Studia i materiały archeologiczne (11.2003)

22

Roksana Chowaniec

ornamentu kłoskowego, czyli skośnie nacinanych kreseczek, biegnących jego
środkiem. Nóżka zapinki zakończona jest guzkiem.
Z terenu Tanais pochodzi kilka sztuk analogicznych fibul7 *. Mają one jednak
odmienne zdobienie na kabłąku i różnią się między sobą liczbą zwojów sprężyny.
W trzech przypadkach na cztery pochodzą według Ambroza z kontekstów dato-
wanych na I wiek po Chr., zaś tylko jeden egzemplarz pochodzi z warstwy
datowanej na II wiek po Chr. Wydaje się jednak, że byłby to raczej początek II
wieku po Chr. niż jego koniec*. Według T. M. Arseniewej identyczna zapinka
pochodziła z grobu szkieletowego nr 187, przekrytego dużymi płytami kamiennymi,
datowanego fragmentami amfor i fragmentem misy z czerwoną angobą na I wiek po
Chr9. Zapinki tego typu są rozpowszechnione na dość dużym obszarze i zawierają
się w szerokim przedziale chronologicznym, jednak szczególnie często występują w
I wieku po Chr. Znajdowane są na ogólnie pojętym terenie nad rzeką Don, ale
również na obszarach leżących wzdłuż wybrzeży Morza Azowskiego10.
Druga zapinka, pochodząca z grobu nr 15 (nr inw. T-96-XVII/2/50p),
wykonana jest z brązu i ma 6,8 cm długości (fig. 1.2). W zespole grobowym wraz z
nią znajdowały się również: balsamarium z mlecznobiałego szkła oraz fragmenty
wylewu amfory. W typologii Ambroza zaklasyfikowana została jako 3 wariant 1
serii z grupy 1511. Zapinka ta należy do tak zwanych fibul sarmackich. Ma górną
cięciwę, czterozwojową sprężynę, długi, drucikowaty kabłąk i łopatko watą nóżkę.
Część nóżki od strony pochewki owinięta jest dziewięciokrotnie wokół kabłąka.
W obrębie stanowiska Tanais zostało znalezionych kilka egzemplarzy tego typu
zapinek. Ich różne warianty datowane są według Ambroza od II do początków III
wieku po Chr.12 W. E. Maksimienko przesuwa chronologię tych fibul na okres
wcześniejszy, a mianowicie od I wieku przed Chr. do I wieku po Chr.13 Podobna
zapinka, ale określona jako 5 wariant tej samej grupy według Ambroza, pochodzi z
grobu szkiełetowego nr 171, gdzie została znaleziona razem z amforą datowaną na
III wiek po Chr.14 Ten typ fibul mógł być wykonywany nie tylko z brązu, ale
również z żelaza. Podobnie jak typ opisany wyżej, zapinki te rozpowszechnione
były na obszarach wokół Morza Azowskiego, głównie jednak w północnej strefie
Pontu15.
Trzecia zapinka została odkryta w grobie nr 16 (nr inw. T-97-XVII/2/49p).
Wykonana jest z brązu, ma 4,8 cm długości i należy do grupy zapinek o konstrukcji
zawiaskowej, czyli typowo prowincjonalno-rzymskiej. Zbliżona jest do typu 187

7 A.K. AMÓpo3, ct>u6yjibi U3 pacKonoK Tcmauca, Ahthhheic /jpeBHOCTM flo/i0Hb5i-npna3OBba [MaTepna-
jibi u nccneflOBaHna no apxeojiornn CCCP 154], MocKBa 1969, p. 254-255, pl. VI/1—4.
s Ibidem.
9 T.M. ApceHbCBa, HeKponojib Tanauca, MocKBa 1977, p. 25, pl. XXXlV/6.
10 B.E. Mai<cHMeHi<o, CapManibi HctfloHy, ^.ohckuc apcbhocth 6, Asob 1998, p. 124-126, fig. 60/12-14.
11 AM6po3, op. cii., p. 49-50, pl. 9/8.
12 Ibidem, p. 49.
13 MaKCHMeHKO, op. cit., p. 125-127.
14 ApcenbCBa, op. cit., p. 16, pl. XXXlV/3.
15 r.A. KomejiCHKO, 14.T. KpyriiHKOBa, B.C. flonropyKOB, Ammombie zocydapcmea Ceeepnozo Flpimep-
HOMopbR, MocKBa 1984, p. 240-241, pl. CLIV/22.