DOI Artikel:
Skrzyńska, Katarzyna: Ceramika z osady południowo-zachodniej w Horodyszczu, gm. Wisznice, woj. lubelskie: (stanowisko 3, wykop I)
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.52443#0170
Katarzyna Skrzyńska
nictwa wczesnośredniowiecznego w Horodyszczu. Z tego czasu pochodzą najstarsze
fragmenty naczyń znalezione na terenie osady południowo-zachodniej (st. 3). Górna
granica chronologiczna została wyznaczona oddzielnie dla części poświęconej osad-
nictwu i dla części poświęconej omówieniu wyników analizy ceramiki. W części po-
święconej osadnictwu wczesnośredniowiecznemu na obszarze południowego dorzecza
Krzny, jako górną granicę przyjęłam XIII wiek. W części poświęconej osadzie w Horo-
dyszczu górną granicę chronologiczną narzucił sam analizowany materiał, wyznaczając
koniec funkcjonowania osady na XV wiek.
Warunki przyrodnicze
Kompleks osadniczy w Horodyszczu leży w północnej części mezoregionu
Równiny Parczewskiej, sąsiadującej z Zaklęsłością Łomaską (KONDRACKI 1996: 147).
Jest ona zbudowana ze zdenudowanych glin zwałowych, na których wykształciły się
gleby bielicowe i brunatne. Południową część obu tych mezoregionów zajmują gleby
łąkowe: mułowe i mułowo-torfowe (PASZKOWSKA 1977: 17). Równina Parczewska leży
w dorzeczu rzeki Krzny, której prawym dopływem jest Zielawa, odprowadzająca wody
powierzchniowe Równiny Parczewskiej i Zaklęsłości Łomaskiej. Silnie zabagniona
dolina Zielawy została znacznie osuszona dopiero po wybudowaniu kanału łączącego
Wieprz i Krznę.
Klimat tej krainy jest kontynentalny, charakterystyczny dla Europy Wschodniej.
Występuje tu duża liczba dni o temperaturze ujemnej (rocznie - do 130 dni przymro
zkowych i od 45 do 50 dni mroźnych). W półroczu ciepłym jest do 41 dni upalnych
(PASZKOWSKA 1977: 22). Rocznie opady przekraczają 500 mm. Przeważają charaktery-
styczne dla klimatu kontynentalnego opady letnie. Od października do maja obserwo-
wane są opady śniegu (Dylikowa 1973: 382-397; PASZKOWSKA 1977: 23).
Pogranicze Równiny Parczewskiej i Zaklęsłości Łomaskiej jest bardzo ubogie w
surowce mineralne. Głównie występują tu surowce ilaste w postaci glin zwałowych,
przydatne do produkcji garncarskiej. Innym, powszechnie występującym bogactwem tej
krainy są złoża rudy darniowej (KOZŁOWSKI 1984: 149).
Wczesnośredniowieczne osadnictwo południowej części dorzecza Krzny
Analiza osadnictwa wczesnośredniowiecznego południowej części dorzecza
Krzny została oparta w głównej mierze na wynikach AZP. Na ich podstawie sporządzo-
na została mapa, na której przedstawiono zarejestrowane punkty osadnicze. Podstawo-
wą przeszkodą podczas rejestracji stanowisk są ograniczenia terenowe, bowiem na ob-
szarach leśnych lub łąkach przeprowadzenie badań powierzchniowych jest bardzo tru
dne. Z tego powodu należy sądzić, że uzyskany obraz jest niepełny. Wyodrębniono 208
stanowisk o wczesnośredniowiecznej chronologii. Wśród nich wystąpiło 10 grodzisk,
6 cmentarzysk, 54 osady i 138 śladów osadniczych. Spośród nich wydzielono 17 sta-
nowisk, które funkcjonowały w starszych fazach wczesnego średniowiecza.
Celem tego zabiegu było prześledzenie kierunków rozprzestrzeniania się osadnictwa
oraz ustalenie miejsc, które najwcześniej zostały zasiedlone przez Słowian.
Najstarsze zarejestrowane osiedla wczesnośredniowieczne pojawiły się na tere-
nie południowej części dorzecza Krzny w VII-VIII wieku (fig. 1). Według wstępnego
datowania osiedla te istniały przez okres dwóch-trzech stuleci. Kres ich funkcjonowania
przypada na wieki IX i X. W tym czasie obserwujemy zastój w rozwoju osadnictwa.
170
nictwa wczesnośredniowiecznego w Horodyszczu. Z tego czasu pochodzą najstarsze
fragmenty naczyń znalezione na terenie osady południowo-zachodniej (st. 3). Górna
granica chronologiczna została wyznaczona oddzielnie dla części poświęconej osad-
nictwu i dla części poświęconej omówieniu wyników analizy ceramiki. W części po-
święconej osadnictwu wczesnośredniowiecznemu na obszarze południowego dorzecza
Krzny, jako górną granicę przyjęłam XIII wiek. W części poświęconej osadzie w Horo-
dyszczu górną granicę chronologiczną narzucił sam analizowany materiał, wyznaczając
koniec funkcjonowania osady na XV wiek.
Warunki przyrodnicze
Kompleks osadniczy w Horodyszczu leży w północnej części mezoregionu
Równiny Parczewskiej, sąsiadującej z Zaklęsłością Łomaską (KONDRACKI 1996: 147).
Jest ona zbudowana ze zdenudowanych glin zwałowych, na których wykształciły się
gleby bielicowe i brunatne. Południową część obu tych mezoregionów zajmują gleby
łąkowe: mułowe i mułowo-torfowe (PASZKOWSKA 1977: 17). Równina Parczewska leży
w dorzeczu rzeki Krzny, której prawym dopływem jest Zielawa, odprowadzająca wody
powierzchniowe Równiny Parczewskiej i Zaklęsłości Łomaskiej. Silnie zabagniona
dolina Zielawy została znacznie osuszona dopiero po wybudowaniu kanału łączącego
Wieprz i Krznę.
Klimat tej krainy jest kontynentalny, charakterystyczny dla Europy Wschodniej.
Występuje tu duża liczba dni o temperaturze ujemnej (rocznie - do 130 dni przymro
zkowych i od 45 do 50 dni mroźnych). W półroczu ciepłym jest do 41 dni upalnych
(PASZKOWSKA 1977: 22). Rocznie opady przekraczają 500 mm. Przeważają charaktery-
styczne dla klimatu kontynentalnego opady letnie. Od października do maja obserwo-
wane są opady śniegu (Dylikowa 1973: 382-397; PASZKOWSKA 1977: 23).
Pogranicze Równiny Parczewskiej i Zaklęsłości Łomaskiej jest bardzo ubogie w
surowce mineralne. Głównie występują tu surowce ilaste w postaci glin zwałowych,
przydatne do produkcji garncarskiej. Innym, powszechnie występującym bogactwem tej
krainy są złoża rudy darniowej (KOZŁOWSKI 1984: 149).
Wczesnośredniowieczne osadnictwo południowej części dorzecza Krzny
Analiza osadnictwa wczesnośredniowiecznego południowej części dorzecza
Krzny została oparta w głównej mierze na wynikach AZP. Na ich podstawie sporządzo-
na została mapa, na której przedstawiono zarejestrowane punkty osadnicze. Podstawo-
wą przeszkodą podczas rejestracji stanowisk są ograniczenia terenowe, bowiem na ob-
szarach leśnych lub łąkach przeprowadzenie badań powierzchniowych jest bardzo tru
dne. Z tego powodu należy sądzić, że uzyskany obraz jest niepełny. Wyodrębniono 208
stanowisk o wczesnośredniowiecznej chronologii. Wśród nich wystąpiło 10 grodzisk,
6 cmentarzysk, 54 osady i 138 śladów osadniczych. Spośród nich wydzielono 17 sta-
nowisk, które funkcjonowały w starszych fazach wczesnego średniowiecza.
Celem tego zabiegu było prześledzenie kierunków rozprzestrzeniania się osadnictwa
oraz ustalenie miejsc, które najwcześniej zostały zasiedlone przez Słowian.
Najstarsze zarejestrowane osiedla wczesnośredniowieczne pojawiły się na tere-
nie południowej części dorzecza Krzny w VII-VIII wieku (fig. 1). Według wstępnego
datowania osiedla te istniały przez okres dwóch-trzech stuleci. Kres ich funkcjonowania
przypada na wieki IX i X. W tym czasie obserwujemy zastój w rozwoju osadnictwa.
170