DOI article:
Kościelecki, Paweł: Topografia wyposażenia grobów męskich na staromazowieckich cmentarzyskach z grobami w obudowach kamiennych z XI-XIII wieku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.52443#0056
Paweł Kościelecki
Aby odpowiedzieć na wyżej postawione pytania należy posiadać odpowiednie
bazy danych. W pierwszej bazie zgromadziłem dostępne dane na temat cmentarzysk z
grobami w obudowach kamiennych oraz obecności na nich grobów męskich. Z listy
znanych stanowisk sepulkralnych na Starym Mazowszu zostały wyłączone cmentarzy-
ska rzędowe płaskie, z grobami bez konstrukcji kamiennych, cmentarzyska zweryfiko-
wane negatywnie i nie badane wykopaliskowe, a także te cmentarzyska, z których nie
znane są pochówki męskie. Stanowiska, na których występują zarówno groby z obudo-
wą kamienną, jak i groby bez obudowy (np. Kozice-Smorzewo, Kościesze czy Łączyno
Stare) zostały także uwzględnione w pracy. W przypadku tych stanowisk można prze-
badać różnice w topografii przedmiotów w obu typach grobów.
Najpoważniejszym problemem na kolejnym etapie selekcji materiału było wy-
dzielenie grobów męskich. Logiczne wydaj e się, że kryterium antropologiczne, wyzna-
czające płeć osobnika, jest o wiele bardziej pewne od kryterium archeologicznego, które
określa płeć na podstawie obecności przedmiotów powszechnie uważanych za należące
do mężczyzn lub przez nich używane (głównie chodzi tu o broń i narzędzia). Jednak aby
dokonać prawidłowej oceny płci i wieku osobnika, należy dysponować dobrze zacho-
wanym szkieletem. Brak czaszki lub słabo zachowana miednica ograniczają możliwości
prawidłowej analizy antropologicznej (MALINOWSKI 1985: 46-48). Na cmentarzyskach z
grobami w obudowach kamiennych, zakładanych głównie na piaskach lub innych po
dłożach polodowcowych o dużej przepuszczalności wody i związków organicznych,
szkielety zachowały się bardzo słabo, na co wskazują niemal wszystkie opisy z XIX
wieku, a także opracowania badań z XX wieku. Sprawę komplikuje fakt, że na najwcze-
śniej badanych cmentarzyskach prawie w ogóle nie wykonywano dokładnych analiz
kraniologicznych lub ich rozstrzygnięcia są wątpliwe. Należy pamiętać, że ekspertyzy
antropologiczne dostarczają danych na temat wieku biologicznego zmarłych. Informacje
te należy odnieść do warunków społecznych i kulturowych wczesnego średniowiecza.
Wiemy ze źródeł pisanych, że chłopiec w wieku infans II (7-12 lat) - obecnie uznawany
za jednostkę prawnie, społecznie i biologicznie niedojrzałą - we wczesnym średniowie-
czu stawał się mężczyzną, z wszelkimi tego następstwami prawnymi i społecznymi.
Dobrym tego przykładem jest podany przez Galla Anonima opis pasowania na rycerzy
dwunastoletniego Bolesława III i jego rówieśników (Gall 1864 II, 18).
Druga baza danych skupia informacje o rodzaju i ilości przedmiotów wkłada-
nych do grobów męskich oraz ich rozmieszczeniu względem szkieletu. Z dalszej analizy
wyłączono te groby, w przypadku których dysponujemy jedynie danymi sumarycznymi
(to znaczy dokładnym spisem przedmiotów znalezionych na stanowisku), bez rozbicia
ich na poszczególne groby i bez podania miejsca położenia danego przedmiotu w
grobie.
Bardzo istotne w analizie topografii wyposażenia jest ustalenie, co rozumiemy
pod pojęciem wyposażenie grobowe. W niniejszej pracy pojęcie to odnosi się do przed-
miotów, które zostały do grobu włożone intencjonalnie. Odrzucono przy tym szczegó-
łowy podział inwentarzy grobowych na wyposażenie bezpośrednie, pośrednie czy dary
grobowe, gdyż takie kryterium nie jest jasne (cf. MiŚKIEWICZ 1969: 249-250, 255). W
pojęciu wyposażenia grobowego nie mieszczą się więc spotykane w męskich grobach
przedmioty metalowe znajdowane w klatce piersiowej zmarłych (np. grot włóczni z
grobu nr 1 w Dzierżążni-Parcelach, stan. 1 czy dłuto z grobu nr 4 w Żukowie, stan.l).
Są śladem gwałtownej śmierci (zabójstwa lub śmierci na polu walki) i z nieznanych
nam przyczyn nie zostały wyjęte ze zwłok podczas przygotowań do pogrzebu.
56
Aby odpowiedzieć na wyżej postawione pytania należy posiadać odpowiednie
bazy danych. W pierwszej bazie zgromadziłem dostępne dane na temat cmentarzysk z
grobami w obudowach kamiennych oraz obecności na nich grobów męskich. Z listy
znanych stanowisk sepulkralnych na Starym Mazowszu zostały wyłączone cmentarzy-
ska rzędowe płaskie, z grobami bez konstrukcji kamiennych, cmentarzyska zweryfiko-
wane negatywnie i nie badane wykopaliskowe, a także te cmentarzyska, z których nie
znane są pochówki męskie. Stanowiska, na których występują zarówno groby z obudo-
wą kamienną, jak i groby bez obudowy (np. Kozice-Smorzewo, Kościesze czy Łączyno
Stare) zostały także uwzględnione w pracy. W przypadku tych stanowisk można prze-
badać różnice w topografii przedmiotów w obu typach grobów.
Najpoważniejszym problemem na kolejnym etapie selekcji materiału było wy-
dzielenie grobów męskich. Logiczne wydaj e się, że kryterium antropologiczne, wyzna-
czające płeć osobnika, jest o wiele bardziej pewne od kryterium archeologicznego, które
określa płeć na podstawie obecności przedmiotów powszechnie uważanych za należące
do mężczyzn lub przez nich używane (głównie chodzi tu o broń i narzędzia). Jednak aby
dokonać prawidłowej oceny płci i wieku osobnika, należy dysponować dobrze zacho-
wanym szkieletem. Brak czaszki lub słabo zachowana miednica ograniczają możliwości
prawidłowej analizy antropologicznej (MALINOWSKI 1985: 46-48). Na cmentarzyskach z
grobami w obudowach kamiennych, zakładanych głównie na piaskach lub innych po
dłożach polodowcowych o dużej przepuszczalności wody i związków organicznych,
szkielety zachowały się bardzo słabo, na co wskazują niemal wszystkie opisy z XIX
wieku, a także opracowania badań z XX wieku. Sprawę komplikuje fakt, że na najwcze-
śniej badanych cmentarzyskach prawie w ogóle nie wykonywano dokładnych analiz
kraniologicznych lub ich rozstrzygnięcia są wątpliwe. Należy pamiętać, że ekspertyzy
antropologiczne dostarczają danych na temat wieku biologicznego zmarłych. Informacje
te należy odnieść do warunków społecznych i kulturowych wczesnego średniowiecza.
Wiemy ze źródeł pisanych, że chłopiec w wieku infans II (7-12 lat) - obecnie uznawany
za jednostkę prawnie, społecznie i biologicznie niedojrzałą - we wczesnym średniowie-
czu stawał się mężczyzną, z wszelkimi tego następstwami prawnymi i społecznymi.
Dobrym tego przykładem jest podany przez Galla Anonima opis pasowania na rycerzy
dwunastoletniego Bolesława III i jego rówieśników (Gall 1864 II, 18).
Druga baza danych skupia informacje o rodzaju i ilości przedmiotów wkłada-
nych do grobów męskich oraz ich rozmieszczeniu względem szkieletu. Z dalszej analizy
wyłączono te groby, w przypadku których dysponujemy jedynie danymi sumarycznymi
(to znaczy dokładnym spisem przedmiotów znalezionych na stanowisku), bez rozbicia
ich na poszczególne groby i bez podania miejsca położenia danego przedmiotu w
grobie.
Bardzo istotne w analizie topografii wyposażenia jest ustalenie, co rozumiemy
pod pojęciem wyposażenie grobowe. W niniejszej pracy pojęcie to odnosi się do przed-
miotów, które zostały do grobu włożone intencjonalnie. Odrzucono przy tym szczegó-
łowy podział inwentarzy grobowych na wyposażenie bezpośrednie, pośrednie czy dary
grobowe, gdyż takie kryterium nie jest jasne (cf. MiŚKIEWICZ 1969: 249-250, 255). W
pojęciu wyposażenia grobowego nie mieszczą się więc spotykane w męskich grobach
przedmioty metalowe znajdowane w klatce piersiowej zmarłych (np. grot włóczni z
grobu nr 1 w Dzierżążni-Parcelach, stan. 1 czy dłuto z grobu nr 4 w Żukowie, stan.l).
Są śladem gwałtownej śmierci (zabójstwa lub śmierci na polu walki) i z nieznanych
nam przyczyn nie zostały wyjęte ze zwłok podczas przygotowań do pogrzebu.
56