustalić miejsca pochodzenia: po sześć
pochodzi z Eśnunny i z Suzy, dwie z Ur i po jednej z Nippur i z Kiś.
Być może prototypem postaci Boga-Węża było bóstwo z wężami, pojawiające
się na trzech cylindrach znalezionych w Tell Asmar (starożytna Eśnunna) i datowanych
na panowanie Sargona. Dwa zabytki ukazują boga
siedzącego na tronie, za którym dwa węże wiją się w
pionie (As 32: 71 la; Frankfort, Stratified, nr 592; As
32: 821; Frankfort, Stratified, nr 577), trzeci zaś -
tronującego boga, z którego nóg wyłania się para
gadów (As 32: 71 Ib; Frankfort, Catalogue, p. 11
(fig. 3); Frankfort, Stratified, nr 593). Są to jedyne
tego rodzaju przedstawienia, a ponieważ właśnie w
ruinach Eśnunny znaleziono wiele pieczęci cylindry-
cznych ukazujących Boga-Węża, H. Frankfort
zaproponował połączenie obu grup motywów.
Fig. 1. Pieczęć cylindryczna
przedstawiająca Boga-Węża (30*)
Bóg-Wąż z pieczęci akadyjskich jest postacią dość zagadkową. W niektórych
opracowaniach łączy się go z Ningiśzidą lub Nirahem, dwoma bóstwami o symbolice
wężowej. Jednak takie utożsamienie jest tylko czysto automatyczne i opiera się na zało-
żeniu, że jeśli w Mezopotamii były czczone bóstwa wężowe o imionach Ningiśzidą lub
Nirah, to Bóg-Wąż musi być jednym z nich. Z drugiej strony, nie można wykluczyć, że
jedno lub nawet oba bóstwa są w jakiś sposób związane z postacią akadyjskiego Boga-
Węża. Wypada więc przed przystąpieniem do analizy ikonograficznej przynajmniej
skrótowo opowiedzieć o Ningiśzidzie i Nirahu oraz o innych postaciach związanych z
Temat artykułu był prezentowany w formie plakatu na konferencji sprawozdawczej IA UW w Wenecji k. Żnina w
1998 r. Autor jest doktorantem Wydziału Historycznego UW, pracuje pod kierunkiem naukowym prof. dr. hab.
A. Wiercińskiego.
* Liczby podane w nawiasach pod ilustracjami oznaczają numery przedstawionych pieczęci.
189
Przedstawienia Boga-Węża
na pieczęciach cylindrycznych z okresu akadyjskiego.
Analiza ikonograficzna
Wstęp
W okresie akadyjskim w gliptyce mezopotamskiej pojawiło się wiele nowych
motywów ikonograficznych, wśród nich bardzo charakterystyczna postać Boga-Węża
siedzącego na zwiniętym ogonie. Wszystkie znane pieczęcie cylindryczne ukazujące
Boga-Węża datowane są na lata panowania bezpośrednich następców Naram-Sina z
Agade. Dla większości z tych pieczęci nie można ustalić miejsca pochodzenia: po sześć
pochodzi z Eśnunny i z Suzy, dwie z Ur i po jednej z Nippur i z Kiś.
Być może prototypem postaci Boga-Węża było bóstwo z wężami, pojawiające
się na trzech cylindrach znalezionych w Tell Asmar (starożytna Eśnunna) i datowanych
na panowanie Sargona. Dwa zabytki ukazują boga
siedzącego na tronie, za którym dwa węże wiją się w
pionie (As 32: 71 la; Frankfort, Stratified, nr 592; As
32: 821; Frankfort, Stratified, nr 577), trzeci zaś -
tronującego boga, z którego nóg wyłania się para
gadów (As 32: 71 Ib; Frankfort, Catalogue, p. 11
(fig. 3); Frankfort, Stratified, nr 593). Są to jedyne
tego rodzaju przedstawienia, a ponieważ właśnie w
ruinach Eśnunny znaleziono wiele pieczęci cylindry-
cznych ukazujących Boga-Węża, H. Frankfort
zaproponował połączenie obu grup motywów.
Fig. 1. Pieczęć cylindryczna
przedstawiająca Boga-Węża (30*)
Bóg-Wąż z pieczęci akadyjskich jest postacią dość zagadkową. W niektórych
opracowaniach łączy się go z Ningiśzidą lub Nirahem, dwoma bóstwami o symbolice
wężowej. Jednak takie utożsamienie jest tylko czysto automatyczne i opiera się na zało-
żeniu, że jeśli w Mezopotamii były czczone bóstwa wężowe o imionach Ningiśzidą lub
Nirah, to Bóg-Wąż musi być jednym z nich. Z drugiej strony, nie można wykluczyć, że
jedno lub nawet oba bóstwa są w jakiś sposób związane z postacią akadyjskiego Boga-
Węża. Wypada więc przed przystąpieniem do analizy ikonograficznej przynajmniej
skrótowo opowiedzieć o Ningiśzidzie i Nirahu oraz o innych postaciach związanych z
Temat artykułu był prezentowany w formie plakatu na konferencji sprawozdawczej IA UW w Wenecji k. Żnina w
1998 r. Autor jest doktorantem Wydziału Historycznego UW, pracuje pod kierunkiem naukowym prof. dr. hab.
A. Wiercińskiego.
* Liczby podane w nawiasach pod ilustracjami oznaczają numery przedstawionych pieczęci.
189